Sociale media lijken een belangrijke rol te spelen in de Oekraïense strijd tegen Rusland. Vooral Twitter en Telegram spelen een belangrijke rol in de verspreiding van informatie en het ontkrachten van desinformatie. Echter blijft het moeilijk om feit van fictie te onderscheiden.

Wereldwijd komen (burger)journalisten en onderzoekers online samen om verslag te doen van het conflict in Oekraïne. Kevin Rothrock – redacteur bij Meduza – plaatste een screenshot van Flightradar24, waarop het stilgevallen vliegverkeer boven Oekraïne en Wit-Rusland te zien was. Professor Jeffrey Lewis – van het Middlebury Institute – tweette een screenshot van Google Maps, waarop een heuse file in Oekraïne te zien was, precies op het tijdstip dat president Poetin zijn invasie aankondigde. Het bleek om een opstopping van Russische legervoertuigen te gaan.

De combinatie van smartphones, sociale media en snel internet zorgt ervoor dat het verslag van de oorlog in Oekraïne sneller, visueler en omvangrijker is dan enig eerder groot militair conflict. Media, waaronder Twitter, Telegram en Twitch, maken het volgen van de oorlog een stuk gemakkelijker, maar niet zonder gevaar.

Fog of war

Echter schuilt er ook het gevaar van een snelle verspreiding van desinformatie. Experts spreken van een ‘fog of war’, waar informatie en desinformatie continu met elkaar vervlochten zijn en elkaar beïnvloeden. Er ontvouwt zich een agressieve en wijdverspreide campagne van desinformatie, waardoor het moeilijk is om de feiten te onderscheiden. Zowel van Russische als van Westerse zijde.

“Het is beter om kabelnieuws aan te zetten, dan de woestenij die sociale media zijn”, tweette Joan Donovan, onderzoeksdirecteur verbonden aan de Harvard University. Ze voegde hieraan toe dat accounts die Rusland actief steunen al bezig zijn met het uit context halen en verspreiden van oude foto’s. Donovan zegt dat het doel is om verwarring te zaaien en het onbedoeld propaganda helpen te verspreiden.

Bellingcat

Belangrijk zijn de onafhankelijke speurders, bekend als ‘open source’-onderzoekers die gebruikmaken van openbare bronnen. Ze onderzoeken foto’s en video’s op sociale media en gebruiken het om de bewegingen van Russische strijdkrachten in ‘realtime’ te lokaliseren. Om beelden, gepubliceerd op bijvoorbeeld Twitter, te verifiëren – en desinformatie te ontmaskeren – gebruiken groepen zoals het Centre for Information Resilience in Londen de geolocatiegegevens en shots uit video’s en vergelijken deze met beelden op Google Earth. 

Andere belangrijke speler is Bellingcat, een netwerk van burger-onderzoeksjournalisten. Het is gespecialiseerd in factchecken en het uitvoeren van onderzoek op basis van openbare bronnen. Zo onderzocht het de vliegramp van MH-17 en de Syrische burgeroorlog. In 2019 won het de Investigative Reporting Award van de European Press Prize. Het netwerk is zeer actief op Twitter in de communicatiestrijd die er woedt, en zeker nu de Russische wolk van desinformatie steeds doorzichtiger wordt.

Kyiv Independent

Desondanks leveren sociale media journalisten en activisten belangrijke informatiebronnen, en fungeert het als een vorm van ‘boots on the ground’. Waakzaamheid blijft echter geboden voor de snelle golf van informatie die Twitter en Telegram voortbrengen.

Belangrijk nog lopende mediakanaal in Oekraïne is de Kyiv Independent, dat veelvuldig gebruik maakt van de communicatiekanalen Twitter en Telegram.

(ns)