De onheilsberichten over de gedrukte media en de boekensector namen recent toe. Men kan niet anders dan vaststellen dat Steve Jobs met de introductie van de iPhone in 2007 er in is geslaagd om de boekdrukkunst – de uitvinding van Johannes Gutenberg – dood te knijpen en dit op minder dan 15 jaar. Terwijl de drukpers de burgerbevolking ontvoogde van het heersende feodale regime, heeft de iPhone het omgekeerde effect gerealiseerd: we zijn slaaf geworden van algoritmes en van de techtitanen die alles over ons weten.

Het einde van de kranten is in zicht

Men hoeft niet ver te zoeken om, zelfs in gedrukte media, te lezen het einde van de papieren krant nabij is.

Gert Ysebaert, CEO van Mediahuis, stelde in De Tijd dat “het einde van de papieren krant dichterbij is dan we dachten”. Hij heeft daar een heel aantal economische verklaringen voor, maar het argument dat de lezer dit niet meer zou wensen komt niet aan bod. De krantenuitgevers vinden geen bezorgers meer, papier is veel duurder geworden, de kosten van bezorging lopen alsmaar op en er zijn elke dag minder papierfabrikanten. Mathias Döpfner, grote baas van de Bild-groep in Duitsland, bond de kat de bel aan. Ook volgens hem is het nu echt wel ‘einde verhaal’.

Het einde van het boek is in zicht

Geert Buelens trok vervolgens in De Standaard van leer tegen de hele boekensector. Hij wil dat die versneld een vuist gaat maken tegen de opvallende dalingen die de boekenmarkt recent moest ondergaan. In 2022 werden er zomaar even 1 miljoen minder Nederlandstalige boeken verkocht dan in 2021. De omzet daalde slechts met 2.3%, deels omdat de prijzen blijven stijgen waardoor de ontlezing verder gaat, zeker bij de minder kapitaalkrachtige bevolking.

Het einde van ‘de belangrijkste uitvinding ooit’ is in zicht

Weinig historici zullen betwisten dat één van de meest indrukwekkende uitvindingen – zoniet de grootste – die er ooit is geweest de boekdrukpers is. Die was het werk van de bescheiden ambachtsman Johannes Gutenberg in de jaren 1440. Gutenberg had ervaring als metaalbewerker en slaagde erin om losse letters in lichte legering te maken – stempels – en deze samen te brengen binnen een insluitraam. Daarmee konden teksten worden gemaakt en vooral gereproduceerd zonder dat ze moesten worden overgeschreven.

Het is absoluut geen overdrijving om te stellen dat als gevolg van deze uitvinding de Reformatie – de eerste rebellie tegen de Kerk – kon plaatsvinden, opgezet door Luther en Calvijn. Ontdekkingsreizen werden mogelijk door de cartografie  en de Verlichting. De grootste intellectuele revolutie in de geschiedenis van de mensheid kon opbloeien. Ze legde de basis voor onze hedendaagse maatschappij. Alle grote genieën, van Immanuel Kant, Voltaire, John Locke tot Isaac Newton waren aan de eenvoudige Duitser uit Mainz schatplichtig om hun ideeën te verspreiden.

De Ubermarketeer sloeg onverbiddelijk toe

De oorsprong van die daling in de verkoop van boeken is te danken aan het marketinggenie – hij is absoluut geen uitvinder, een zeer belangrijke nuance – Steve Jobs. Op 9 januari 2007 kondigde hij de iPhone aan op Macworld. Voor Mac-aanbidders heeft die datum dezelfde religieuze draagkracht als de geboorte van Jezus voor de christenen. De iPhone had wel echt alles om elk moment van de dag dopamine in ons brein op te wekken. Briljant gedaan, daar niet van.

Er is natuurlijk an sich niets mis mee dat een drager verdwijnt. Een drager zoals papier is ook maar wat ie is. Maar van op afstand bekeken, verdwijnt er veel meer. De boekdrukkunst zorgde er voor dat de bevolking zich langzaam maar zeker kon ontvoogden van de Kerk en van de instituten die hen domineerden. De feodale maatschappij begon af te brokkelen en de burgers namen hun lot zelf in handen.

De nieuwe feodale maatschappij met nieuwe heersers

Wie dit nu vergelijkt met het internet en mobiele telefoonrevolutie, ziet exact het omgekeerde gebeuren. Natuurlijk is het internet een zegen als het goed wordt gebruikt. De realiteit is echter dat we worden gebruikt door de techgiganten en we ons eigen gedrag niet langer onder controle hebben.

Google en zijn kompanen weten alles over u, schotelen u in uw bubbel alles voor wat u zogezegd zou moeten weten, entertainen ons 24/7 alsof we niet meer zelf in staat zijn om te denken en creatief te zijn. Met AI en de ChatGPT’s van deze wereld moeten we zelfs niets meer doen en wordt ons alles voorgeschoteld op een presenteerblaadje. Het is zelfs bijna onmogelijk geworden voor de meesten onder ons om een boek volledig uit te lezen.

Gutenberg 2.0, de revolutie die mislukte

Het hoefde echter niet zo te zijn. Tim Berners-Lee, de oprichter van het internet, had een heel ander idee over deze internetrevolutie meer dan dertig jaar geleden. Hij zag het als een her-ontvoogding, weg van de klassieke media in die tijd. Het was eigenlijk een soort ‘Gutenberg 2.0’, in het jargon ‘web1’ genoemd, waar de burgers terug aan het woord waren. Weg van de klassieke top down media zoals TV en de kranten die hun beeld opdrongen aan diezelfde burger. Deze droom werd echter finaal door die grote jongens aan diggelen werd geslagen. Maar deze utopie heeft zich in ‘web3’ niet gematerialiseerd. Een mooi voorbeeld vind je in de ambitie van de oprichters van crypto om zich af te scheuren van de giganten van het kapitalisme. Maar ook deze revolutie loopt op de klippen.

De wereld zal doordraaien en er zal meer dan ooit veel intelligentie rondwaren, alleen zal ze in handen zijn van een paar Homo Dei zoals Elon Musk en anderen én niet meer bij de brede bevolking. We hebben ons eens te meer laten ringeloren door de techbedrijven, de nieuwe feodale heersers van het universum.

Xavier Verellen is auteur en ondernemer