De cruciale spelers in de Wetstraat likken hun wonden, nadat zondag een vergadering van vier uur ontspoorde. Is er nu nog iets mogelijk?

In het nieuws: Vandaag zijn de ogen gericht op het Paleis, andermaal. De eerste minister, Sophie Wilmès (MR), en koning Filip geven er elk een speech, op de nieuwjaarsreceptie van het Paleis, de zogenaamde ‘gestelde lichamen’.

De details: Wat mogen we verwachten?

• De koning én de premier zullen straks oproepen tot ‘oplossingen voor het land’, ‘verantwoordelijkheid nemen’, en ‘in dialoog gaan met elkaar’. Die speeches schrijven zichzelf. Vraag is wel hoe fel de koning zal gaan.
• Het Paleis is tot nu toe bijzonder voorzichtig geweest, en heeft niet al te veel druk gezet op de politiek. De koning heeft zeker in de eerste maanden van de regeringsvorming erg veel ruimte en tijd gelaten aan het duo Johan Vande Lanotte (sp.a) en Didier Reynders (MR). Maar de zaak kabbelde, ze vloeide nooit, laat staan dat er een stroomversnelling kwam.
• Pas met de komst van Paul Magnette (PS) als informateur kon de PS in full force beginnen onderhandelen. De voorzitter van de Franstalige socialisten kwam heel dicht bij een paars-groene regering, en sindsdien gaat het heftig in de Wetstraat. Het tempo dat de koning oplegt, is nu ook veel feller: om de paar weken moet er gerapporteerd worden.
• Dinsdag was er een moeilijk moment op het Paleis: vier uur lang moesten de twee informateurs, Joachim Coens (CD&V) en Georges-Louis Bouchez (MR), binnen met de koning vergaderen. Wat weten we daarover?
  • Niemand wil veel kwijt, het ‘colloque singulier’ geldt: wat bij de koning verteld wordt, is ‘onder vier ogen‘.
  • Alle opties werden overlopen, en uitgebreid bediscussieerd. Dat koste veel tijd. Ook al omdat CD&V en MR niet op één lijn zitten.
  • Het is niet zo dat het Paleis één scenario heeft gepusht, en al zeker niet ‘Vivaldi’, zoals hier en daar werd geopperd.
  • Hoewel het een marathon van vier uur was, werd er niets geserveerd van eten. Geen boterhammetjes dus.
  • Het Paleis wil een oplossing, maar zag ook in dat er eigenlijk geen consensus bestond: de cruciale vergadering van zondag liet dat niet toe.

In de wandelgangen: Steeds meer details lekken van de cruciale vergadering van zondag.

• Die zondag moest de consecratie worden van een week met een pak vergaderingen, maar ook technische werkgroepen, waarbij de partijen van de informateurs aanschoven, CD&V en MR, daarnaast de twee groten, PS en N-VA, maar ook de sp.a.
• Dat laatste is belangrijk: met de sp.a erbij was deze combinatie meteen een werkbare meerderheid, die een regering kan vormen. Mét een Vlaamse meerderheid, mét ook elke partij incontournable: belangrijke voorwaarden die vervuld moeten zijn voor de partijen rond de tafel.
• De afgelopen week kropen N-VA, CD&V en sp.a ook dichter tegen elkaar: enkel met zo’n verenigd front kon de PS gedwongen worden om richting paars-geel te gaan.
• Daar werd ook hard gewerkt op teksten, met achter de schermen een grote rol voor onder meer John Crombez (sp.a) en Koen Geens (CD&V).
• De contouren voor een grote deal tussen N-VA en PS waren ook duidelijk:
  • Op sociaal vlak zat er een grote trofee in voor de PS: de pensioenen zouden fors omhoog gaan, ‘een hervorming waar de FGTB, de socialistische vakbond, zelfs trots op zou zijn’. Maar die pensioenen zijn ook voor Vlaanderen interessant, als de sociale uitgaven dan toch omhoog gaan: er zijn meer gepensioneerden in het noorden dan bijvoorbeeld werklozen.
  • Op communautair vlak een grote trofee voor de N-VA: de regio’s zouden stevig versterkt worden, met onder meer een regionalisering van politie en justitie.
• De PS wilde daarin tot op zekere hoogte mee: ze legden zelf die regionalisering van politie en justitie op tafel, zo bevestigen meerdere bronnen. ‘Ze spelen het bijzonder slim: ze laten de N-VA ‘betalen’ voor het regionaliseren van zaken met sociale toegevingen, terwijl ze zelf zo regionalistisch als iets zijn. Ze winnen twee keer zo: een retour du coeur én meer macht voor de PS in Wallonië’, zegt een insider.

Waarom dit gebeurt: Die toenadering, de contouren van een deal die voorlag, zette de MR in een zeer moeilijke positie zondagavond.

• De MR dreigt twee keer te verliezen: sociaal-economisch moeten ze een ‘linkse’ regering slikken, ze hebben het gevoel een ‘Vivaldi’, zonder N-VA, meer naar rechts te kunnen trekken. Maar daarnaast is er het institutionele, dat voor de MR bijzonder moeilijk te slikken is.
• ‘Het is pure House of Cards. Want heeft de PS dat voorstel van politie en justitie niet op tafel gelegd, puur om de MR te kloten, en zo te hopen dat die heel het paars-geel gedoe zouden afschieten? Wat een spelletjes allemaal’, zo stelt een key player.
• De MR-voorzitter en PS-voorzitter zitten zondagavond op gespannen voet in de vergadering: het gaat fel heen en weer tussen beiden, voor de zoveelste keer maken andere voorzitters mee dat ze erbij zitten voor spek en bonen terwijl PS en MR ruzie maken.
• Het vertrouwen tussen beide Franstalige voorzitters is zo goed als onbestaande. ‘De PS wil absoluut vermijden zich kwetsbaar op te stellen, zolang de MR erbij zit’, zo duidt een betrokkene. ‘De MR gedraagt zich als een franc-tireur, die de PS in de rug schiet zodra die te veel toegeeft aan de N-VA. Dat verklaart de felle publieke uithaal van de PS de dag erna aan het adres van N-VA: ze hadden een rookgordijn nodig en moesten publiek wreed veel afstand nemen van Bart De Wever (N-VA).’
• Alleen, beide hebben één gemeenschappelijk punt, die zondagavond: ze willen nog steeds allebei liever ‘Vivaldi‘, en niet een ‘Rode Duivel’. Zeker de MR leunt achteruit: in lopende zaken leveren ze de premier, en hebben ze een stoet aan ministers. Bouchez laat niet na dat te onderstrepen.
• Aan Vlaamse kant moet men vaststellen dat de sp.a ook weinig tot geen greep heeft op de PS. ‘In het verleden, met zwaargewichten zoals Johan Vande Lanotte (sp.a) en Steve Stevaert (sp.a), was dat misschien wel nog mogelijk, maar nu varen die elk hun eigen koers.’
• Uiteindelijk wordt het zelfs wat slapstick, als Bouchez plots luidop vaststelt dat hij én institutionele hervormingen moet slikken én geen liberaal regeringsprogramma heeft én Open Vld moet laten staan. Dat laatste leidt tot wat consternatie: ‘Wie was hier nu informateur? Wie organiseerde een week lang vergaderingen met die vijf partijen? Had hij niet gemerkt dat Open Vld niet aan tafel zat daar dan?’

Het cruciale punt: Na het theater van schermutselingen tussen MR en PS, komt uiteindelijk toch de kat op de koord.

• De Wever krijgt het zichtbaar op z’n heupen in de meeting. In korte bewoordingen vat hij uiteindelijk de situatie samen en benoemt de zaak: dit werkt niet, dat driebanden in het spel tussen PS, MR én N-VA, als beide heren, PS én MR, niet openlijk hun kaarten op tafel gooien, en het onderlinge tegengestelde belang durven inzien.
• ‘Faites vos jeux‘, zegt de N-VA-voorzitter, maar ‘stop met dit theater‘. ‘Als je een noodregering wil maken, doe het dan. Als je Vivaldi wil, doe het dan. Als Wilmès in de Zestien moet blijven: doe maar. Maar stop met rond de hete brij te dansen.’
• Zowel Bouchez als Magnette reageren heftig, opnieuw op elkaar ook. Maar uiteindelijk geeft de PS-voorzitter wel toe ‘dat de analyse van De Wever juist is’: het is de driehoeksverhouding die het aartsmoeilijk maakt.
• Daarop is vooral de MR bijzonder ongemakkelijk komen zitten. Want kon Bouchez, als informateur, als ‘verdediger van België’, dan blijven een oplossing blokkeren?
• Uiteindelijk eindigt de vergadering in een mislukking: zo raken de vijf er niet uit.

En nu? De grote vraag is hoe de informateurs nu verder moeten. Ze hebben een week verlenging gekregen. De teksten liggen er, de discussies zijn wel nog dezelfde, onopgelost.

• ‘Kan de N-VA überhaupt een regering maken met PS én MR? Met de PS alleen? Niet evident, maar in een grotere deal kan het. Met de MR alleen? Zeker sociaal-economisch geen enkel probleem. Maar samen? (zucht)’, zo stelt een bevoorrechte waarnemer van die zondagavond vast.
• ‘Vroeger dachten we dat het lastig lag tussen Elio Di Rupo (PS) en Charles Michel (MR). Maar deze twee haantjes …’, zo zegt een betrokkene.
• ‘Dat is de vraag: of die driehoek tussen N-VA, MR en PS ooit kan beginnen draaien. De informateurs hebben een bijna onmogelijke opdracht om dat te doen lukken.’
• Groot bijkomend probleem: het geheel lijkt wel een leugenpaleis. Verschillende betrokkenen wijzen erop dat de waarheid tijdens de onderhandelingen meermaals geweld wordt aangedaan. Nooit prettig om vast te stellen natuurlijk, als je probeert een regering te bouwen die vijf jaar stabiliteit moet brengen.

Wat een game changer kan zijn: Open Vld is in beweging. De Vlaamse liberalen hebben er een kandidaat-voorzitter bij. Maar ze denken ook zelf aan oppositie.

• ‘U belt mij nu al weken, meneer Van Droogenbroeck, met die vraag. Wel, ik kan u vandaag bevestigen, ik zal kandidaat zijn om de volgende voorzitter van Open Vld te worden.’ Met die woorden lanceerde Egbert Lachaert (Open Vld) eindelijk z’n campagne.
• Die staat, net zoals de andere campagnes bij Open Vld, bol van ronkende woorden, maar ideologisch toch ook een bepaalde vaagheid: Lachaert wil ‘op een geloofwaardige manier een authentiek liberaal verhaal brengen’.
• Hij wil dus niet in een ‘kamp’ gezet worden: ‘Wat mij enorm stoort, zijn alle etiketten die op mensen geplakt worden: donkerblauw, rechts-liberaal, conservatief-liberaal. Ik heb een duidelijke lijn, sociaal-economisch. Consequent en geloofwaardig. We moeten terug heel duidelijk maken waar we voor staan.’
• ‘Consequent liberaal’ dus, zonder te willen zeggen wat dat dan precies is. Alvast één ding doet hij wel anders dan z’n rivaal Bart Tommelein: hij ontkent het zonlicht niet over het interne conflict binnen Open Vld van de afgelopen maanden.
• ‘We gaan niet flauw doen, ik heb een strategisch meningsverschil gehad met Gwendolyn Rutten’, zo stelt hij. Lachaert was een groot tegenstander van paars-groen, Rutten wilde het wel doorduwen. ‘Maar dat neemt niet weg dat ik heel veel respect heb voor het werk dat ze heeft geleverd.’
• Mediatechnisch loopt er wel iets mank bij Lachaert, in vergelijking met Tommelein. Die laatste had bij z’n lancering ‘exclusieve’ interviews in De Tijd én Het Laatste Nieuws, hoewel heel de Wetstraat toen ook al wist dat hij zou lanceren; Lachaert kreeg dat nergens klaar. Enkel op de VRT-radio mocht hij z’n ding doen. En uitgerekend gisteren communiceerde Tommelein uitgebreid op radio én tv.
• De media hoef je de Oostendse burgemeester echt niet te leren kennen: hij zet Lachaert moeiteloos in de schaduw. Maar die heeft nog wat munitie: hij presenteert straks z’n running mates.
• Ook de moeite om te signaleren: Karel De Gucht (Open Vld) heeft op TV Oost een interview gegeven waarbij hij pleit voor oppositie voor Open Vld. De kiezer heeft op 26 mei vorig jaar de kaarten slecht gelegd, zeker voor de liberalen, zo zegt hij. En dus is oppositie geen slecht idee, want volgens hem komen er in de zomer nieuwe verkiezingen.
• Hoe zwaar de mening van De Gucht weegt binnen Open Vld is maar de vraag. Maar voor de betrokkenen zelf is dat weinig van tel: wars van de partijlijn zegt hij z’n mening. In de categorie van Louis Tobback (sp.a) en Mark Eyskens (CD&V) dus.