Exit van een overlevingskunstenaar: Van Quickenborne had geen andere keuze, maar kan nu wel netjes zonder kleerscheuren Vivaldi verlaten

Exit van een overlevingskunstenaar: Van Quickenborne had geen andere keuze, maar kan nu wel netjes zonder kleerscheuren Vivaldi verlaten
Vincent Van Quickenborne (Open Vld) – HATIM KAGHAT/Belga/AFP via Getty Images

Alexander De Croo (Open Vld) verliest zijn trouwste compagnon in Vivaldi: Vincent Van Quickenborne, minister van Justitie én vicepremier, neemt ontslag. De Kortrijkzaan kon niet anders: vanmorgen kwamen nieuwe elementen aan het licht in het onderzoek naar de terreurdaad van afgelopen maandag, twee dagen nadat de minister “alles op tafel had gelegd in de Kamer”. Daarbij bleek dat een magistraat bij het Brusselse parket een cruciale fout maakte, en niets deed met een Tunesisch uitleveringsverzoek. Live in het nieuws nam Van Quickenborne de politieke verantwoordelijkheid, en stapte op. Daarmee geeft hij andermaal blijk van een feilloos buikgevoel in de Wetstraat, gekoppeld aan een neus voor timing: drijvend op ontslag omwille van het juiste dossier (niet ‘Pipigate’ of het partijvoorzitterschap) kan hij ontsnappen uit Vivaldi, richting ‘zijn’ Kortrijk. Net op tijd om daar tanende peilingen te keren. 

In het nieuws: Een dramatisch ontslag op vrijdagavond in de Financiëntoren, het kabinet van Van Quickenborne.

De details: Drie kwartier op voorhand kregen de nationale zenders een telefoontje: in prime time op VTM en VRT, met vocht in de ogen, trekt Van Quickenborne weg uit de Wetstraat, richting Dorpstraat. 

  • “Ik zoek geen uitvluchten, geen excuses, ik vind het mijn plicht dit te doen.” Op de perfecte manier, nederig, de juiste mise-en-scène, met de nodige emotie en zeker gebald en beknopt genoeg voor een live nieuwsuitzending: je hoeft na meer dan 20 jaar toppolitiek Van Quickenborne echt niets meer te leren. 
  • Het was een exit, omdat er geen enkele andere optie meer overbleef, nadat vanmorgen nieuwe feiten boven waren gekomen, zo lichtte hij zelf toe:
    • “Op de twee persconferenties van dinsdag heb ik alles waarover wij op dat ogenblik beschikten, in detail en alle transparantie toegelicht.”
    • “De tip van 2016, van een buitenlandse politiedienst, over de mogelijke radicalisering die onderzocht werd, en ook de verschillende meldingen die bekend zijn bij de politie, inclusief de doodsbedreigingen die geuit zijn tegen een persoon in een asielcentrum, en de seining die daarop is gevolgd.”
    • “Maar we zijn gestoten op bijkomende, belangrijke informatie. Deze ochtend om 9u heb ik moeten vaststellen dat er op 15 augustus 2022 een uitleveringsverzoek is geweest van Tunesië voor de man.”
    • “Dat verzoek is op 1 september 2022 door de FOD Justitie overgemaakt aan het parket van Brussel. De bevoegde magistraat heeft geen gevolg gegeven aan dit uitleveringsverzoek, dat is blijven liggen.” 
    • “Dat is een individuele fout, een grove fout, een onaanvaardbare fout, met dramatische gevolgen.”
  • Meteen gaf Van Quickenborne zijn eigen exit op subtiele wijze nog wat glans: “Als minister van Justitie kan en mag ik niet tussenkomen in een beslissing van een magistraat. En ook al is dit het werk van een individuele, onafhankelijke magistraat, toch wil ik mijn politieke verantwoordelijkheid nemen voor deze onaanvaardbare fout. De nieuwe informatie treft mij in het hart, omdat ik mijn uiterste best gedaan heb om Justitie beter te maken. Ik heb deze informatie overgemaakt aan de eerste minister, en ik heb hem meegedeeld dat ik mijn ontslag geef als minister van Justitie.”

En nu? Volgen nog ministers? De oppositie eist het, wij zien het niet meteen gebeuren. 

  • Morgen roept De Croo alvast zijn regering samen in een meeting van het kernkabinet, aangevuld met de topmensen van politie en het parket, om deze zaak tot de bodem verder uit te spitten. Vermoedelijk moet de top van het parket dan nog eens zwaar door het stof.
  • Een kettingreactie, in de vorm van meer ontslagen, lijkt er niet te komen binnen Vivaldi, ondanks onder meer kreten in die richting: deze zware fout lijkt volledig op het conto van justitie te komen. 
  • De oppositie ziet het anders:
    • Voor Francken is heel de regering mee verantwoordelijk: “‘Hij stond niet op de radar.” Als Van Quickenborne moet gaan, moet heel de regering gaan. Schuldig verzuim tot en met”, plaatste die in kapitalen op X, waarna hij zich ook luidop afvroeg welke diensten nog allemaal dat uitleveringsverzoek hebben gezien.
    • Vlaams Belang roept terwijl vooral om het ontslag van staatssecretaris voor Migratie Nicole de Moor (cd&v), en grijpt het ontslag van Van Quickenborne aan om dat opnieuw bovenaan de agenda te plaatsen: “Wij blijven erbij dat ook de Moor een loodzware verantwoordelijkheid draagt in dit dossier. Waarom zou zij mogen blijven zitten?”, vraagt partijvoorzitter Tom Van Grieken zich af in een persbericht.

De essentie: Van Quickenborne kreeg misschien wel zijn gedroomde exit. 

  • Een politiek ontslag zonder veel slag of stoot, waarbij Van Quickenborne expliciet aangeeft dat hij er persoonlijk bijzonder weinig aan kan doen: bijna meteen kreeg hij lof van vriend en vijand in de Wetstraat over het “herstellen van de politieke hygiëne”. Het regende tweets van partijgenoten én politieke tegenstanders, die “de moed” van de ontslagnemende minister prezen.
  • Bovendien kan Van Quickenborne in één keer de pijnlijke schandvlek van ‘Pipigate’ op zijn blazoen doen verbleken: dat hele verhaal zette de Kortrijkzaan in een moeilijk en beetje gênant parket. Het toonde tegelijk wel al toen zijn politiek overleversinstinct: hij overleefde een hoorzitting in de Kamer op de perfecte manier. Nu is de bittere nasmaak meteen ook weggespoeld, en kan Van Quickenborne de nieuwe aura van een “zuiver en gewetensvol ontslag” in een internationale terreurzaak gaan omarmen
  • Op Justitie laat Van Quickenborne een onafgewerkte lijst ambities en stevige beloften achter: de gevangenissen puilen uit, en met de volledige strafuitvoering nu actief voor celstraffen, wordt het er niet beter op. De race om overal het alternatief van detentiehuizen te gaan openen, zal niet meer door de Kortrijkzaan moeten worden gereden. 
  • De gevolgen zijn ook niet min voor de ploeg in haar geheel. Met Van Quickenborne stapt een van de originele architecten van Vivaldi op. Hij was ook één van de meest actieve vicepremiers op het federale toneel. Zeker voor premier De Croo is dat een klap: hij kon in de afgelopen jaren telkens leunen op ‘zijn’ vicepremier, die systematisch voor de coalitie reed, eerder dan voor de partij. Dat leidde finaal tot hoogspanning met partijvoorzitter Egbert Lachaert, die voor de zomer de handdoek in de ring gooide.
  • Tegelijk verdwijnt bij Open Vld de tweede van de drie spitsbroeders die in 2020 eerst een machtsgreep via rechts pleegden binnen de partij, om daarna toch alle drie Vivaldi op te tuigen. De Croo is de laatste maanden nu de enige van dat trio die nog voluit die coalitiekeuze moet verdedigen.  
  • Blauwe insiders wijzen er dan ook op dat de timing wel heel handig uitkomt voor Van Quickenborne: een klein jaar voor de verkiezingen kan hij nu loutering zoeken, en een eigen profiel, naast en los van die lastige coalitie, beginnen opbouwen. 
  • Bovendien is er de terugvalbasis: in zijn thuisstad Kortrijk is hij nog steeds titelvoerend burgemeester. Hij kan daar de sjerp dus andermaal omgorden, “misschien geen slecht idee, want in de peilingen scoort hij niet meer zo geweldig daar in z’n stad”, zo stelde een liberale bron als reactie. 
  • Al eerder merkten waarnemers op dat Van Quickenborne op zoek was naar een vervelling, naar een andere rol. Zo stond hij op een zucht van het voorzitterschap van zijn partij, om Lachaert op te volgen, vlak voor de zomer. Ook premier De Croo ging een tijdje mee in dat scenario, om finaal toch te vragen aan zijn vicepremier om te blijven en het Vivaldi-schip mee op koers te houden. Er kwam namelijk nogal wat weerstand van binnen de partij, tegen dat scenario: ‘Q’ ligt ook intern niet overal even goed. Nu komt die nieuwe rol er dus toch, met het gouden randje van een perfect uitgevoerd ontslag. 

Wie nu? Wij gokken op het scenario van Alexia Bertrand (Open Vld) op de post van vicepremier, én een nieuwe, jonge staatssecretaris. 

  • “Ik ga daar de komende uren over nadenken, en hier en daar eens horen, en dan wat suggesties doen”, zo antwoordde voorzitter Tom Ongena (Open Vld) zopas op de vraag in De Afspraak. 
  • Die ‘hier en daar’ is logischerwijze vooral een afspraak op de Zestien: het is in deze toch eerder De Croo die de facto een nieuwe vicepremier en nieuw lid van zijn regering zal gaan selecteren uit eigen rangen.
  • Daarbij formuleerde professor Carl Devos (UGent) in Terzake alvast de wel erg creatieve piste om oud-minister van Justitie Koen Geens (cd&v) terug te halen, ook al komt die plek toch vooral Open Vld toe, “in een vorm van politieke vernieuwing”.
  • Dat lijkt een weinig waarschijnlijk scenario, eerder een spielerei. Maar Vivaldi zelf heeft tegelijk wél een juriste in de rangen die, net als Geens, ook geschoold is aan de prestigieuze Harvard Law School: Alexia Bertrand. 
  • De huidige staatssecretaris van Begroting speelde al eerder een opmerkelijke rol binnen de regering, sinds ze Eva De Bleeker (Open Vld) kwam vervangen om de budgetten van de ploeg te beheren: ze ligt erg goed bij de premier, en wordt gewaardeerd in het kernkabinet
  • Het meest logische is dus om Bertrand nu ook in de resterende tijd de portefeuille van Justitie te geven, en de hervormingen van Van Quickenborne dan proberen af te ronden. Dat scenario lag overigens al op tafel in de korte tijd dat Van Quickenborne overwoog Lachaert op te volgen, en de premier daar minder dan 24 uur lang mee leek in te stemmen. 
  • Dat zou toelaten dat een jong, nieuw gezicht nog even kan inschuiven als nieuwe staatssecretaris van Consumentenzaken en eventueel ook Noordzee. Dat laatste zou bijvoorbeeld een kamerlid als Jasper Pillen (Open Vld) zeker kunnen smaken, en hem wat extra profiel kunnen geven.
  • Tegelijk kan men Bertrand ook laten zitten, en opteren om de post van vicepremier en Justitie aan een oudgediende te geven en ‘zekerheid’ in te bouwen. Patrick Dewael (Open Vld) heeft het allemaal al gedaan, en kan het opnieuw doen.
  • Gwendolyn Rutten (Open Vld) is eveneens juriste, en zou zeker een stroomstoot kunnen geven aan het geheel van Vivaldi, maar wil de premier zijn oude rivale (met wie hij zich tegenwoordig wel verzoend heeft) zo dicht bij hem?
  • Dit weekend, vermoedelijk morgen al, hakt De Croo de knoop door. Niet onbelangrijk, om van de laatste maanden van Vivaldi toch nog iets te maken, en vooral voor Open Vld de meubelen te redden: de peilingen ogen voorlopig nog altijd dramatisch. 
Meer premium artikelen
Meer

Ontvang de Business AM nieuwsbrieven

De wereld verandert snel en voor je het weet, hol je achter de feiten aan. Wees mee met verandering, wees mee met Business AM. Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en houd de vinger aan de pols.