Nadat de Estse hoofdstad Tallinn in 2013 als eerste hoofdstad wereldwijd gratis openbaar vervoer introduceerde voor alle burgers, hebben ondertussen 11 van de 15 Estse provincies dat concept gekopieerd. Het land heeft nu de doelstelling om het allereerste land ter wereld te worden waar openbaar vervoer gratis is voor iedereen.
Het idee om het trams en bussen gratis te maken in de Estse hoofdstad ontstond in de nasleep van de financiële crisis, die het land zwaar trof. Zelfs indien de stad toen al 70% van alle kosten voor openbaar vervoer voor haar rekening nam, konden vele burgers zich geen ticket veroorloven. Ook files waren een probleem geworden. Sinds Estland in 1991 onafhankelijk werd van de voormalige Sovjet-Unie, is het aantal mensen dat een auto heeft verdubbeld. Het wegennet volgde niet.
Critici toonden zich sceptisch en vonden het idee van gratis openbaar vervoer populistisch en vooral… onbetaalbaar. Estland voerde in die periode zware besparingen door. Ambtenaren zagen hun loon met 10% gereduceerd. Men was bang voor een ondergefinancierd en overbeladen transportsysteem. Er kwam uiteindelijk een referendum aan te pas om de zaak te klaren.
10 jaar later is het openbaar vervoer in het land niet ten onder gegaan, maar is het verbeterd, Ondanks dat 12 miljoen euro aan inkomsten verloren is gegaan. De lokale bevolking is gegroeid, wat meer belastinginkomsten heeft gegeneerd. Ook toeristen en niet-inwoners van Talinn moet gewoon blijven betalen voor hun ticket. De resultaten zijn opmerkelijk: het gebruik van tram en bus is met 10% gestegen, terwijl er 10% minder wagens in de stad rijden, wat het fileleed heeft verzacht. Op het platteland heeft gratis transport samen met de mobiliteit ook de toegang tot jobs aangezwengeld.
Frankrijk, Zweden, Polen, Italië en Duitsland hebben zich al in Tallinn gemeld
Andere landen tonen interesse: Frankrijk, Zweden, Polen, Italië en Duitsland hebben zich in Tallinn gemeld. In Luxemburg wordt het openbaar vervoer vanaf 2020 gratis. De stad Luxemburg kent één van de grootste verkeersproblemen ter wereld. De stad telt ongeveer 110.000 inwoners, maar elke dag verwerkt men daarbij ook nog eens 400.000 pendelaars. Luxemburg heeft ook de voorbije jaren al een aantal maatregelen genomen om het stadsvervoer te promoten. Nu zullen echter alle tarieven worden afgeschaft.
In andere landen bestaan gratis-initiatieven in bepaalde plekken en/of op bepaalde tijdstippen. Maar anderen haken af: in Hasselt was het openbaar vervoer 16 jaar lang gratis, tot het in 2013 opnieuw betalend werd door de stijgende kosten. Het gratis openbaar vervoer van één van de opmerkelijke realisaties van voormalig burgemeester Steve Stevaert. Daarbij werd overeen gekomen dat Hasselt aan de Vlaamse openbare vervoersmaatschappij De Lijn een vast bedrag per jaar zou betalen. Maar dat bedrag volstond niet langer, waarop De Lijn de factuur bijna verdubbelde. Einde verhaal.
Maar gratis openbaar vervoer volstaat niet om mensen uit hun wagen te halen. Tallinn verhoogde de prijs van parkeren tot 6 euro per uur. Gelijktijdig reduceerde men het aantal beschikbare parkeerplaatsen in de stad. Een aantal parkeer- en rijstroken zijn nu exclusief voorbehouden aan het openbaar vervoer. Volgens het stadsbestuur was gratis openbaar vervoer de beste manier om kritiek in de kiem te smoren toen men autorijden in de stad duurder en minder gemakkelijk maakte.