Op 29 en 20 juni vindt in Madrid een topontmoeting plaats waarbij de lidstaten van de NAVO zullen onderhandelen over de reorganisatie van het bondgenootschap in oorlogstijd. Al wekenlang wordt nu aangekondigd dat Finland en Zweden ter gelegenheid van deze top officieel lid zullen worden van de verdragsorganisatie. Maar dat lijkt moeilijker dan velen hadden gehoopt.
In tegenstelling to eerdere geruststellende berichten is Turkijes blokkade van het Zweedse en Finse lidmaatschap geen kortstondige gril van de Turkse president Erdoğan. Het gaat om fundamenteel verzet.
Finland en Zweden vroegen NAVO-lidmaatschap aan als reactie op de Russische invasie in Oekraïne. Maar de aanvraag stuit op verzet van Turkije. Ankara is woedend over wat het de steun van Helsinki en Stockholm aan Koerdische militanten noemt. Ook de wapenembargo’s tegen Turkije is Erdogan niet vergeten.
Maandag ontmoetten vertegenwoordigers van Turkije, Zweden, Finland en de NAVO elkaar in Brussel. Maar of daar enige vooruitgang werd geboekt lijkt twijfelachtig. De betrokken partijen lieten zich niet tot enige commentaar verleiden.
Erdogan wil de nieuwkomers enkel onder voorwaarden toelaten tot het defensieverbond. Die voorwaarden zijn zo streng dat insiders niet langer zeker zijn dat er op de komende top in Madrid een oplossing gevonden zal worden. Sommigen houden al rekening met een mislukking en zeggen dat de top niet echt een deadline vormt.
“Achterhaald” en “hersendood”
Voor de NAVO staat er nochtans veel op het spel. Door Trump ‘obsolete’ (‘achterhaald’) genoemd en door Macron ‘hersendood’, leek de verdragsorganisatie zich sinds de oorlog in Oekraïne te herstellen. Maar de herboren kracht en eenheid lijken snel te worden begraven onder politiek eigenbelang en ijdelheid.
Turkije: luis in de pels van Brussel
Turkije is al langer een luis in de pels van Brussel. Veel NAVO-landen vervloeken dat Erdogan, na het Syrië-conflict en de vluchtelingencrisis, nu opnieuw eerste viool speelt. Maar ze hebben geen andere keuze dan naar zijn pijpen te dansen. De Turkse president weet dat. Hij aarzelt dan ook niet om de uitzonderlijk geografische ligging van zijn land uit te spelen om zo de eigen belangen vooruit te helpen. Turkije grenst aan acht landen, onder hen de Midden-Oosterse vuurwerkfabriek, die door Iran, Irak en Syrië wordt gevormd. Turkije heeft in totaal ook 6.530 km kustlijn.
De NAVO zonder Turkije? Bid maar dat dit niet gebeurt
Niet voor het eerst vragen sommigen zich af of het bondgenootschap niet beter zou functioneren zonder Turkije. Dat idee werd voor het eerst geopperd in 2016 toen de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan hard optrad tegen de oppositie na een mislukte staatsgreep. Het kwam een tweede keer ter sprake in 2019 toen Turkije het noordoosten van Syrië binnenviel.
Maar zo eenvoudig is het niet. Ten eerste is het juridisch niet mogelijk Turkije uit de NAVO te zetten. Artikel 13 van het Verdrag voorziet alleen in vrijwillige terugtrekking als optie. Eens lid, altijd lid, dus. Tenzij een land uit eigen vrije wil wenst te vertrekken.
Verder is Turkije al 70 jaar lid. Dat is 3 jaar minder dan de 12 stichtende landen waaronder, de VS, het VK en ook België, maar langer dan bijvoorbeeld Duitsland en Spanje.
In 1952 drongen de Verenigde Staten er bij Turkije op aan zich aan te sluiten – vanwege zijn oriëntatie op het Westen en zijn strategisch belangrijke ligging.
Niet onbelangrijk daarbij is dat Turkije het – op de VS na – grootste leger binnen het partnerschap heeft en er op de NAVO-basis in Incirlik kernkoppen staan gestationeerd.
Stoltenberg
De Turken hebben ondertussen een bondgenoot gevonden in NAVO secretaris-generaal Jens Stoltenberg. Die noemde de Turkse eisen legitiem en wees erop “dat geen enkele NAVO-bondgenoot meer te lijden heeft gehad van terroristische aanslagen dan Turkije.”
Dat Zweden en Finland de wapenexport naar Turkije een halt toeriepen toen dit laatste land in 2019 het noordoosten van Syrië binnenviel, is Erdoğan niet vergeten. Hij wil geen tegenstanders in de alliantie.
Wie de uittreding van Turkije wenst, denkt beter twee keer na. Beeld je een wereld in waarin Turkije zijn banden met het Westen doorknipt en zich tot Moskou richt. Het NAVO-partnerschap heeft dus geen andere keuze dan een oplossing te vinden. Voor, tijdens of na Madrid.
(jvdh)
