Doodgraver van het Roemeense Ceausescu-regime bleef een opgejaagd man

In de Verenigde Staten is Ion Mihai Pacepa, een voormalig kopstuk van de Roemeense Securitate, eerder deze maand op 92-jarige leeftijd gestorven. Pacepa stond geboekstaafd als de hoogste officier van het communistische Warschau Pact die naar het westen is overgelopen. Hij heeft volgens velen dan ook geholpen een cruciale slag toe te brengen aan het regime van de Roemeense dictator Nicolae Ceausescu.

Toch wordt Pacepa door weinigen echt geapprecieerd. In Roemenië wordt hij zowel door communistische oudgedienden als door de nieuwe generatie nationalisten verguisd en gehaat. Elders in de wereld wordt hij dan weer vooral als één van de grote beulen van de gevreesde Roemeense geheime diensten bestempeld. Pacepa overleed op 14 februari in een Amerikaans ziekenhuis.

Politiek asiel

Ion Pacepa wordt door het Amerikaanse Central Intelligence Agency (CIA) de enige figuur genoemd die op zijn eentje een volledige buitenlandse spionagedienst heeft vernietigd. Pacepa overleed in een Amerikaans ziekenhuis aan de gevolgen van een besmetting met het coronavirus. Verdere details werden niet meegedeeld.

De woonplaats van Pacepa in de Verenigde Staten werd, uit vrees voor een mogelijke moordpoging, tot op het allerlaatste ogenblik angstvallig geheimgehouden. Hij had na zijn vlucht uit Roemenië van de Amerikaanse president Jimmy Carter politiek asiel gekregen en leefde onder een nieuwe naam op een onbekend adres in de Verenigde Staten.

Toch moest Pacepa twee keer verhuizen en van naam veranderen omdat zijn dekmantel was gebroken. Volgens sommige geruchten zou Ceausescu een bedrag van 1 miljoen dollar op het hoofd van zijn gevluchte inlichtingenman hebben gezet. Andere verhalen vertellen dat de Roemeense autoriteiten de terrorist Ilich Ramirez Sanchez (Carlos de Jakhals) opdracht hadden gegeven Pacepa op te sporen en te liquideren.

Ion Pacepa trad zeventig jaar geleden tot de Securitate toe. Hij klom geleidelijk in de hiërarchie van de Roemeense geheime dienst op. Op het ogenblik van zijn ontsnapping in 1978 naar het westen – hij vluchtte tijdens een werkbezoek aan Berlijn de ambassade van de Verenigde Staten in – was Pacepa een van de absolute topgeneraals van de Securitate. Hij was ook de persoonlijke veiligheidsadviseur van dictator Nicolae Ceausescu.

De ontsnapping van Pacepa betekende dan ook een zware slag voor de Securitate en de andere communistische spionagediensten. De CIA en diens bondgenoten kregen niet alleen namen van communistische agenten, maar ook informatie over de werking van de vijandige spionagediensten.

Bovendien maakte Pacepa duidelijk op welke manier Ceausescu de mythe van een perfecte communistische staat in het buitenland in stand had proberen te houden. Die mythe had Pacepa ook eerst helpen creëren. Ceausescu was er zelfs in geslaagd om zich met alle egards in het Witte Huis door de Amerikaanse president Jimmy Carter en in het Buckingham Palace door de Britse Queen Elisabeth te laten ontvangen.

Na de ontsnapping van Pacepa bleef er van het zorgvuldig opgebouwde imago van de Roemeense dictator nog slechts weinig over. Dat werd de overloper in Roemenië bijzonder kwalijk genomen. De communisten namen het hem, ook nog lang nadat het IJzeren Gordijn was gevallen, kwalijk dat hij hun ideologie had verraden. Roemeense nationalisten vonden dan weer dat Pacepa het imago en de economie van hun geliefde vaderland onherroepelijke schade had toegebracht.

Memoires

In 1987 bracht Pacepa zijn memoires ‘Red Horizons: Chronicles Of A Communist Spy Chief’ uit. Het boek werd ook Roemenië binnengesmokkeld. Het vormde onder meer de basis van een reeks uitzendingen op de Roemeense dienst van Radio Free Europe. Na de val van het IJzeren Gordijn twee jaar later, toen in Roemenië Ceausescu ten val was gebracht, werd het boek van Pacepa gebruikt als bewijsvoering op het proces van de voormalige dictator. Dat proces eindigde met de executie van Ceausescu en diens echtgenote Elena.

Pacepa had dan wel een bepalende rol in het einde van het Roemeense communistische regime, maar hij had de dictatuur eerst ook wel volop gediend en gepromoot. Hij was wellicht de meest invloedrijke figuur die de Securitate ooit heeft gehad. In eerste instantie belast met industriële spionage, werd hij later een sleutelfiguur van de Roemeense veiligheidsdienst. ‘Hij was fundamenteel voor het brutaal repressieve regime dat Roemenië onder Ceausescu kende,’ merken critici op. 

In het boek Disinformatie dat Pacepa met de Amerikaanse auteur Ronald J. Rychlak acht jaar geleden schreef, maakt de voormalige spion duidelijk op welke manier de Sovjet-Unie al decennia geleden probeerde om met gemanipuleerde informatie in de wereld aan invloed te winnen.

‘Onder de tsaren maakte Rusland van valse berichtgeving gebruik om de pogroms tegen de joden te organiseren,’ merkte Pacepa op. ‘Nazi-Duitsland hanteerde enkele tijd later bij de holocaust een gelijkaardige tactiek.’

Maar ook de Sovjet-Unie zou volgens Pacepa desinformatie hebben ingezet om overal in de wereld valse berichtgeving over de Verenigde Staten en Israël te verspreiden. De acties richtten zich in belangrijke mate op het Midden-Oosten. ‘De effecten van die inspanningen kunnen vandaag nog altijd worden teruggevonden in het islamitisch terrorisme,’ aldus de voormalige spion. De banden met de hedendaagse nieuwsmanipulatie en nepberichtgeving zijn duidelijk. (jvdh)

Meer