Gedurfde, verworpen voorstellen: In het document worden vijf gedurfde voorstellen gedaan – waarvan de EU al heeft laten weten dat ze die waarschijnlijk niet zal accepteren – om het aantal controles aan de grens drastisch te verminderen en elementen van de Britse soevereiniteit terug te winnen die in het oorspronkelijke akkoord aan de EU waren afgestaan.

De voorstellen, die zijn gebaseerd op oplossingen die al vier jaar lang zijn verworpen in de onderhandelingen tussen de EU en het VK over de oplossing van het Noord-Ierse brexitconflict, vereisen een hoge mate van vertrouwen tussen het VK en de EU om de terugkeer van een harde grens in Noord-Ierland te voorkomen.

1. Een “verklaring op eer”-achtige benadering van de grenscontroles

De Britse regering stelt dat het huidige niveau van controles aan de Ierse zeegrens – 20 procent van alle controles aan de buitengrenzen van de EU, hoewel Noord-Ierland slechts 0,5 procent van de EU-bevolking vertegenwoordigt – “onhoudbaar” is.

• In het document wordt hiervoor een radicale oplossing voorgesteld: afschaffing van alle controles op goederen die van Groot-Brittannië naar Noord-Ierland worden vervoerd wanneer een bedrijf zelf heeft gecertificeerd dat zijn producten niet bestemd zijn voor verdere distributie of gebruik in de EU.
• “Er zouden geen certificaten en controles nodig zijn voor afzonderlijke artikelen die alleen bedoeld zijn om in Noord-Ierland te worden geconsumeerd”, aldus het document, zolang de bedrijven ermee instemmen gegevens aan de EU te verstrekken en hun toeleveringsketens “volledig transparant” te maken.

2. Een “duaal stelsel” voor Britse en EU-normen

Om de uiteenlopende normen tussen de EU en het VK na brexit in goede banen te leiden, stelt de regering een “volledig duaal regelgevingsstelsel” voor, waardoor goederen met uiteenlopende EU- en VK-normen vrij naast elkaar kunnen circuleren in Noord-Ierland. 

• Goederen die volgens de Britse normen zijn vervaardigd en niet aan de EU-voorschriften voldoen, zouden duidelijk als “NI-only” worden geëtiketteerd, maar alle goederen die voor Ierland en de eengemaakte EU-markt zijn bestemd, zouden aan de EU-voorschriften moeten voldoen en de EU-douaneprocedures moeten volgen. 
• Het VK voert aan dat, gezien de omvang van de Noord-Ierse handel, het totale risico voor de interne markt van de EU “beheersbaar en aanvaardbaar” is. Om de EU gerust te stellen, belooft het ook “sterkere” handhavingsmaatregelen en “versterkte fora” voor markttoezicht om smokkelaars te betrappen.

3. Afschaffing van uitvoerverklaringen

Het commandopapier wil ook de noodzaak wegnemen van “uitvoerverklaringen” voor goederen die van Noord-Ierland naar Groot-Brittannië reizen, in overeenstemming met de herhaalde beloften van premier Boris Johnson dat er geen papierwerk nodig zou zijn. Dit was bedoeld om de “onbelemmerde toegang” van Noord-Ierse bedrijven tot de interne markt van het Verenigd Koninkrijk te behouden.

• In een vorig jaar gesloten compromis heeft de EU ermee ingestemd dat geen formele uitvoeraangiften hoeven te worden ingediend voor goederen die Noord-Ierland verlaten voor Groot-Brittannië, en dat de gegevens kunnen worden verzameld via scheepvaartmanifesten en andere routes.
• Maar de regering van het VK voert nu aan dat zelfs dit “belastende nieuwe voorschriften” voor het Noord-Ierse bedrijfsleven oplevert en wil deze voorschriften “definitief afschaffen”, behalve voor een klein aantal gecontroleerde en gevaarlijke goederen.

4. Artikel 10 inzake staatssteun herschrijven

De regering wil ook een fundamentele herziening van het controversiële artikel 10 van het protocol, dat bepaalt dat elk subsidiebesluit van de Britse regering dat mogelijk van invloed is op de goederenhandel in Noord-Ierland, moet voldoen aan de EU-regels inzake staatssteun.

• Brexiteers zien artikel 10 als een belediging van de Britse soevereiniteit omdat het zo ruim is dat het de Europese Commissie de mogelijkheid geeft om zich te bemoeien met subsidiebesluiten van de Britse regering die slechts indirect met Noord-Ierland te maken hebben. 
• De regering voert aan dat, nu zij een wet inzake subsidiecontrole heeft gepubliceerd waarin de nieuwe subsidieregeling van het VK na de brexit wordt uiteengezet, artikel 10 in zijn huidige vorm “overbodig” is en alleen moet worden toegepast op grotere subsidies die “rechtstreeks betrekking hebben op Noord-Ierland”.

5. Een eind maken aan het gezag van het Hof van Justitie over het Noord-Iers protocol

Ten slotte wil het VK het recht van de EU en haar Hof van Justitie om de naleving van belangrijke elementen van het protocol af te dwingen, opheffen.

• Een situatie die volgens het VK “hoogst ongebruikelijk” is, maar volgens de EU van essentieel belang omdat Noord-Ierland krachtens de overeenkomst grote delen van de EU-wetgeving moet naleven.
• Het VK vraagt dat het protocol wordt geregeld door een “normaal verdragskader”, vergelijkbaar met dat van de handels- en samenwerkingsovereenkomst; de postbrexitovereenkomst waarover de EU en het VK het afgelopen december eens zijn geworden en die op 1 januari in werking is getreden. Hierbij worden eventuele geschillen zo nodig door internationale arbitrage beslecht.

En nu?

De EU heeft al laten weten de voorstellen niet te accepteren.

De bezwaren zijn legio. Van punt 5, bijvoorbeeld, meent de in staatsrecht gespecialiseerde advocaat George Peretz dat de EU hier zeker niet mee zal instemmen omdat het Hof van Justitie de enige arbiter van het EU-recht is. 

“Het is vrij eenvoudig”, zegt hij in de Financial Times. “Goederen die vrij in Noord-Ierland circuleren zouden niet kunnen worden tegengehouden om de interne markt van de EU binnen te komen, maar die goederen zouden buiten de controle vallen van de instellingen die toezien op de naleving van de regels van de interne markt. Het is vrij moeilijk voor de EU om daarmee in te stemmen.”

(jvdh)