De VS moeten Poetin niet persoonlijk vernederen

De dood van Wagner Group-leider Jevgeni Prigozjin onthult dat de Russische president Vladimir Poetin heeft geprobeerd zijn macht te consolideren, twee maanden nadat de afgebroken muiterij van de huurling zijn greep erop bedreigde. De ondergang van Prigozjin is ook in tegenspraak met het officiële denken in de Verenigde Staten over wat de muiterij, die bovenop een vastgelopen oorlog in Oekraïne kwam, betekent voor het regime van Poetin.

CIA-directeur William J. Burns zei onlangs dat de opstand “tekenen van zwakte” in Poetins bewind toonde, terwijl andere analisten opmerkten dat het de flexibiliteit van Poetins rode lijnen onthulde. Geconfronteerd met een directe uitdaging tegen zijn bewind, merkte Ian Bremmer van de Eurasia Group op, liet Poetin Prigozjin niet onmiddellijk executeren, maar “was hij koud en berekend en rationeel … om het voortbestaan van zijn regime te garanderen.”

Hierin ligt het dilemma voor de VS. Nu de barsten in het gezag van Poetin zichtbaar worden en het Russische leger verdeeld en gedemoraliseerd is, zeggen sommige experts dat dit het moment is om Oekraïne “all in” te steunen en het land te voorzien van clustermunitie, F-16’s en ander gewenst militair materieel. Maar de psychologische literatuur over prospectietheorie laat zien dat wanneer individuen – of het nu gokkers in een casino zijn of leiders die een veroveringsoorlog uitvechten – te maken krijgen met tegenslagen (wat onderzoekers “het domein van de waargenomen verliezen” noemen), ze eerder bereid zijn om onnodige risico’s te accepteren. Bovendien hebben narcistische autocraten de neiging om niet goed te reageren op persoonlijke vernedering.

Woorden en daden van elkaar scheiden

Dit suggereert dat Amerikaanse functionarissen (en, in mindere mate, analisten) economische en militaire hulp moeten loskoppelen van schelden. Dat betekent meer militaire steun om de positie van Oekraïne op het slagveld te verbeteren en tegelijkertijd persoonlijke aanvallen op Poetin te vermijden die hem nodeloos zouden kunnen triggeren op manieren die de oorlog nog wreder en onvoorspelbaarder zouden kunnen maken.

Met andere woorden, beleidsmakers moeten woorden en daden van elkaar scheiden. Zodra hoge Amerikaanse functionarissen in het openbaar verklaren dat Poetin “zwak” is, krijgt het conflict een persoonlijk karakter. En het is bekend dat autocraten een dunne huid hebben. De beschrijving door de Amerikaanse president Joe Biden van de Chinese president Xi Jinping als een “dictator” heeft bijvoorbeeld niets geholpen om de vele kwesties die de twee machten verdeeld houden op te lossen, laat staan om de betrekkingen tussen de VS en China te herstellen.

Mentale toestand van Poetin blijft een black box

Zoals de meeste oorlogen is de strijd in Oekraïne zowel psychologisch als fysiek. Hoewel de Amerikaanse inlichtingendienst de eerste invasie van Oekraïne vakkundig heeft voorzien, blijft de mentale toestand van Poetin een black box. Vermoedelijk is hij vernederd door Prigozjin’s uitdaging tegen zijn autoriteit, om nog maar te zwijgen over de mislukte oorlog. De omvang van Poetins invasie in Oekraïne ging veel verder dan zijn agressiepatroon tegen de buurlanden van Rusland, waardoor het moeilijk is om vergelijkingen en conclusies te trekken. Maar zelfs als we niet weten hoe Poetin psychologisch in elkaar zit of wat hem tot dit punt heeft gebracht, is het conflict duidelijk existentieel voor hem geworden.

Na een reeks recente vernederingen zit een verzwakte Poetin in het domein van de vermeende verliezen. Hierdoor is de kans groter dat hij de spanningen opvoert en, niet tevreden met pogingen om zijn leger “coup-proof” te maken of de gebruikelijke binnenlandse verdachten op te pakken, de oorlog laat escaleren. Er is enig bewijs hiervan, met de recente aanvallen van Rusland op graansilo’s en civiele infrastructuur in en rond Odessa, en zelfs op de woonplaats van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky.

Voor zover internationale betrekkingen een verlengstuk zijn van intermenselijke relaties, is het belangrijk hoe leiders in het openbaar over hun tegenstanders praten. Amerikaanse retoriek over Poetin, net als zendingen F-16’s, kan hem – en daarmee de oorlog – in verschillende richtingen duwen.

Het idee dat Poetin “zwak” noemen de Russische bevolking, elites of strijdkrachten kan aanzetten om in opstand te komen en hem omver te werpen, laat staan het einde van de oorlog te bespoedigen, is misschien wishful thinking. Het is waar dat Poetin op gevaarlijke en onvoorspelbare manieren zal handelen, ongeacht wat er over hem wordt gezegd – zoals de dood van Prigozjin laat zien.

De rat in Poetins mémoires

Een onthullende passage in zijn memoires uit 2000, First Person, vertelt dat een jonge Poetin een gigantische rat zag in de gemeenschappelijke hal van zijn flatgebouw in Sint-Petersburg (dat toen Leningrad heette). “Ik dreef hem in een hoek,” schrijft hij. “Hij kon nergens heen. Plotseling zwaaide het in het rond en wierp hij zich op mij. Ik was verrast en bang.”

Wanneer iemand als Poetin in het nauw gedreven wordt, haalt hij – net als die reuzenrat – uit. Maar welke vergeldingsmaatregelen hij neemt, is onduidelijk. Zal hij de inzet verhogen door meer van zijn politieke rivalen te doden? Zal hij intensievere cyberoperaties uitvoeren in het buitenland?

Hoe deze acties er ook uitzien, een autocraat die een agressieve oorlog voert kan alleen verslagen worden door vooruitgang op het slagveld. Goedkope praatjes of persoonlijke aanvallen helpen daar niet bij – en kunnen die zelfs ondermijnen.

Keren Yarhi-Milo is decaan van Columbia University’s School of International and Public Affairs en auteur van Who Fights for Reputation: The Psychology of Leaders in International Conflict (Princeton University Press, 2018) en Knowing The Adversary: Leaders, Intelligence, and Assessment of Intentions in International Relations (Princeton University Press, 2014).