De overheid dreigt andere rollenspelers te verpletteren 

In de coronacrisis kwam vlijmscherp naar voren dat de maatschappij alleen kan functioneren als iedereen zijn verantwoordelijkheid opneemt. En dit op basis van gepaste rollen voor markt, overheid, burgers en middenveld. In de coronacrisis wordt het debat hierover op het scherp van de snee gevoerd. Als de minister van volksgezondheid verklaart “het is niet de vrije markt die de vaccins heeft geproduceerd. Al die onderzoekers van Pfizer zijn met belastinggeld opgeleid” dan is dat problematisch. Werkende vaccins tegen Covid-19 waren het resultaat van een intense samenwerking tussen markt (farmasector) en overheden (gezondheidsautoriteiten). Vlotte verlossing lukt alleen als én de productie van vaccins meesterlijk gemanaged worden en de vaccinaties als een tierelier lopen. 

Evengoed is het belangrijk in te zien dat naast de markt en de overheid, ook twee andere rollenspelers cruciaal zijn. Zo is er de eigen verantwoordelijkheid van burgers die gevraagd worden regels te volgen en dat ook in grote getale doen. Evengoed zijn verenigingen allerhande in de bres gesprongen om boodschappen te doen voor mensen uit risicogroepen of hebben vrijwilligers aangeboden om bij te springen in de zorg. 

Het is onvermijdelijk dat er kritisch gekeken wordt naar tekortkomingen maar het is ook essentieel dat wat succesvol verloopt niet uit beeld verdwijnt door de focus op debatten die al te vaak vooral vanuit een ideologische verbetenheid over overheid versus markt gedreven worden. Uiteraard moeten we niet wegkijken van de problemen maar er oplossingen voor zoeken. In deze crisis hebben we conflicten gezien over de rol van academische labs versus privélabs. Conflicten dienen echter te leiden tot werkbare oplossingen. Er staat veel op het spel en dan is spanning niet van de lucht. 

Industrieel beleid

Er is een bredere beweging vandaag die alles wil interpreteren als een realisatie van de overheid. Persoonlijk heb ik al fora meegemaakt waar de heersende stemming was dat alle grote doorbraken van overheidslabo’s kwamen en privébedrijven alleen maar winst maken op basis van die realisaties. Om over een karikatuur te spreken. Een bekend auteur is Mariana Mazzucato (foto boven) die tegenwoordig op vele internationale fora georganiseerd door overheidsinstellingen aan bod komt. Ze is op dit moment wat Thomas Piketty enkele jaren geleden was: een rockster econoom. Uiteraard is zogenaamd industrieel beleid waar gediscussieerd wordt over de rol van de overheid bij de transformatie van de economie een relevant, maar geen nieuw debat. Mazzucato ziet de rol van overheidsinvesteringen niet alleen als een kickstart voor de economie, maar ook als een manier om ‘die dingen te doen die op dit moment helemaal niet worden gedaan’, wat het ‘directioneel’ aspect van een industrieel beleid wordt genoemd.  De voorbeelden die Mazzucato geeft zijn echter niet effectief altijd directioneel van aard. De Amerikaanse regering had zo helemaal niet de bedoeling om ‘het internet’ te creëren. Bovendien kwamen daarbij evengoed belangrijke componenten van private spelers zoals Cisco en Corning kijken. Er valt ook wel wat af te dingen op de concrete voorbeelden in Mazzucato’s werk omtrent de smartphone. Het voorbeeld rond het touchscreen was opnieuw helemaal geen toepassing van directionele financiering en gaat weer over een heel klein facet van de hele technologie achter het scherm. Uiteraard zijn er wel voorbeelden van iets dat de ‘ondernemende staat’ genoemd kan worden maar een correcte evaluatie daarvan is genuanceerder dan in het huidige debat vaak wordt gesteld.

Ondernemerschap 

De realiteit is dat velen ondertussen vervreemd zijn van de rol van ondernemers en investeerders in de welvaartscreatie. Ja, de overheid speelt een belangrijke rol bij de financiering van de vaccins en onderwijs. Dat is een deel van ons economisch model. Echter evengoed blijft het zo dat innovatie omzetten in producten waar de wereld iets aan heeft, ondernemerschap vereist van mensen die alert genoeg zijn én risico’s aandurven. Hoe sneller nieuwe producten en processen getest worden via de markt, hoe krachtiger de economie zich ontwikkelt. Individueel weet niemand zeker welke opportuniteiten uiteindelijk levensvatbaar zullen blijken. Alleen een proces van trial-and-error kan daar klaarheid in scheppen. Omdat vele beslissingen fout zullen uitdraaien en experimenten falen, is het verleidelijk te geloven dat we ondernemingen (of naties) beter kunnen leiden als we maar genoeg informatie verzamelen en slimmere mensen aan het roer zetten. Wat zou een comité onder het voorzitterschap van Winston Churchill beslist hebben over de toekomst van de computerindustrie? Als we de innovatie van de toekomst vandaag al kenden, zou ze er vandaag al zijn. Vooruitgang gaat dus via pluralisme waarbij de markt uiteenlopende ideeën uittest én disciplineert: het is trial maar ook corrigeren van error. Ondernemerschap gaat over het waarmaken van potentie. 

De coronacrisis heeft zware economische schade toegebracht en diepe financiële putten geslagen. Ondernemerschap zal cruciaal zijn om de welvaartscreatie te realiseren die nu essentieel is. Rechtszekerheid is daarvoor de conditio sine qua non. 


De auteur Ivan Van de Cloot is hoofdeconoom bij het Itinera ­Institute en auteur van het boek Overheid+ Markt, het beste van beide werelden

Meer