Nog nooit in de geschiedenis is de economie van een groot land zo gestraft als die van Rusland. Het is een oorlog in een andere vorm die – zo lijkt het althans – Poetin voorlopig niet van zijn imperialistische gedachten brengt. Hoe verschrikkelijk de toekomst oogt voor de Oekraïners, hoe uitzichtloos de situatie er ook uitziet voor de Russische bevolking. Iets dat niet zonder gevolgen kan blijven.

De westerse overheden slaan economisch toe

Nog nooit is een grote economie op economisch vlak harder gestraft dan de Russische. De activa van de Russische centrale bank zijn grotendeels bevroren. Ook de nieuwe gaspijpleiding Nord Stream 2 – vanuit Rusland naar Duitsland – zal niet in gebruik worden genomen.

Er zijn daarenboven verregaande exportrestricties op goederen zoals lasers, sensoren, drones en IT-materiaal. Ook heeft de Europese Unie heel wat Russische banken afgesloten van het internationale betaalsysteem Swift. Zowel de Europese Unie als de Verenigde Staten, Canada en Groot-Brittannië hebben hun luchtruim gesloten voor vliegtuigen vanuit Rusland. Een direct gevolg van al deze maatregelen is dat de nationale munt – de roebel – in elkaar is gestort.

Maar de privé-sancties treffen de bevolking nog harder

Nog veel ingrijpender is dat ook privébedrijven de sancties zorgvuldig toepassen. De oligarchen en andere leidende politieke figuren staan op een zwarte lijst. Dat betekent dat bedrijven zoals banken, traders en verzekeraars met hen geen zaken meer mogen doen.

Het is echter vooral het terugtrekken van die Westerse privésector uit Rusland zelf die het meeste pijn berokkent aan de Russische economie en de Russische burger. Dat het kapitalistische icoon McDonalds zijn activiteiten in Rusland heeft stopgezet, haalde de wereldpers. Maar het gaat allemaal nog veel verder. Van de ene dag op de andere kunnen Russen niet meer betalen met Mastercard, American Express, PayPal of Visa. Ze worden buitengesloten uit allerhande internationale organisaties. Het is absoluut ongezien.

De Nederlander Nicholas Mulder, professor aan de New Yorkse Cornell University, is een wereldexpert op het vlak van de inzet van economische sancties als wapen in de oorlogsvoering. Hij publiceerde in januari van dit jaar – van juiste timing gesproken – het boek “The Economic Weapon: The rise of sanctions as a tool of modern war”. De titel dekt de lading. Economische sancties zijn vandaag voor het Westen het voorkeurswapen geworden om oorlog te voeren. Mulder twijfelt echter zeer sterk aan het nut hiervan. 

Iran en de Taliban weten wat het betekent

Vandaag lopen er zware sancties tegen het Talibanregime dat ervoor zorgt dat Afghanistan een dramatische winter beleeft met hongersnood. Volgens het UN World Food Program zijn er vandaag 9 miljoen Afghanen die honger lijden en kan dit lot binnenkort meer dan 23 miljoen Afghanen treffen. 

Maar ook Iran zit al sinds de machtsovername van Ayatollah Khomeini in 1979 in een bijna permanent regime van westerse sancties. Dat heeft de lokale economie op de knieën gedwongen en duidelijk aangetoond dat sancties een groot effect hebben op de bevolking. Maar ze hebben het gedrag van Iran nog niet echt veranderd.

De geschiedenis van sancties

Het is vooral sinds de globalisatie en de toenemende verstrengeling van de wereldeconomie dat het een wapen is geworden. 19 keer werd dit wapen ingezet in de vorige eeuw, een eerste keer met de economische blokkade van Duitsland in 1914. Slechts drie keer heeft het effect gesorteerd, stelt Mulder, maar het gaat hier over zeer beperkte oorlogen. Twee oorlogen in de jaren 20 van de vorige eeuw in de Balkan zijn hiermee vermeden. De meest opvallende was echter deze in 1956 waar de Amerikanen nota bene de Britten tot de orde riepen tijdens de blokkade van het Suezkanaal. De toenmalige Egyptische president Nasser had de exploitatiemaatschappij genationaliseerd die daarvoor in de handen was van de Britten. De VS dreigden ermee om massaal Engelse ponden te verkopen zodat de koers in elkaar zou storten.

Mulder stelt dan ook dat er weinig bewijs is dat sancties ervoor zorgen dat oorlogen kunnen vermeden worden of beëindigd worden met drastische maatregelen. Nog gevaarlijker is dat sancties onvoorziene gevolgen kunnen hebben.

De onvoorziene gevolgen van sancties 

Historici wijzen erop dat de sancties die tegen de Duitsers werden geïmplementeerd tijdens en na de Eerste Wereldoorlog de hoofdreden waren van de start van de Tweede Wereldoorlog. Ze waren een voedingsbodem voor de beruchte ideologie van het ‘Lebensraum’. Hitler viel buurlanden binnen, op zoek naar grondstoffen zoals olie, graan en metalen. Dit om onafhankelijk te worden van de Anglo-Amerikaanse druk. 

Sancties zorgen dikwijls voor gevolgen die niet altijd te voorzien en te overzien zijn. De maatregelen tegen het Chinese Huawei zorgden mee voor een catastrofaal tekort aan halfgeleiders. En de recente sancties tegen Maduro in Venezuela hebben als direct gevolg dat het Amazonewoud daar tegen een hoog tempo wordt vernietigd, omdat hij wegens een tekort aan valuta nu roofbouw toelaat. 

De dominostenen vallen misschien in de verkeerde richting

Verder dreigt het gevaar dat Poetin meer dan ooit in een hoek wordt gedwongen en hij nog veel verder zal gaan dan vandaag het geval is. Niets garandeert dat Moldavië en Georgië niet hetzelfde lot zullen ondergaan, om nog maar te zwijgen van de Baltische staten, waar heel wat Russen wonen. Of wat gebeurt er als hij chemische wapens zou inzetten of godbetert nucleaire wapens? Het is koffiedik kijken maar het is duidelijk dat we met veel onzekerheden zitten en we echt niet goed kunnen inschatten welke dominosteen nu zal vallen én of dit zal leiden tot een situatie die zoveel dramatischer is als ze nu vandaag al is.

Wil dit dan zeggen dat het Westen niets hadden moeten doen? Dat is een moeilijke vraag. “Damned if you do, damned if you don’t” zeggen de Engelsen wel eens. Er is geen goede oplossing. Wat zeker is dat we de dialoog met de Russen moeten openhouden.

De vraag zich stelt verder hoe we zullen omgaan met de Russen nadat de oorlog in één of andere vorm is afgelopen. Zullen we een constructieve of een destructieve houding aannemen? Zullen we in de toekomst omgaan met de Russen zoals we dit deden met Duitsland na de Eerste Wereldoorlog of zoals na de Tweede Wereldoorlog, van uitgaande dat we niet mee worden betrokken in een Derde Wereldoorlog? Daar komen we volgende keer op terug in de analyse: “De ongemakkelijke waarheid: Ooit zullen we met de Russen terug moeten samenleven. De vraag is hoe”

(lb)

De auteur Xavier Verellen is CEO van de scale up QelviQ, met kantoren in Antwerpen en New York. QelviQ is een Internet Of Things bedrijf dat een oplossing wereldwijd vermarkt om wijnen op de ideale temperatuur te serveren.  www.qelviq.com