We zijn getuige van een ongekende samenloop van grote en kleine crises. Van de COVID-19 pandemie, de stijgende energieprijzen en de terugkeer van de inflatie in ontwikkelde en zich ontwikkelende economieën, tot gebroken toeleveringsketens, de misdadige oorlog van Rusland in Oekraïne en de klimaatverandering. Veel van deze crises zijn niet alleen tekenen van verval, maar van een nieuwe wereldorde die wordt geboren.
Nu de restanten van de bipolaire orde van de twintigste eeuw definitief verdwijnen, treedt een nieuwe mondiale pentarchie op de voorgrond. De Verenigde Staten en China – de twee militaire, technologische en economische grootmachten van deze eeuw – zullen de dominante spelers zijn, maar Europa, Japan en India zullen invloed van betekenis uitoefenen op grote delen van de planeet.
Een groot vraagteken hangt boven Rusland
Een groot vraagteken hangt boven Rusland, omdat zijn toekomstige status, capaciteiten en strategische houding zullen afhangen van de uitkomst van zijn roekeloze aanvalsoorlog. Onder president Vladimir Poetin heeft Rusland zich wanhopig vastgeklampt aan het verleden en geprobeerd de twintigste of zelfs de late negentiende eeuw te herscheppen. Maar met zijn catastrofaal misplaatste poging om Oekraïne te vernietigen, vernietigt het uiteindelijk zichzelf.
Een Russische militaire nederlaag in Oekraïne is al een zekerheid – een kwestie van wanneer, niet of. Maar het is nog veel te vroeg om de waarschijnlijke gevolgen te voorspellen. Zal het regime van Poetin overleven, of zal de nederlaag van Rusland een nieuwe fase van intern verval en desintegratie inluiden? Zolang die vraag niet is beantwoord, kunnen we nog niet weten of Rusland zal proberen zijn oude aanspraak op hegemonie in Oost-Europa en een groot deel van Eurazië te handhaven.
Rusland, een potentieel belangrijke bron van instabiliteit
Als het Kremlin gedwongen wordt die aanspraak op te geven, is zijn rol als wereldmacht waarschijnlijk uitgespeeld. Zeker, zelfs een in verval geraakt, vernederd Rusland zou, in plaats van in een geopolitieke winterslaap te geraken, hoogstwaarschijnlijk een belangrijke bron van instabiliteit blijven in de nieuwe wereldorde, en vooral op het Europese continent. Maar het is nu duidelijk dat het enorme nucleaire arsenaal van Rusland niet langer voldoende is om zijn geopolitieke status in de eenentwintigste eeuw veilig te stellen. De Russische economie wordt aanzienlijk verzwakt nu de rest van de wereld de fossiele brandstoffen – de ruggengraat van de Russische economie – geleidelijk afschaft.
Terwijl Rusland door zijn kwetsbaarheid en verval nieuwe risico’s vormt, zal China dat doen door zijn toenemende rijkdom en macht. Dankzij de enorme globaliseringsgolf die begin jaren 2000 begon, is China erin geslaagd zich aan de armoede te ontworstelen en een hoge inkomensstatus te bereiken. En nu de financiële crisis van 2008 het Westen deels in diskrediet heeft gebracht, heeft China zijn eigen rol als wereldleider kunnen uitbreiden en zich naast de VS als mondiale supermacht kunnen profileren.
Het grote verschil tussen China en Rusland
Anders dan de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog heeft China echter niet de fout gemaakt zich alleen op zijn militaire macht te richten. Integendeel, zijn wereldwijde opkomst weerspiegelt het streven naar integratie in de door de VS en het Westen gedomineerde wereldmarkten door als “uitgebreide werkbank” van de wereld te fungeren en tegelijkertijd zwaar te investeren in de concurrentie met het Westen op technologisch en wetenschappelijk gebied. De Chinezen hebben zich zeker niet ingehouden op militaire investeringen, maar ze hebben niet toegestaan dat uitgaven voor defensie en veiligheid al het andere verdringen. Het grote verschil tussen China en Rusland is dat de Chinese leiders, in tegenstelling tot Poetin, al geruime tijd in de 21e eeuw leven.
De recente G20-top in Bali legde dit fundamentele verschil in visie en doel bloot. Terwijl Rusland zich diplomatiek geïsoleerd voelde, stond China centraal bij alle besprekingen en de totstandkoming van het slotcommuniqué. Hoewel zij de westerse lijn inzake de Oekraïne-crisis niet hebben overgenomen, hebben grote landen als China en India de gelegenheid aangegrepen om zich merkbaar van het Kremlin te distantiëren en zijn oorlogspolitiek en nucleaire dreigingen te hekelen. Als de persoonlijke gesprekken tussen de Amerikaanse president Joe Biden en de Chinese president Xi Jinping de Chinees-Amerikaanse spanningen helpen verminderen, zal de top op Bali de deur hebben geopend naar een nieuwe vormgeving van de internationale betrekkingen in de 21e eeuw.
Reden tot hoop
Het resultaat van de tussentijdse verkiezingen in de VS biedt nog een reden tot hoop, aangezien de alom verwachte Republikeinse “rode golf” geen werkelijkheid is geworden. De GOP slaagde er niet in de Senaat te veroveren en behaalde slechts ternauwernood een meerderheid in het Huis van Afgevaardigden. Net als in 2018 en 2020 hield voormalig president Donald Trump zijn partij opnieuw tegen. De meeste Amerikanen willen geen terugkeer naar zijn isolationistische beleid.
Samen bieden de Amerikaanse midterms en de top op Bali reden tot optimisme op een anders zo beladen moment. Maar we zullen veel meer vooruitgang moeten boeken in de richting van wereldwijde samenwerking. Uiteindelijk kunnen onze twee grootste crises – de achterlijke oorlog van Rusland in Oekraïne en de klimaatverandering – alleen worden overwonnen als de belangrijkste wereldmachten een manier vinden om samen te werken.
De auteur Joschka Fischer, Duitslands minister van Buitenlandse Zaken en vicekanselier van 1998 tot 2005, was bijna 20 jaar lang leider van de Duitse Groene Partij.
©Project Syndicate 2022