Een handig plan-B, de pensioenhervorming, lag al langer in de schuif van Alexander De Croo (Open Vld). En dat plan bleek de ideale terugvalbasis op zaterdagnacht om toch “vooruitgang” te boeken, toen bleek dat de discussies over de fiscale hervorming muurvast zaten. Daar wezen zowat alle partijen zuchtend naar de MR, die alle mogelijke gesprekken deed vastlopen met veto’s. Terwijl de premier en zijn vicepremier Vincent Van Quickenborne (Open Vld) het over “constructieve gesprekken” hadden, droop de frustratie eraf bij socialisten en groenen: “Het liep echt voor geen meter”. En dus veranderde De Croo van strategie, en legde een nota op tafel, die hij samen met de PS in een pre-akkoord had uitgewerkt. Minister van Pensioenen Karine Lalieux (PS) werd spoorslags uit Parijs teruggehaald, en meteen lagen de contouren op tafel voor een bescheiden akkoord: geen 1 procent van het bbp, zoals waar staatssecretaris van Begroting Alexia Bertrand (Open Vld) op had aangedrongen, maar zo’n 0,4 procent, netjes wat de PS altijd gezegd had te willen doen. Zij krijgen ook hun vette ‘wortel’: een pensioenbonus van 22.645 euro netto voor wie drie jaar extra werkt. In ruil laat de PS vallen wat ze eigenlijk al opgegeven hadden: de zogenaamde perequatie van de ambtenarenlonen. “De PS kon geen kant meer op”, klinkt bij de liberalen. Dat lacht men weg bij de socialisten: “Wij hebben hier echt niet ons broek afgestoken, integendeel, kijk gewoon naar de deal. De premier had gewoon een akkoord nodig”. Ondertussen vocht vicepremier Vincent Van Peteghem (cd&v) met hand en tand om ‘garanties’ te krijgen over zijn fiscale hervorming. Die kreeg hij, op papier, over de afschaffing van de bijzondere bijdrage.

In het het nieuws: “Vivaldi maakt deals”, is de mantra. Nu dus de pensioenhervorming.

De details: Vivaldi komt met een triomf over die pensioenen, nadat het een heel weekend bijzonder pessimistisch nieuws lekte over de fiscale hervorming. Daarover maakte men een klein principesakkoordje, dat eigenlijk niet veel meer zegt dan wat al bij de State of the Union was afgesproken.

• “Een akkoord van 3 miljard euro, of 0,5 procent van het bbp.” Vanmorgen op Radio 1 was de Open Vld-vicepremier Vincent Van Quickenborne al bijzonder enthousiast, zijn handelskenmerk, over de pensioenhervorming die Vivaldi vanmorgen in de vroege uurtjes besliste. Akkoorden verkopen als “historisch”: het is iets wat ‘Q’ als geen ander kan. Straks om 11 uur is er een triomfantelijke persconferentie.
• De deal kwam er als verrassende plotwending in een weekend waarin alles muurvast bleek te zitten. Het woord “leugenaars” viel, toen op zondag een wel heel pessimistische versie van de gesprekken binnen Vivaldi via Belga een verslag kreeg. Daarin ging het over “goeie, constructieve discussies”, wat meteen op de krantensites verscheen. Maar dat werd door meerdere vicepremiers radicaal tegengesproken:
• “Wat iedereen al lang zag aankomen, is nu nog eens heel pijnlijk duidelijk geworden: de MR wil en kan niet bewegen”, zo vatte een vicepremier samen. “Wat zitten wij hier eigenlijk nog te doen, Georges-Louis Bouchez (MR) heeft zijn communicatie toch al lang klaar liggen”, zo was bij een ander te horen.
• Zeker zaterdag in de late uurtjes zat het compleet vast: MR-vicepremier David Clarinval liet nauwelijks nog van hem horen, zijn partij bleef hameren op de arbeidsmarkthervormingen, die compleet ‘no pasaran’ waren en zijn voor PS en Ecolo. En omgekeerd blokkeerden de Franstalige liberalen zowat elk fiscaal voorstel dat extra inkomsten voor de staat kon opleveren.
• “Wij snappen niet wat we daar eigenlijk nog zitten te doen. De MR zegt dit al drie weken, de premier lijkt dat gewoon te negeren. Het is echt een therapeutische sessie op die manier”, zo klonk de commentaar bij een regeringspartner vlijmscherp, zaterdagnacht.
• Meteen zag het er niet bepaald rooskleurig uit voor De Croo, die van zijn drie aangekondigde werven enkel zijn Engie-deal al had bereikt. En die was ondergesneeuwd geraakt door de exit van Egbert Lachaert bij Open Vld, wat op hetzelfde moment gebeurde.

De plotwending: Plots lag er een gezamenlijk voorstel van premier-PS op tafel.

• Premier De Croo mag dan niet over het nodige electorale gewicht beschikken om met brute kracht deals te forceren, van één zaak blijft hij wel meester: van de agenda van Vivaldi. En dat spel speelt hij als geen ander. Op zondag haalde premier De Croo zijn ‘plan-B’ van stal: een deal over de pensioenen dan maar proberen.
• Daar had hij op voorhand een akkoordje over uitgewerkt met de PS: een techniek die bij zijn eigen Open Vld de afgelopen weken tot horrorgevoelens leidde. “Dan betaal je twee keer, één keer aan de PS, één keer aan de regeringstafel”, zo uitte Egbert Lachaert toen als Open Vld-voorzitter zijn grote bezorgdheid.
• Ondertussen is Lachaert zijn voorzitterschap naar de eeuwige jachtvelden verschoven, en gaat interim-voorzitter Tom Ongena geen strobreed in de weg leggen.
• Bovendien had PS-voorzitter Paul Magnette al langer aangegeven wel wat marge te hebben om te kunnen onderhandelen: onder meer het heilige principe van de perequatie bij de ambtenaren, waarbij de pensioenen automatisch meestijgen met de lonen van de huidige ambtenaren, daar kon over gepraat worden. Dat het daarbij grotendeels gaat om Vlaamse ambtenaren, met name in het onderwijs, die daardoor enorme stappen konden zetten, maakte het dossier in het verleden al speciaal: de PS wilde vooral niet aan dat principe raken.
• Maar dat bleek wél het geval in de afgelopen maanden. Alleen raakte de PS daarbij compleet gefrustreerd: op hun voorstellen gaf De Croo geen kik, hij weigerde de pensioenen te agenderen. “De premier gijzelt het dossier”, klonk meermaals aan de Keizerlaan, het PS-hoofdkwartier. En dus, op het moment dat de premier en minister van Pensioenen Karine Lalieux zondagavond zowaar samen een nota neerlegden, wist iedereen meteen hoe laat het was.

De essentie: Een deal waarin iedereen een beetje toegeeft, het kan nog bij Vivaldi.

• Vanmorgen raakte de deal rond, op volgende grote krachtlijnen:
  • De perequatie wordt geplafonneerd. De PS eiste erg lang gedurende de nacht een plafond van 0,5 procent maximum, het werd uiteindelijk 0,3 procent, mét sociale correcties. Dat levert 80 procent van alle besparingen op, of 1,9 miljard euro tot 2070. Hier zit de grote trofee langs de rechterkant dus.
  • Lalieux krijgt haar eigen stokpaardje: een pensioenbonus van 22.645 euro. Die is er nu netto, niet meer bruto zoals vorig jaar. Een dikke wortel dus. Want vervroegd met pensioen gaan, op je 62^ste, kan nog steeds. Maar wie toch drie jaar langer werkt, krijgt dus dat netto bedrag erbij. De Open Vld zette dit weekend al via interviews van Van Quickenborne de deur open voor die plannen, waardoor een doorbraak mee mogelijk werd.
  • Maar de PS krijgt meer: zo worden voortaan allerlei dagen erbij geteld van onder meer zorgverlof, om vrouwen sneller aan een minimumpensioen te laten komen. En vooral: aan alle speciale pensioensystemen van andere ambtenaren of speciale overheidsstatuten zoals bij Defensie, het Gevangeniswezen of de NMBS en Infrabel, wordt niets veranderd.
  • Want ook aan de kant van de extra inkomsten, wordt er wel degelijk ingegrepen in de tweede peiler van het pensioensparen, wat Lalieux altijd wilde. Voor de hoogste categorie van die pensioenplannen, de meest royale pakketten dus, stijgen de taksen van 3 procent naar 6 procent. “Het gaat maar om 2.900 mensen in totaal”, sust Open Vld daarover.
• “De deal was vannacht vooral het werk van voormalige pensioenministers Van Quickenborne en Frank Vandenbroucke (Vooruit). Zij hebben getrokken en gesleurd, tot iedereen eindelijk akkoord ging”, zo zegt een vicepremier.
• Daarbij zijn de liberalen behoorlijk triomfantelijk over het feit dat de perequatie nu sneuvelt. “Dat heilige huis heeft Vincent bij de budgetopmaak van 2023 in oktober vorig jaar al op tafel gelegd. Toen was dat nog imbuvable voor PS. Nu moesten ze wel, omdat men geen andere kant uit kon. Staatssecretaris van Relance Thomas Dermine (PS) heeft zijn Europees geld nodig. En Lalieux had haar hervorming nodig of anders was ze een ‘lame duck‘ geworden”, zo stelt een blauwe topper.
• Maar bij de PS klinkt het toch allemaal veel meer relatief. Opvallend: daar zagen ze in de ‘opening’ van De Croo in eerste instantie ook een manoeuvre om hen de zwarte piet van de mislukking van het overleg over de fiscale hervorming door te spelen: “Dan zouden wij bij een niet-akkoord de schuld gekregen hebben“.
• “Maar als wij een goed akkoord kunnen sluiten, waarom niet? Wij hebben ons altijd als loyale en constructieve partner opgesteld in deze coalitie. Wij waren al maanden vragende partij om de pensioenen te agenderen. En eerlijk: wij hebben echt onze broek niet plots moeten laten zakken om dit te krijgen. De hoogste pensioenen worden extra belast, de perequatie is niet gesneuveld maar geplafonneerd. Als de Open Vld het nu nodig heeft dat anders te spinnen, ach ja, dan heeft de premier dat nodig zeker?”, zo klinkt hoog bij de PS.

The Big Picture: Is Europa nu tevreden? En betalen ze dus eindelijk straks de eerste schijf relancegeld voor België? Afwachten.

• Met de pensioenhervorming komt er wel een doorbraak in een ander belangrijk dossier: het Europese relancegeld. Al een half jaar kon België immers de eerste schijf van 947 miljoen euro niet aanvragen bij de Europese Commissie, omdat men niet de belofte aan Europa had ingevuld, van de pensioenen te hervormen.
• Dat is Vivaldi nu wél van plan. Alleen volgt men daar nu wel de PS-redenering bij, niet die van de Europese Commissie en Open Vld.
  • In een contact eind vorige maand met de Europese Commissie kreeg staatssecretaris van Begroting Alexia Bertrand nochtans een duidelijke boodschap. Als België in september die schijf niet zou aanvragen, zou ze vervallen. En meer nog: de Commissie verwachtte een hervorming die budgetneutraal moest zijn ten opzichte van 2020, en dus zo’n 1 tot 1,2 procent van het bbp in besparingen zou moeten bedragen. Die cijfers bevestigde Bertrand in de Kamer, op aandringen van de oppositie.
  • Bij de PS schermde men met een rapport van de Commissie Vergrijzing in juli 2020, die de sociale uitgaven op 29,1 procent van het bbp in 2070 projecteren. En in juli 2022 legde de Commissie Vergrijzing diezelfde kosten op 29,5 procent. Dat verschil, 0,4 procent van het bbp dus, is volgens de PS dus wat moet dichtgereden worden. En dat is nu gebeurt.
• Uiteindelijk nam premier De Croo in zijn nota met Lalieux die redenering over: men mikte op 0,481 procent van het bbp als verschil, het is volgens liberale bronnen finaal 0,5 procent geworden.
• En daarmee verklaarde Van Quickenborne vanmorgen meteen: “We hopen dat Europa hier nu mee akkoord zal gaan om het relancegeld uit te betalen.” “Wij hebben voldaan aan alle vereisten: een fundamentele hervorming, meer solidariteit, en Europa zal dus dat goedkeuren“, zo stelde Lalieux op haar beurt ferm op de RTBF. Case closed dus met die Europese Commissie, volgens Vivaldi.
• “Bertrand heeft altijd gezegd dat 1,2 procent van het bbp noodzakelijk was. En nu komen ze dus af met een akkoord dat nog niet de helft daarvan is? Als Alexia Bertrand geloofwaardig wil zijn op vlak van de begroting moet ze de regering terugsturen. Meer is nodig om te hervormen. Tenzij ze liever de premier naar de mond praat“, zo reageert begrotingsspecialist Sander Loones (N-VA) vanuit de oppositie al scherp.
• “De betaalbaarheid op lange termijn wordt helemaal niet gegarandeerd en levert slechts 0,5 procent van het bbp op. De uitbetaling van de eerste schijf Europees relancegeld van 947 miljoen euro komt dus wel degelijk in het gedrang”, reageert ook fractieleider Barbara Pas (Vlaams Belang).

Dé grote vraag: Wat nu met de fiscale hervorming?

• Vannacht kwam de grootste tegenstand over de pensioenplannen volgens verschillende bronnen van cd&v-vicepremier Van Peteghem. Die stelde zich terecht de vraag wat dan het lot wordt van zijn fiscale hervorming. Een ontkoppeling van de twee grote dossiers, die van de pensioenen en de fiscale hervorming, maakt meteen dat elke hefboom op dat laatste dossier wegvalt.
• Van Peteghem weigerde daarom mee te gaan in een deal, zonder dat er op z’n minst wat garanties volgenden voor hem en zijn dossiers. Die kreeg hij uiteindelijk: men nam als princiepsakkoord op dat de Bijzonder Bijdrage in de Sociale Zekerheid (de BBSZ) zeker wordt afgeschaft. Dat communiceerde cd&v vanmorgen ook: dat is “verworven”.
• Helemaal nieuw is dat niet: die schrapping van de BBSZ stond ook al letterlijk in de notificaties van het begrotingsakkoord in oktober vorig jaar. Het is dus in die zin niet meer dan een herhaling van wat al toegegeven was aan cd&v. En ook vannacht raakte men het niet eens over de financiering daarvan.
• Toch blijft men hoopvol om ook dat dossier toch nog afgerond te krijgen voor 21 juli. Dan zouden Vivaldi en zeker premier De Croo met een triomf op verlof kunnen: dan heeft men de ‘drie grote dossiers’, Engie, de pensioenen én de fiscale hervoming, toch maar mooi afgerond.
• De vraag is vooral hoeveel er dan nog overblijft van de hervorming zelf. Die is gekrompen van 6 miljard, naar 2 miljard de afgelopen week, naar nu enkel nog de afschaffing van de BBSZ.
• Zeker over de btw-hervorming was wel al duidelijk dat de partijen niet op één lijn zaten. Verschillende ingrepen leiden daarbij tot oprispingen heen en weer. Het principe “dat de winkelkar niet duurder mag worden”, was daarbij vorige week al aanvaard, maar daarmee zijn de andere, soms pijnlijke discussies, nog helemaal niet uitgeklaard over de btw.
• Meer fundamenteel blijft er de vraag of de MR überhaupt een hervorming wil: voor Georges-Louis Bouchez (MR) komt het er vooral op aan nieuwe taksen, zoals de effectentaks, tegen te houden.