Na twee en een half jaar moest gisteren de laatste zitting van de “Bijzondere commissie “Koloniaal verleden”, in de wandelgangen de Congocommissie gedoopt, een orgelpunt vormen: daar zou eindelijk een zeer lijvig eindverslag goedgekeurd worden, zodat de Kamer een donker hoofdstuk in de Belgische geschiedenis wat meer closure zou geven.

Spoiler: Het werd niets.

• De meerderheid kon het niet eens raken over een eindrapport, en dus werd er finaal helemaal niets gestemd. Een bittere ervaring voor een pak commissieleden, die veel tijd en energie in het project stopten, en waarvan sommigen zelfs samen afreisden naar Congo, Rwanda en Burundi deze zomer.
• Maar het was meer dan een teken aan de wand dat de voorzitter van die commissie, Groen-fractieleider Wouter De Vriendt, eind november zelf een soloslim speelde, en op eigen houtje een eindrapport presenteerde aan de pers, waarvan sommigen dat overigens als ‘verworven’ brachten, alsof de Congocommissie al rond was. Binnen de meerderheid reageerde men onaangenaam verrast.
• Vandaag blijft De Vriendt met lege handen achter, en krijgt hij felle kritiek vanuit zowat elke hoek: het was zijn rol om een akkoord zien te vinden tussen de Vivaldi-partijen, nadat al veel langer duidelijk was dat de oppositie van N-VA en Vlaams Belang bijzonder ver stonden van sommige uitgangspunten. Zij waren van bij het begin tegen herstelbetalingen, en tegen excuses tout court.
• Maar De Vriendt kreeg de zaak niet vlot, tussen de liberalen en christendemocraten enerzijds en de rest van de Commissie, maar vooral de PS en de groenen zelf, anderzijds. Alles draaide daarbij finaal niet rond de herstelbetalingen, een idee dat al vakkundig binnen de meerderheid gesmoord werd, nadat onder meer cd&v met de ondervoorzitter van de commissie, Jan Briers (cd&v), daarover ballonnetjes had opgelaten. De crux bleek ‘aanbeveling 69’ van de lijst te zijn: de passage waarin de Kamer formeel excuses zou aanbieden aan Congo, Rwanda en Burundi, voor het koloniale verleden.
• Maar die was voor de liberalen onaanvaardbaar, omdat ze mogelijks ook juridische en dus op termijn financiële gevolgen zou hebben: een fout erkennen betekent immers ze mogelijks moeten compenseren, zo was hun argumentatie. Net daarom betuigde koning Filip zijn ‘diepe spijt’, bij een koninklijk bezoek in het voorjaar aan Kinshasa, maar bood ook hij geen excuses aan.
• De Vriendt zette druk op de liberalen, maar kon hen niet ompraten, en verwierp ook een consensusvoorstel van cd&v. Het moesten en zouden wel degelijk formele excuses zijn voor de PS en de groenen: De Vriendt legde gisteren toch een voorstel van eindrapport op tafel mét die excuses erin. Daarop stemden MR, Open Vld en cd&v niet mee, en was er geen meerderheid meer. “Een bijzonder pijnlijke afgang na al het werk: dit is slecht begeleid van de voorzitter”, zo sneerde men vanuit het linkerkamp naar De Vriendt, in de wandelgangen.

Ook nog: Ook vanop rechts geen bloemen.

• “Excuses, die herstelbetalingen inhouden? Daar zijn wij niet mee akkoord. Nu niet, 2 jaar geleden niet. De Belgen van nu treffen geen schuld aan het koloniaal verleden. Diepe spijt na 2 jaar hard werk in de commissie”, zo reageerde Goedele Liekens (Open Vld).
• Ook ondervoorzitter Briers reageerde teleurgesteld op De Vriendt: “Tot op het laatste ogenblik wilden wij een consensus rond aanbeveling 69, De Vriendt koos om toch eenzijdig een eindrapport neer te leggen, zonder overeenstemming in de meerderheid. We mogen het werk niet laten verloren gaan, en moeten verder oplossingen zoeken. Maar de huidige tekst bevat onvoldoende juridische zekerheid dat dit ons land niet in een jarenlange juridische veldslag zal verwikkelen.”
• Voor Vivaldi is het in elk geval een pijnlijk debacle, wat de fragiliteit meteen blootlegt in de meerderheid. En extra zout in de wonde: net gisteren bood de Nederlandse premier Mark Rutte excuses aan over het slavernijverleden van zijn land.

Politieke dynamiet: De Vriendt slaat wild om zich heen, en beschuldigt zowaar de koning van politieke inmenging, in een uiterst gevoelig familiaal dossier.

• Voor zijn mislukking had De Vriendt wel een paar schuldigen om aan te duiden. In een mededeling hield hij het eerst op het feit “dat de Kamer vandaag de afspraak met de geschiedenis gemist heeft”. “Maar op een bepaald moment zal de Belgische politiek wél met antwoorden moeten komen”, zo stelde De Vriendt, die naar eigen zeggen “diep ontgoocheld” was.
• Daarbij schermde hij met een akkoord, dat er binnen de meerderheid wél zou geweest zijn, begin oktober: twee partijen braken volgens De Vriendt vervolgens hun woord. Dat is een these die alvast niet door iedereen binnen Vivaldi gedeeld wordt.
• In gesprek met de VRT haalde hij daarop hard uit: het waren niet zozeer de commissieleden, maar het akkoord werd gebroken op “drie andere niveaus”. Daarbij heeft hij het over de kabinetten en dus de regering, maar over de partijleiders, ook een euvel waar premier De Croo mee kampt, die de boel opgestookt hadden. “Vanuit de partijvoorzitters werd op een bepaald moment aangegeven dat met excuses een rode lijn overschreden werd”, zo stelde De Vriendt.
• Maar feller: plots wees hij ook zowaar het Paleis met de vinger, als derde niveau, on the record: “Op een bepaald moment zijn er boodschappen gegeven, niet aan mij rechtstreeks. Maar ik heb vernomen dat er ook vanuit het Koninklijk Paleis een grote gevoeligheid werd gesignaleerd omtrent de excuses.”
• Die beschuldigingen zijn er niet naast: de rol van de koning is constitutioneel zo afgebakend dat dergelijke inmenging bijzonder ongepast zou zijn. Bovendien speelt mee dat de koninklijke familie net in dit dossier ook een geschiedenis torst: het was voorouder Leopold II die eigenhandig Congo verwierf als vrijstaat, en daar een terreurregime installeerde met duizenden doden als gevolg.
• Bij de oppositie zag men meteen het politieke issue: “Collega De Vriendt zegt dus dat het koningshuis tussenbeide is gekomen in parlementaire werkzaamheden. Premier De Croo heeft er bij deze serieuze kopzorg bij. Benieuwd hoe hij dat uitlegt”, zo reageerde al N-VA-fractieleider Peter De Roover.