De informateurs Joachim Coens (CD&V) en Georges-Louis Bouchez (MR) gokken: een nota die N-VA plezier doet en de socialisten doet walgen.

In het nieuws: De tekst van de informateurs is zowat overal gelekt. Dat heeft er alles mee te maken dat bijna alle partijen met verbazing staan te kijken naar wat er op tafel ligt: helemaal geen doorslagje van een paars-groen werkstuk, helemaal geen startnota voor een regenboogcoalitie. Hier ligt een paars-gele tekst. En de informateurs willen nog verder gaan: ze plannen morgen een bijeenkomst met de partijen die samen een coalitie moeten gaan maken. Grote vraag is of de socialisten gaan happen.

De details: Over het document van Coens en Bouchez valt een heleboel te zeggen. Opvallend is dat zowat iedereen bereid is grote passages inhoudelijk maar ook hun kritische commentaar over de nota te lekken.

• Vormtechnisch is er een heleboel kritiek te horen bij een aantal onderhandelaars:
• ‘Kan je dit een ‘nota’ noemen? Eerder een kladje‘, zo was een voorzitter scherp. Een werkstukje van een dikke 20 pagina’s, slordig opgesteld, met zelfs taalfouten in.
• Geen werkstuk om verder mee te kunnen: het bevat een aantal uitdagingen, maar zeer weinig concrete oplossingen. ‘Hoogst onduidelijk‘. ‘Het is gissen en raden naar hoe ze een heel pak zaken willen oplossen.’
• Die ‘amateuristische aanpak’, zoals iemand het noemde, staat in contrast met de twee nota’s die voorganger Paul Magnette (PS) neerlegde: 70 pagina’s met gedetailleerde maatregelen, plus een extra begrotingsnota.

De grote vraag: Wat staat er nu eigenlijk allemaal in de tekst dan?

• Om te beginnen een technische opmerking nog: wie beweert ‘de nota’ te hebben, heeft wel een heel straffe prestatie behaald. ‘De nota’ bestaat immers niet: ze verandert nog steeds, is een work-in-progress, na elke meeting kan ze aangepast worden. Een non-paper, die in beweging zit dus.
• Begrotingstechnisch: een target van 1 procent tekort. Van de vijf scenario’s die Magnette neerlegde het op één na strengste. Dat zet een kader waarin geen ruimte is financieel, maar eerder de broeksriem die verder moet aangehaald worden.
• Fiscaal: er zijn haast geen nieuwe belastingen, de natte droom van de liberalen. Al wat er dan toch van extra fiscale maatregelen inzit, lijkt bijzonder zwak onderbouwd, tot ongenoegen van sommigen die het ‘pure fiscale fictie’ noemen.
• Ethisch: een slot op de deur, geen grote hervormingen en ook geen ruimte voor coalitiepartners om dat in de Kamer vrij te mogen doen. Een stevig contrast met paars-groen.
• Sociale zekerheid: de groeinorm is en blijft vastgelegd op maximum 1,5 procent, helemaal de lijn in de Zweedse regering.
• Meest opvallend inhoudelijk: geen 1.500 euro pensioen voor iedereen. Nochtans een breekpunt voor de socialisten, én iets waarover al een consensus was bereikt onder Magnette. De pensioenleeftijd blijft ook 67 jaar.
• Aan het klimaat bewijst men lippendienst, men bevestigt het Europees plan, maar geen enkel financieel of concreet kader.
• Een Koninklijk Commissaris moet een nieuwe staatshervorming tegen 2024 voorbereiden. Niets concreet dus, wel een mogelijk schaamlapje.

The big picture? Onderhandelingstechnisch hebben de informateurs een ferme ruk naar rechts gemaakt, zeker ten opzichte van de nota Magnette. Wat nu?

• Dit kan nooit een nota zijn die een regenboogcoalitie, of een zogenaamde Vivaldi-coalitie, verder voorbereidt, zo is het gevoel bij zowat alle partijen die richting paars-groen gingen.
• Dat de MR toen, in de periode van Magnette, uiteindelijk paars-groen torpedeerde, omdat ze niet klaar waren, dat begrepen de socialisten, de groenen en Open VLD onder Gwendolyn Rutten nog wel. Dus wat moest er komen?
  • Een nieuw rondje.
  • Met Georges-Louis Bouchez aan zet, om even aandacht te pakken.
  • Met een rechtser sausje over een nieuwe nota-Magnette.
  • Met een nieuwe naam voor de coalitie.
  • Mét CD&V aan boord deze keer.
• Dit moest paars-groen-plus dan kunnen heropstarten, was zeker bij socialisten en groenen de overtuiging de afgelopen weken.
• Vandaag is er een totaal nieuwe logica: N-VA gaat met deze nota niet kunnen opstappen of ‘eraf gereden’ worden. Er staan gewoon erg veel maatregelen in die de N-VA als muziek in de oren klinken. ‘Als dit Vivaldi is, dan is het met een korte lente en koude zomer‘, zo was gisteren al de duidelijke conclusie.

Wat nu? Vandaag gebruiken Coens en Bouchez om nog verder te overleggen, en te proberen een volgende fase voor te bereiden, een preformatie, of zelfs een formatie. Maar met wie, en vooral hoe?

• De groenen zijn totaal weggezet, met een klap in het gezicht. Er zit zelfs nauwelijks iets over het klimaat in de tekst. Hiermee kunnen Ecolo en Groen onmogelijk akkoord gaan, wat tactisch een heel duidelijk signaal is van de informateurs. Ze lijken de groenen eraf te willen rijden.
• De druk zit dus totaal bij de socialisten, die nu moeten kiezen of ze op basis van de dikke 20 pagina’s überhaupt iets gaan bespreken. Maar met veel bombarie de nota afschieten, kan leiden tot een grote clash, en zelfs nieuwe verkiezingen. Alleen, het lijkt onwaarschijnlijk dat zowel sp.a als PS mee willen gaan met deze poging, inhoudelijk dan.
• De leiders van de onderhandelingen moeten vertrouwen genieten. Coens lukt daar best in, maar Bouchez roept met z’n houding een pak aversie op. Z’n persoonlijke ambities, om blijvend een leidende rol te spelen, zijn daarbij zeker ook geen hulp: een aantal cruciale spelers is z’n assertieve houding en z’n tactische spelletjes nu al meer dan beu.
• Morgen al willen Coens en Bouchez proberen om in alle discretie een kerngroepje samen te brengen, om daaruit dan een coalitie te puren. Dat kan haast niet anders dan een soort paars-gele combinatie zijn. Maar krijgen de informateurs die vergadering bijeen? Het feit dat ze nu al lekt, is weinig hoopvol.

De grote vraag? Hoe moet dit eindigen? Niemand die het weet. Maar de kans dat de N-VA straks aan zet gaat komen, groeit. Want Bouchez en Coens stevenen af op een clash, eerder dan een consensus. En dan weet niemand nog hoe het verder moet. Behalve dat Bart De Wever (N-VA) zichzelf nadrukkelijk heeft aangeboden, de afgelopen weken, om zelf het initiatief te krijgen. ‘Laat het De Wever dan maar eens proberen’, zo is zelfs bij socialisten te horen.

In de wandelgangen: Een pak volk is op z’n minst verrast over de zet van Coens en Bouchez. Groenen en socialisten zijn in shock, maar ook bij de N-VA aarzelt men wel: hoe moet deze zet geïnterpreteerd worden? De N-VA heeft altijd gezegd: of een rechtse regering, of een staatshervorming. Dit lijkt eerder naar dat eerste te gaan. Maar houdt zoiets stand, eens de socialisten erbij komen? Of is het de bedoeling de N-VA nu in bad te sleuren, om dan in de volgende fase hen bijzonder pijnlijk nog te laten kiezen: een veel linksere effectieve tekst slikken, of dan de onderhandelingen, in een volle formatiefase, alsnog te moeten verlaten?

En nu? Als er één verdienste is voor Coens en Bouchez, en bij uitbreiding de backoffice van Koen Geens (CD&V) en Sophie Wilmès (MR), dan is het dat ze iedereen stevig verrast hebben. En in onderhandelingen geldt ook één gouden regel over de openingszet: start met een ‘redelijk onderbouwd extreme positie’, vraag, met een logica als uitleg, het onmogelijke. Dat lijken CD&V en MR alvast gedaan te hebben.