Om de vruchtbaarheid te stimuleren moet de Chinese economie snel genoeg groeien om meer goedbetaalde banen te creëren, maar om de economie te laten groeien, moeten gezinnen voldoende kinderen krijgen om de beroepsbevolking uit te breiden. De economische toekomst van China hangt ervan af of het lukt deze cirkel rond te maken.
In de zomer zou je verwachten dat moeders van aanstaande zesdeklassers proberen de tijd die ze met hun kinderen doorbrengen zo leuk en ontspannen mogelijk te maken. Helaas is dit in China niet het geval. Daar moeten moeders van kinderen die naar de middelbare school gaan – en de kinderen zelf – zich in de zomermaanden uitputten om zich voor te bereiden op het komende schooljaar.
Dit is geen vrijwillige bezigheid van alleen de meest ambitieuze Chinezen. Het is een last die vrijwel alle gezinnen treft, omdat slechts de beste helft van alle middelbare scholieren wordt toegelaten tot een academische bovenbouw, wat toegang tot de universiteit mogelijk maakt. De intense competitie strekt zich uit tot aan de basisschool. Leraren en scholen staan onder druk om hoge toelatingspercentages tot de academische bovenbouw te leveren. Om de kans op succes op een examen dat pas in de negende klas wordt afgenomen te maximaliseren, geven veel scholen de gezinnen van aankomende zesdeklassers het volledige curriculum van de middelbare school mee om die zomer door te werken.
De taak om de kinderen te onderwijzen en ze urenlang aan het studeren te krijgen, komt onevenredig vaak op de schouders van moeders terecht, van wie velen al een drukke baan hebben. Chinese vaders dragen traditioneel weinig bij aan de zorg voor kinderen, en het lesmateriaal is te ingewikkeld voor de meeste opa’s, oma’s of andere verzorgers. Veel moeders volgen zelfs online cursussen, aangeraden door de school van hun kind, om te leren hoe ze moeten lesgeven. Of een moeder nu een CEO is of een marktvrouw die al 60-urige werkweken draait, de kans is groot dat zij haar zomernachten slijt met het oefenen van meetkunde voor de middelbare school.
Het is dan ook geen wonder dat de vruchtbaarheidscijfers in China historisch laag zijn – één kind per vrouw in 2023 – of dat steeds meer jonge vrouwen geen moeder willen worden. In een populaire online enquête gaven meer dan 60 procent van de (meest vrouwelijke) respondenten tussen de 18 en 35 jaar aan geen kinderen te willen, vanwege de hoge kosten van het opvoeden, twijfels over de toekomstige economische kansen van hun kinderen, en de fysieke pijn van de bevalling.
Deze negatieve houding ten opzichte van het krijgen van kinderen kan macro-economische problemen veroorzaken, omdat lage vruchtbaarheid het aandeel van de beroepsbevolking in de totale populatie verkleint. Toen dat in Japan gebeurde, stagneerde de economie daar minstens een generatie lang.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat Chinese beleidsmakers alle mogelijke beleidsinstrumenten inzetten om het ouderschap aantrekkelijker te maken. De fysieke pijn is het meest direct aan te pakken probleem. Volgens medici is een ruggenprik de meest effectieve vorm van pijnbestrijding bij de bevalling. Momenteel wordt dit bij slechts 30 procent van de bevallingen in China gebruikt, tegenover zo’n 67 procent in de VS en Canada, en 82 procent in Frankrijk. Om de angst voor de bevalling onder vrouwen te verminderen, heeft de Chinese Nationale Gezondheidscommissie aangekondigd dat alle ziekenhuizen met meer dan 500 bedden tegen het einde van dit jaar een ruggenprik moeten aanbieden, en ziekenhuizen met meer dan 100 bedden uiterlijk in 2027.
Maar niet alle zorgen van aanstaande moeders zijn eenvoudig te verhelpen. De hoge kosten van het opvoeden van kinderen en het gebrek aan economische kansen wanneer kinderen volwassen worden, zijn bijzonder hardnekkige problemen. Zo’n 72 procent van de respondenten in eerdergenoemde enquête denkt dat een huishouden tussen de 4.000 dollar en 7.000 dollar (3400 – 6000 euro) per maand moet verdienen om één kind te kunnen opvoeden. Maar het mediane besteedbare gezinsinkomen lag in 2024 op slechts 572 dollar (488 euro) per maand in stedelijke gebieden en 228 dollar (195 euro) op het platteland.
De Chinese overheid heeft stappen gezet om de financiële lasten van kindopvoeding te verlichten. Behalve ruimere ouderschapsverloven is er onlangs een jaarlijkse kinderopvangtoeslag van ongeveer 500 dollar (427 euro) per kind onder de drie ingevoerd. Lokale overheden bieden extra prikkels, zoals huursubsidies en belastingvoordelen, en verspreiden propaganda ter bevordering van geboortes.
Deze geldelijke tegemoetkomingen zullen echter weinig doen om de zorgen van een doorsnee Chinese moeder over de toekomst van haar kind te verminderen. Zelfs als het onderscheid tussen academisch en beroepsonderwijs zou verdwijnen en alle middelbare scholieren zich voor de universiteit konden aanmelden, zou er nog steeds concurrentie zijn om toelating tot topuniversiteiten en goedbetaalde banen.
Het kernprobleem is het relatief geringe aantal banen in China waarmee je een comfortabel middenklasseleven kunt leiden, en het grote aantal mensen dat daarop aast. Academisch succes is doorgaans vereist om zo’n baan te bemachtigen, maar dit biedt geen garanties. En als de trend van oplopende werkloosheid onder afgestudeerden aanhoudt, hebben aanstaande Chinese ouders alle reden om te vrezen dat hun kinderen hard zullen moeten vechten voor een leven als middenklasse.
Kinderopvangtoeslagen vergroten het aantal banen niet en zullen de vruchtbaarheid waarschijnlijk niet wezenlijk verhogen. Gezinnen die hun middelen volledig inzetten op de educatie van hun kinderen, zullen de toeslagen doorgaans ook daaraan besteden. Het is juist de strijd om banen die gezinnen onder druk zet en uiteindelijk de vruchtbaarheid doet dalen.
China wordt zo geconfronteerd met een paradox. Om de vruchtbaarheid te bevorderen moet de economie snel genoeg groeien om meer goedbetaalde banen te creëren. Maar snellere economische groei vereist op haar beurt een voldoende hoog geboortecijfer om een evenwichtige verhouding tussen beroepsbevolking en gepensioneerden te behouden. De economische toekomst van China, en het welzijn van Chinese gezinnen, hangt af van het vinden van een oplossing voor deze vicieuze cirkel.
Auteursrecht: Project Syndicate, 2025.
www.project-syndicate.org
door Nancy Qian