Uit De Stemtest van professor Stefaan Walgrave (UAntwerpen) en zijn collega’s, die de VRT en De Standaard publiceerden, blijkt dat vrijwel alle partijen ideologisch naar rechts zijn opgeschoven. De grootste uitschieters naar rechts zijn Vooruit en cd&v.

In het nieuws: Door punten op twee assen uit te zetten, blijkt duidelijk een verschuiving naar rechts bij vrijwel alle Vlaamse partijen.

• Walgrave verdeelt de links-rechts-tegenstellingen onder in twee categorieën: een economisch spectrum en een cultureel spectrum. Zo kan hij elke partij een punt toekennen op de twee assen.
  • Economische standpunten worden bij de partijen getoetst aan de hand van stellingen over meer of minder belastingen, een uitbreiding van flexi-jobs of zelfstandigenstatuten.
  • Culturele tegenstellingen gaan onder andere over migratie, privacy en technologie.
• Bij de verkiezingen van 2019 werd een soortgelijke oefening al gemaakt. Daardoor kan er toch een vergelijking plaatsvinden over hoe de standpunten van de partijen geëvolueerd zijn.
• Vooral de grote verschuiving van cd&v naar rechts valt op. De partij trekt weg van het snijpunt van de twee assen, het absolute centrum. Het gaat in de campagne vooral om cultureel rechtsere standpunten, die voorzitter Sammy Mahdi (cd&v) graag benadrukt. Te denken valt aan de ethische thema’s zoals een maximumtermijn van 14 weken voor abortus, terwijl de andere partijen het eens zijn over 12 weken. Ook het asielbeleid van staatssecretaris Nicole De Moor (cd&v) is relatief rechts bevat toch enkele rechtse maatregelen.
• Hoewel de partij zelf zegt een economisch linksere richting aan te houden, blijkt dat niet uit de cijfers. Het voorstel om werkloosheidsuitkeringen te beperken in de tijd is een reden waarom cd&v op die as ook wat naar rechts opschuift.
• Ook Vooruit kent een grote verrechtsing. Oud-voorzitter Conner Rousseau (Vooruit) haalde deze regeerperiode dan ook geregeld het nieuws met sterke uitspraken rondom migratie, zoals “Als ik door Molenbeek rijd, voel ik me ook niet in België”, in een Humo-interview in april 2022. Dat, gekoppeld met een strenger criminaliteitsbeleid, verklaart de verschuiving naar cultureel rechts.
• Vooruit gaat ook naar rechts op de economische as. Voorstellen als een verplichte gemeenschapsdienst voor mensen met een leefloon en het feit dat de partij de pensioenleeftijd niet opnieuw wil verlagen naar 65 jaar, laten dat duidelijk zien. In 2019 was dit nog omgekeerd.
• De socialisten laten daardoor ideologisch een groter gat vallen tussen zichzelf en de andere linkse partijen, Groen en PVDA. Groen werd zelfs iets linkser en de verschuiving naar rechts van PVDA was veel minder groot. Die laatste trekt cultureel iets naar rechts omdat de partij minder strenge milieunormen wil. PVDA vindt bijvoorbeeld de hoge prijs van een elektrische auto een reden om daar geen harde verplichting rond af te spreken.

Zijn partijen bewust van hun positionering?

Gevolgd: Vlaams Belang blijkt economisch niet linkser, maar juist rechtser te zijn geworden.

• Dat Vlaams Belang cultureel rechts gepositioneerd wordt, is geen verrassing. Maar zelfs economisch schuift de partij op naar rechts. En dus niet naar links, zoals weleens gedacht wordt.
• Maar wat wel zeer duidelijk blijkt, is dat Vlaams Belang economisch gezien een veel linksere positie inneemt dan de N-VA. Die laatste partij is in vergelijking met 2019 nauwelijks van positie veranderd.
• “De vraag is of partijen wel altijd weten hoe ze zich precies positioneren. Of hun communicatie over hoe links of rechts ze zijn wel overeenkomt met het beleid dat ze voeren of de concrete standpunten die ze innemen”, geeft politiek journalist Ivan De Vadder aan tegenover de VRT. Want voor Vlaams Belang geldt dat de partij zich opwerpt als hoeder van het geld van de minder vermogende Vlaming, maar dat blijkt dus niet uit de data.

Opgemerkt: Open Vld verschuift als enige Vlaamse partij expliciet naar links.

• Tot slot valt op dat de Vlaamse liberalen juist iets linkser zijn gaan denken. Op economisch vlak profileert de partij zich nog altijd rechts, maar cultureel is er een verschuiving naar de linkerkant. Daarmee komt het als enige Vlaamse partij in dat kwadrant uit. “De verschuiving is niet heel groot, maar wel opvallend”, aldus Walgrave.
• De verschuiving zou vooral te maken hebben met de linksere antwoorden op het vlak van klimaat. Op migratievlak beantwoordt de partij de stellingen ook niet uitgesproken rechts. Open Vld zit daarbij – op één antwoord na – op dezelfde lijn als Vooruit.
• “Ze zoeken eigenlijk de positie van de Nederlandse partij D66 op. Dat is een links-liberale partij die zich probeert te onderscheiden van de klassiek liberale VVD”, merkt De Vadder op. “Vroeger had Open Vld politici in de rangen als Jean-Marie Dedecker en Hugo Coveliers. De politici die zich meer als rechtse liberalen zien, vinden hun plaats er niet meer zo makkelijk. Els Ampe, die nu opkomt met haar nieuwe partij Voor U, is daar ook een voorbeeld van”, stelt hij.