Vandaag legt Jo Brouns (cd&v) de nieuwe eed af, als minister van Werk, Economie en Landbouw. Vooral op die laatste portefeuille profileerde hij zich al, de Boerenbond liet weten “op hem te rekenen”, om straks het stikstofakkoord te herbekijken. Maar het is Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) himself, die nu al de deur keihard dichtdoet: “Het politiek akkoord is het kader, dat blijft verworven. Een herziening ligt niet op tafel, totaal niet”, zo stelde Jambon op Radio 1. “Ik vraag me af welke sector zoveel gesubsidieerd wordt”, zo sneerde hij erbij. Zo plaatst Jambon zich meteen achter zijn partijgenote en minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA), die al de hakken in het zand gezet had. Voor cd&v een bittere pil: ze hadden gehoopt door Brouns in te schuiven, meer de handen vrij te krijgen. Een clash tussen N-VA en cd&v lijkt haast onvermijdelijk.

In het nieuws: De N-VA en de minister-president doen de deur dicht.

De details: Voor cd&v lastig, want zij heeft elk succesje nodig, nu ze in de hoek zit waar klappen vallen.

• “Ik wil de pers eens uitnodigen om de vergaderingen te komen bijwonen”, zo sust Jambon vanmorgen over zijn Vlaamse regering, die hij haast als een kameradenploeg afschildert. “Daar wordt op een ernstige manier beslist, maar ook veel gelachen, dat verloopt op een sympathieke manier. Altijd in de beste omstandigheden. Dat is de perceptie die de buitenwereld nog niet heeft. De pers zou eens moeten komen kijken.”
• Dat Jambon zo openlijk de berichtgeving over zijn ploeg in twijfel trekt (we gaan overigens graag in op zijn uitnodiging van zo’n ‘open ministerraad’), is opvallend: in de wandelgangen ging de temperatuur maandenlang fors de hoogte in, wanneer het over stikstof ging. Alleen waren daar misschien geen openlijke scheldpartijen bij, tijdens de conclaven van de ministers. Dat soort oplopende verbale offensieven zijn voorbehouden voor de andere viceminister-president, Bart Somers (Open Vld), die de afgelopen maanden niet naliet onder andere Zuhal Demir eens op een dergelijk onprettig stortbad te trakteren.
• De twee antagonisten in dit dossier, Vlaams viceminister-president Hilde Crevits (cd&v) als minister van Landbouw versus Zuhal Demir als minister van Omgeving, zijn tegen elkaar wel altijd civiel gebleven. Maar dat wil daarom niet zeggen dat ze achter de schermen bepaald lief waren voor elkaar.
• Hoe dan ook: net voor de krokusvakantie lukte Jambon er toch in een akkoord te sluiten binnen zijn regering, een stevige politieke overwinning. Dat kon ook niet anders. De enorm hoge uitstoot van stikstof, die leidt tot reactieve stikstofverbindingen, onder meer in de vorm van ammoniak uit mest, moest aan banden worden gelegd. Dat was nodig omdat de rechtbank de Europese normen oplegde, via een stikstofarrest, en omdat zo een totale stop in vergunningen voor landbouw en industrie dreigde.
• Maar in de aanloop naar dat akkoord kwamen maandenlang milieu, maar ook de industriële belangen, tegenover de boeren te staan. Of anders gezegd: N-VA tegen cd&V. Natuurpunt tegen de Boerenbond. Dat verscheurde de Vlaamse ploeg.
• Het duur bevochten akkoord was een politiek compromis: ieder moest toegeven. De strenge Europese normen kon de Vlaamse regering uiteraard niet weigeren. Het gevolg:
  • Naast 18 landbouwbedrijven die al dicht moesten, kwam er een lijst van 41 rode boerderijen en stallen bij, die dicht moeten tegen 2025, vijf jaar eerder dan gepland.
  • Daarnaast kwam er een lijst met 120 oranje bedrijven die zich moeten aanpassen, met zakken overheidssteun, of compensatie om ook te sluiten.
  • Voor varkenshouders kwam er ook een vrijwillig uitkoopsysteem, waarop velen zullen ingaan omwille van de crisis in de sector.
  • Het prijskaartje: een verbluffende 3,6 miljard euro, waarvan 2,3 miljard nieuwe middelen na het ‘Krokusakkoord’.

The Big Picture: Onder druk van de boeren en de plattelandsvleugel wil cd&v iets ondernemen. Maar is dit het juiste dossier?

• Het stikstofakkoord leverde een enorm verbitterde Boerenbond op: dit was absoluut niet waar het op gehoopt had. De relatie tussen Crevits en Sonja De Becker, de voormalige voorzitter van die Boerenbond, raakte helemaal in het slop. De traditionele achterban voelde zich niet “gesteund” door een vakminister die tegelijk als viceminister-president ook de deals moest maken, in die ‘kameradenploeg’ van Jambon.
• Dat speelde ongetwijfeld mee in de afweging om Crevits door te schuiven naar Welzijn, en Landbouw te passeren aan een “man die met beide voeten in de akkers staat”: Jo Brouns. Cd&v had kunnen kiezen om Nawal Farih (cd&v), een heel ander, stedelijk profiel en zo een echte vernieuwer, naar voor te schuiven in de Vlaamse regering. Maar de partij koos ervoor om zich terug te plooien op haar traditionele zuil.
• Brouns legt vandaag de eed af, als minister van Werk en Economie, maar in de interviews die hij gaf, ging het maar over één thema: landbouw, en met name dat stikstofakkoord. Dat moet meteen zijn speerpunt worden.
• Verwonderlijk is het allemaal niet: zoals gisteren al vermeld, zijn de banden tussen Brouns en Lode Ceyssens, voormalige cd&v-kopman uit de buurgemeente van Brouns, maar vandaag voorzitter van de Boerenbond, meer dan uitstekend. Terwijl Brouns gisteren zijn toer langs alle media deed, liet de Boerenbond dan ook al triomfantelijk weten “te rekenen op Brouns en heel de Vlaamse regering, om het stikstofdossier op te lossen”.
• Brouns zelf zette in al die interviews de bakens ook uit: “Een aanpassing van het akkoord zou niet uitzonderlijk zijn“, zo stelde de nieuwe minister aan Het Laatste Nieuws. “We doen nu het openbaar onderzoek van dat stikstofakkoord. Er kunnen bezwaren ingediend worden, men herdenkt dan en men past mogelijk aan: dat is het nut van zo’n openbaar onderzoek”, klonk het in Terzake.
• Met andere woorden: Brouns duwde de deur open, zo ver hij kon, om toch te kunnen sleutelen aan het akkoord, al wilde hij “het gemaakte kader niet negeren”. Maar tegelijk: “Als we fouten kunnen aanpassen, zou dat niet uitzonderlijk zijn“, zo stelde hij over dat ‘krokusakkoord’. Dat hij daarbij, anders dan Crevits, in februari niet aan tafel zat, maakt zijn handen vrijer. Bovendien is nu al duidelijk dat de boerenlobby een enorm juridisch offensief voorbereidt: dat is wat Brouns bedoelt met die ‘fouten’.
• Het is niet verwonderlijk dat cd&v de poging onderneemt: Brouns moet net het ongenoegen, dat opborrelt vanuit het platteland bij de cd&v-afdelingen, wat proberen op te vangen, als ‘landbouwman’. Maar of daarbij terugplooien op de klassieke zuil, de Boerenbond, de juiste keuze is, valt af te wachten. Binnen de Vlaamse regering is alvast schamper bij de coalitiepartners te horen: “Is dat nu de grote vernieuwing van cd&v? De Boerenbond terug op Landbouw …”
• Want de vraag is of cd&v straks wel veel meer zal kunnen binnenhalen voor hun boze achterban. En misschien strategischer, of die Boerenbond electoraal nog zoveel voorstelt. In totaal zijn er in Vlaanderen nog zo’n 46.000 mensen aan het werk op landbouwbedrijven, de meesten in familieverband. Breed gerekend gaat het om zo’n 100.000 stemmen: niet gigantisch. En reken daarbij dat het ABS, het Algemeen Boerensyndicaat, de grote rivaal van de Boerenbond, de laatste jaren veel aan invloed en leden won. En die gingen overtuigd niet betogen tegen Demir, na het stikstofakkoord.
• En opvallend: in het Vlaams Parlement krijgen cd&v en Brouns steun van kleine coalitiepartner Open Vld. Daar heeft Gwendolyn Rutten (Open Vld) zich op het dossier gegooid, met de paters van Averbode als grote motivatie.
• Rutten viel vanmorgen de Vlaamse administratie frontaal aan, omdat die slordig met de lijst sluitende bedrijven zou zijn omgegaan: die lijst lag eerst al in 2015 vast maar dat bleek plots niet meer het geval te zijn. De juridische kladderadatsch waarvan al sprake was, dreigt dus.
• “Nu breekt mijn klomp”, zo sneerde Rutten. Ze verwees naar het gesprek met Jambon vanochtend op Radio 1. “Een akkoord is een akkoord. Maar dan is het toch redelijk existentieel om te weten wat precies in dat akkoord staat. Volgens de administratie zouden wij, politici, dat akkoord namelijk verkeerd gelezen hebben”, zo stelde ze. “Ofwel ligt de fout bij hen, ofwel bij de administratie”, was haar boodschap: dat krijgt dus hoe dan ook een staartje.

De essentie: N-VA gaat Brouns geen vliegende start gunnen. En eigenlijk ook Crevits niet.

• Demir zelf deed gisterenmiddag al de deur dicht, bij de pogingen van Brouns: “Onmiddellijk klampt de Boerenbond zich vast aan een nieuwe minister. Uit puur eigenbelang. De oplossing ligt al sinds februari op tafel. We moeten samen door de stikstofappel. Nog eens uitstel zal rampzalig zijn voor onze economie, gezondheid, natuur én de boeren zelf.”
• Eerder verweet ze diezelfde Boerenbond al naast lobbygroep “een miljardenbedrijf te zijn“, dat “gewoon gebaat is bij intensieve veeteelt”. Het is niet fout te stellen dat de relatie tussen Demir en dat deel van de christelijke zuil nooit meer goed komt. Intern maakte de Limburgse ook haar positie duidelijk aan partijleider Bart De Wever (N-VA) en minister-president Jambon: ze zou niet plooien. Het duo stemde in.
• Vanmorgen kwam Jambon zelf tussen, nog voor Brouns de eed heeft afgelegd.
  • “In dat stikstofakkoord, en daar heeft Brouns gelijk in, zit een openbaar onderzoek. Dat is geen formaliteit, dat gaan we ernstig bekijken“, zo erkende de minister-president.
  • Maar daarmee komt het akkoord zelf niet op de helling: “Die hoop is tevergeefs. Het politiek akkoord, met de verschillende elementen erin, van rode en oranje bedrijven, en met de steun die we geven aan alle jonge bedrijven, dat kader is verworven. En dat blijft.”
  • Daarbij verwees hij naar de gemaakte deal: “Het is eigen aan een politiek akkoord dat er zaken inzitten die lastig zijn, maar ook eten en drinken voor iedereen. Het is mijn rol dat het correct wordt uitgevoerd, naar letter en geest.”
• Daarbij kon Jambon ook niet nalaten een sneertje te geven: “Dit is een sector waar twee derde van de investeringen van de jonge boeren door de overheid betaald worden. Ik vraag mij af welke sector nog zoveel gesubsidieerd wordt.“
• En tegelijk had hij nog meer slecht nieuws voor cd&v. Want (bijna) nieuwe partijvoorzitter Sammy Mahdi kondigde al aan dat hij de kinderbijslag straks met 2 procent wil laten indexeren. Daar was door de Vlaamse ploeg op bespaard, maar cd&v kreeg er zoveel kritiek over dat ze die besparing wil terugdraaien. Bij Jambon valt dat toch wat op een koude steen.
• “We moeten naar de volgende legislatuur een begroting afleveren die gezond is. Ieder mag het binnen zijn domein anders invullen, maar de globale doelstellingen, van een pad naar begroting in evenwicht, die blijven staan”, zo stelde hij. Met andere woorden: als Crevits binnen haar portefeuille van Welzijn en Gezin een budget vindt van 65 miljoen euro (zo veel kostte de besparing), mag ze dat gebruiken om die kinderbijslag terug te verhogen. Niet bepaald een uitgestoken hand.
• Afwachten dus hoe de nieuwe casting van cd&v straks de relaties binnen de Vlaamse regering hertekent. Tot nu was het vaak zo dat Wouter Beke en ook Hilde Crevits fundamenteel goede banden met N-VA onderhielden, terwijl cd&v federaal een andere koers bewandelde. Maar als er Vlaams ruis op de lijn komt tussen de christendemocraten en Vlaams-nationalisten, kan dat grotere gevolgen hebben.

Grote vraag: Komt er nu een federale taks op overwinsten van de energiesector?

• Morgen is het twee maand geleden, dat de Vivaldi-ploeg binnen de regering een akkoord sloot om toch twee kerncentrales open te houden, Doel 4 en Tihange 3. Ondertussen zijn premier Alexander De Croo (Open Vld) en minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) gemandateerd door de ploeg, om samen een deal te onderhandelen met de uitbater, de Franse energiegroep Engie. De grootste aandeelhouder daarvan is overigens de Franse staat.
• Voor Engie zijn het gouden tijden, al moest het wel het verlies van een investering in de Nord Stream 2-pijplijn tussen Duitsland en Rusland slikken: de groep boekte in het eerste kwartaal een bedrijfswinst van ruim 3,5 miljard euro. Dat de Belgen daarbij goed zijn voor 583 miljoen euro winst, op drie maanden tijd, zegt veel: de centrales in Doel en Tihange zijn historisch gezien de grote melkkoe van de groep.
• Overigens is het ook een fabeltje dat het de rijke Franse aandeelhouder met de sigaar is, die profiteerde: het Franse systeem van plafonds op energieprijzen zit zo ineen dat de Belgische consumenten meer dan waarschijnlijk mee de Engie-winsten betaald hebben, waardoor vervolgens de prijs voor Franse consumenten artificieel laag is gebleven. Het effect is er alvast ook macro-economisch: Frankrijk kampt met veel minder omhoog galopperende energieprijzen en dus ook een veel langere inflatie dan België.
• Tegelijk wordt in België, zeker op links, likkebaardend naar de grote winstsommen van Engie gekeken. Nog deze week lanceerde Paul Magnette (PS) voorstellen om de overwinsten in de energiesector extra te belasten. Niets nieuw, want Vivaldi zelf beloofde dat ook. In de Kamer maakte minister Van der Straeten vorige week heel duidelijk dat ze “buitensporige winsten in de energiesector” zou aanpakken. Maar eerste wil ze een mogelijk Europees initiatief afwachten, dat voor heel de sector zou gelden. Komt dat er niet, dan wordt het Belgische gaspedaal ingedrukt.
• Daarbij kondigde ze overigens ook aan dat het voor alle delen van die energiesector zal gelden, niet alleen voor het nucleaire, maar evengoed voor groene energie. Een aantal grote windparken op zee zouden ook kunnen rekenen op superwinsten, met de huidige exuberante energieprijzen.
• De vraag is of Vivaldi hoe dan ook veel kan gaan halen bij Engie, de nucleaire speler. Want voorganger Marie-Christine Marghem (MR) “heeft dat dossier helemaal verkloot”, zo is binnen de regering te horen. En tegelijk duwt de Franse energiereus flink terug.

Gezellig: Vanuit Parijs dicteert Engie even de voorwaarden, om die kerncentrales langer open te houden.

• Gesprekken over een belasting op overwinsten, zijn niet de enige die Vivaldi moet voeren met Engie: het gaat vooral over die nucleaire verlenging. En om het regelen van de nucleaire erfenis, in de vorm van het Synatom-fonds. Daarvoor ligt een nieuwe wet klaar, die Engie zou verplichten de miljarden voor de afbraak en opkuis te parkeren in België. Maar Engie duwt flink tegen.
• De Fransen zwaaien immers openlijk met allerlei voorwaarden om Doel 4 en Tihange 3 nog uit te baten. “Het langer openhouden van die centrales is een risico dat verder gaat dan dat van een particuliere uitbater”, zo schermen ze meteen met redenen waarom ze “garanties” eisen, al noemen ze dat zelf met een dure term “evenwichtige risicospreiding”. Ze hebben het over een “voorspelbaar en stabiel investeringsregime”, dat “levensvatbaar” moet zijn. Plus, Engie wil duidelijke afspraken over misschien wel het meest cruciale stukje: de (kostprijs van) ontmanteling van de centrales en het beheer van het laag- en hoogradioactief afval.
• En nog een dreigement: Engie blijft vasthouden aan absurd lange termijnen om de centrales terug te kunnen doen laten draaien. Het bedrijf beweert dat het vijf jaar zal duren om dat klaar te krijgen: pas in 2027 gaan ze terug open. De winters van 2025 en 2026 zullen dus bijzonder lastig worden voor de Belgische energiebevoorrading, zo stellen de Fransen. Dat ruikt wel heel scherp naar chantage: technici van binnen Engie hebben altijd al andere dingen beweerd. Maar de top, inclusief Thierry Saegeman, de CEO van het Belgische dochterbedrijf Engie-Electrabel, komt telkens met uitgestreken gezicht het tegendeel beweren: het zijn toppokeraars in de energiesector, zoveel is duidelijk.
• Maar het toont wel aan hoe groot de druk is op energieminister Van der Straeten en premier De Croo: er is weinig tot geen sympathie te vinden in de Wetstraat voor een bedrijf dat miljarden per jaar verdient, op de rug van de Belgische consument, maar dat tegelijk keihard en openlijk de Belgisch bevoorrading twee winters lang als chantagemiddel hanteert.
• Dansen met de duivel dus, waarbij het niet zeker is of er aan de kant van Vivaldi straks iets te winnen valt. Want zowel de groenen als socialisten verwachten bijzonder veel van die energietaks, aan de andere kant. Maar welke hefbomen heeft De Croo om dat te gaan afdwingen? Juridisch lijkt dat alvast drijfzand.

Opgemerkt: Zuhal Demir jent de federale regering, met een Nederlands bezoekje.

• Niet alleen in de Vlaamse regering schuwt Zuhal Demir de confrontatie niet. Als minister van Energie op Vlaams niveau daagt ze ook graag het federale niveau wat uit. Zo trok ze gisteren op werkbezoek naar de kerncentrale van Borssele in de Nederlandse provincie Zeeland. Die reactor is ongeveer even oud als Doel 1 en Tihange 1, de oudste Belgische centrales. Maar de Nederlanders beslisten vorig jaar om die centrale operationeel te houden tot 2033. Ook soortgelijke reactoren in de VS kregen zo’n levensduurverlenging.
• En dus stookte Demir daar de discussie nog wat op: “Het dogma regeert ons land, maar onze noorderburen hebben gelukkig wél goed begrepen dat je tegen 2050 nooit naar klimaatneutraliteit zal kunnen gaan zonder kernenergie. We kunnen dus niet anders dan investeringen in kernenergie mogelijk maken. Maar dat is nu onmogelijk door de wet op de kernuitstap bij ons, die overeind blijft. Daardoor blijven potentiële onderzoekers en investeerders weg.”
• “Dat Doel 1 dichtgaat, en deze centrale (in Borssele, red.) blijft draaien tot 2033 is toch te gek? Meer nog, de Nederlandse regering besliste recent om de verdere levensduurverlenging van Borssele op te starten en start ook investeringen op in nieuwe nucleaire capaciteit. Dat moeten wij ook doen”, zo stelde Demir.
• Daarmee zit ze op de lijn van MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez, die binnen de federale regering wil dat er meer dan enkel de jongste twee kerncentrales openblijven. Maar daarmee staat hij alleen binnen Vivaldi. 

Nog meer onweer: Vivaldi moet zich opnieuw buigen over de arbeidsdeal.

• Het ligt geheel in de lijn der verwachtingen: de sociale partners, vakbonden en werkgevers zijn er niet uitgeraakt om de arbeidsdeal van Vivaldi goed te keuren. Nu moet de federale regering er weer mee aan de slag. Maar daar is PS-vicepremier Pierre-Yves Dermagne alvast niet van plan om de zaak meteen goed te keuren.
• Zo dreigen de coalitiepartners twee keer te moeten betalen voor een felbevochten deal. Die sloot Vivaldi in het najaar, en was bedoeld om toch maar richting de heilige graal van 80 procent werkzaamheidsgraad te gaan: meer mensen aan de slag.
• In de deal zat voor elk wat wils: meer flexibiliteit in de e-commerce, met avondwerk, voor liberalen. Maar ook een vierdagenwerkweek, als men dat zou willen, een beter statuut voor zelfstandige fietskoeriers, of het recht om te “ontkoppelen”, en geen mails van de baas te moeten beantwoorden na bepaalde uren, voor socialisten en groenen.
• Alleen, de Vivaldi-ploeg schoof meteen de hete aardappel, onder meer over dat nacht- en weekendwerk, door naar de sociale partners. En daar was het een compleet dovemansgesprek. Want de werkgevers vonden het veel te veel administratieve lasten, en ook de verplichting op nog extra opleiding lag zwaar op de maag. De vakbonden vonden de sociale bescherming dan weer niet genoeg, onder meer voor de Deliveroo-koeriers.
• De vraag is of Vivaldi dus zomaar verder kan, zonder de zegen van de sociale partners. Dermagne is dat niet van plan, maar voor de liberalen en premier Alexander De Croo (Open Vld) lijkt het zaak om hun trofee toch niet uit de handen te laten glippen.