Het einde van Boris Johnson als Brits Premier was niet onverwacht, maar zorgde toch nog voor heel wat ophef, ook al omdat de kleurrijke politicus zich nogal krampachtig vasthield aan zijn job. Ook al was hij minder lang aan de macht dan zijn voorgangers Theresa May en David Cameron, toch heeft hij allicht meer invloed gehad op de toekomst van het Verenigd Koninkrijk dan zij.
Dat komt niet enkel door het feit dat hij voor de uitvoering van het Brexit-referendum zorgde en met de Europese Unie zowel het scheidingsakkoord als het akkoord over een toekomstige relatie onderhandelde. Het komt ook door het feit dat dit laatste akkoord inhoudt dat het VK voortaan eigen regelgeving kan uitvaardigen en een eigen handelsbeleid kan voeren. Dat lijkt een evident gevolg van Brexit, maar dat is niet zo, want bijvoorbeeld Theresa May probeerde tot drie maal toe een akkoord door het Brits Parlement te rammen, waarbij de Britten slaafs het Europese handelsbeleid zouden gaan volgen zonder er een invloed op te hebben. Zoiets is politiek natuurlijk onzinnig, wat ook de reden is van haar falen, maar het was niet helemaal onrealistisch dat het er door zou raken. Dan waren veel grotere conflicten tussen het VK en de EU een garantie, dus in die zin heeft “BoJo” hierdoor toekomstige handelsconflicten vermeden.
Wel is er uiteraard nog altijd het dispuut over de mate van controles binnen het Brits grondgebied – om grenscontroles tussen Ierland en Noord-Ierland te vermijden – en zullen er ten eeuwigen dage onderhandelingen moeten zijn over de mate van toegang tot elkaars markt die de Britten en de Europese Unie elkaar gunnen. Daar bestaan echter pragmatische oplossingen voor, dus dat komt allemaal wel in orde.
Johnson is zeker geen nihilistische opportunist die nergens voor staat
Johnson wordt vaak afgeschilderd als een soort van nihilistische opportunist die nergens voor staat, en om die reden lang twijfelde of hij Brexit zou steunen, maar dat is geen correcte analyse. Boris Johnson is altijd een klassiek-liberaal geweest, voor vrijhandel en tegen overheidsbetutteling, tenminste in woord. In beleidsdaden was daar minder van te merken. Net zoals voor Johnson, was het voor velen in het VK een moeilijke afweging of de positieve kanten van het Europese project – een kader voor vrijhandel – wel nog steeds afwogen tegen de groeiende negatieve kanten – overreglementering, verspilling van belastinggeld en een bijzonder grote rol voor technocraten in het besluitvormingsproces. Vele klassiek-liberalen twijfelden dan ook lang vooraleer kleur te bekennen.
Gebrek aan flexibiliteit van Europese politici vormde in de hoofdreden van de Brexit
Johnson zelf leverde trouwens de keynote speech af op het tienjarig bestaan van Open Europe in 2015, de Britse denktank die ik zelf lange tijd in Brussel vertegenwoordige en die steeds voor hervorming van de EU stond, niet voor een exit. Johnson stond net zoals vele Britten lang op die lijn, maar de grote vraag was wat te doen wanneer politici op het Continent – niet in het minst Belgische politici – die verzuchtingen maar bleven negeren en steeds meer macht en geld naar het EU-niveau overhevelden, ook vaak tegen de eigen publieke opinie in. Hun gebrek aan flexibiliteit vormt in feite de hoofdreden van de Brexit, zoals ik zelf in 2016 betoogde, net voor het referendum. Johnson gaf die toespraak in “Banqueting House” in Londen, het enige overgebleven deel van wat het paleis van de Engelse koningen was tussen 1530 en 1698. Het plafond ervan is op prachtige wijze beschilderd door Rubens, een zoveelste getuigenis van de nauwe banden tussen Engeland en onze contreien, zoals ook beschreven door Harry De Paepe in zijn magistraal boek hierover. Johnson leek trouwens niet echt in het kader te passen, want hij kwam toe met een K-Way over zijn verfomfaaid pak, met fietshelm en rugzak.
Hogere taksen en geld verbrassen
De klassiek-liberale ideologie van Johnson kwam helaas wel bijna enkel tot uiting bij de uitvoering en vormgeving van Brexit. Op binnenlands vlak waren er natuurlijk schandalen zoals “Partygate”, maar een andere belangrijke reden waarom Boris de steun van zijn eigen centrum-rechtse achterban binnen zijn partij – zoals bijvoorbeeld die van parlementslid Steve Baker – verloor was dat er er hogere taksen kwamen en er geld werd verbrast als zelden voordien. Dat was ook het geval los van de Covidcrisis, die net zoals bij ons met stuntelige en peperdure lockdowns, geldverspilling en overdreven beperkingen werd aangepakt. Het VK had ook de liberale aanpak van Zweden kunnen volgen, of zelfs van Taiwan, ook een eiland, net voor de kust van China dan nog wel, dat zich al zeer vroeg moest beschermen tegen Covid, en daarin slaagde met forse reisbeperkingen, waarbij er gedurende de hele crisis geen enkele lockdown werd ingevoerd – alhoewel de totale bescherming zich er nu misschien wel wreekt.
Indrukwekkend snelle vaccinatiecampagne
Wel kan Boris een snellere exit van lockdowns dan vele andere landen op zijn conto schrijven, en is er natuurlijk de indrukwekkend snelle vaccinatiecampagne, geleid door iemand uit de private sector, wat in contrast staat met de al bij al trage aanpak door de Europese bureaucratie. Brexit op zichzelf is trouwens iets wat het voor het VK makkelijker maakte om een eigen vaccinbeleid te voeren.
Icoon van “Global Britain”
De man is verre van perfect, maar kan wel eens een icoon worden van wat “Global Britain” moet worden: multiraciaal – een van zijn voorvaderen was een Turks politicus en zijn familie komt uit een Turks “dorp waar veel blonde mensen wonen” – flexibel, voor vrijhandel, kapitalisme, free speech, democratie, soevereiniteit en wendbaarheid. Als Conservatief met klassiek-liberale inslag slaagde hij er lange tijd in zowel burgemeester van het eerder links-progressieve Londen te blijven als met gezond verstand en Brexit-patriotisme in het Noorden van Engeland vele “working class”-kiezers te overtuigen. In tegenstelling tot Margaret Thatcher probeerde hij die laatste kiezers dan tevergeefs bij te houden door grootscheepse uitgavenprogramma’s. Niet met lagere taksen of mensen de mogelijkheid te geven om hun sociale woningen te kopen, wat Thatcher met succes wel deed.
Ongekend populair in Oekraïne
Boris Johnson slaagde er wel deels in om in de voetstappen te treden van zijn grote voorbeeld, Winston Churchill, door fors het Oekraïnse verzet tegen de Russische aggressie militair te ondersteunen. Dat dit het Westen wel eens in een militair conflict met Rusland kan brengen, is iets wat velen in het VK samen met Johnson als “appeasement” wegwuiven. De geschiedenis zal uitmaken wie hierover gelijk heeft, maar feit is dat de blonde Britse politicus ongekend populair is in Oekraïne. Ter ere van Boris veranderden de Oekraïnse spoorwegen trouwens tijdelijk hun logo, door er een blond Boris-kapsel aan toe te voegen.
In de allereerste plaats is Boris Johnson geen politicus, maar een columnist, steeds goed voor een goedgemikte quote, zoals onder meer:
“Vrienden, zoals ik zelf heb ontdekt, zijn er geen rampen, alleen kansen. En, inderdaad, kansen voor nieuwe rampen”.
Zonder twijfel zal hij nu opnieuw aanknopen met die mooie stiel.
De auteur Pieter Cleppe is hoofdredacteur van BrusselsReport, een webstek die zich richt op nieuws en analyse met betrekking tot EU-politiek.
