De pandemie heeft onze betaalgewoonten veranderd, met een steeds grotere nadruk op contactloos betalen. Dit heeft de afname van contant geld in onze routines versneld. Met het risico om ouderen en degenen die digitaal minder bedreven zijn achter te laten. Om nog maar te zwijgen over de gevolgen voor onze privacy.

Probeer in 2023 in België een treinkaartje te krijgen zonder een bankpas of mobiele telefoon te gebruiken. Wie niet het geluk hebt om vanuit een grote stad te vertrekken die nog loketten heeft – als ze al open zijn tenminste -, komt van een kale reis thuis. En zelfs vragen om het kaartje direct in de trein te kopen, tegen een flinke toeslag, is geen optie meer. Conducteurs hebben geen contant geld bij zich en accepteren sinds 1 mei alleen nog digitale betaalmethoden.

Eén pinautomaat per gemeente… In theorie

Dit is slechts één voorbeeld van vele. In werkelijkheid doet het probleem zich al voor voordat je contant kunt betalen. Gewoon contant geld bij je hebben is al een uitdaging. Het aantal geldautomaten daalt drastisch in het land, evenals het aantal bankfilialen.

• Vorig jaar hebben Belgische banken opnieuw meer dan 10% van de geldopnamepunten verwijderd, meer dan 250 automaten. Tussen 2015 en 2020 was al een kwart van het aanbod aan geldautomaten verdwenen.
• De regering heeft echter een overeenkomst gesloten met de banken om “neutrale” geldautomaten te plaatsen. Opdat er minstens één in elke gemeente is. Ongeacht de grootte en bevolking. En dan hebben we het nog niet over de onvermijdelijke storingen.
• Begin deze maand waren minder dan 200 van deze geldautomaten geïnstalleerd, volgens de RTBf.

In deze context en indien Belgen behoren tot de grootste Europese fans van digitaal betalen, is dat waarschijnlijk deels uit noodzaak.

• België staat inderdaad in de top 5 van Europese landen waar men het vaakst met een bankpas betaalt. In 2022 vertegenwoordigden kaartbetalingen 48% van de aankopen in ons land, 14% meer dan het Europese gemiddelde.

Een cashloos België?

In andere landen wordt echter weerstand geboden. Hoewel moet worden opgemerkt dat het onderwerp vaak wordt aangekaart door populistische partijen.

• In Italië stelde premier Giorgia Meloni in haar begroting voor om Italiaanse winkeliers het recht te geven om digitale betalingen voor bepaalde transacties te weigeren.
• Onlangs overwoog de Oostenrijkse regering onder kanselier Karl Nehammer het recht op contante betaling op te nemen in de federale grondwet van het land.
• Zijn eco-conservatieve coalitie wordt overigens aangestuurd door de Vrijheidspartij van Oostenrijk (FPÖ) van uiterst-rechts, die zijn slag sloeg door een “samenzwering” van de regering om contant geld te verbieden te suggereren.
  • Het is opmerkelijk dat Italië en Oostenrijk tot de Europese landen behoren die het meest gehecht zijn aan contant geld, met respectievelijk 66 en 70% van de aankopen die “op de ouderwetse manier” worden betaald. Elders, zoals in Zweden, beweegt men bewust richting een cashloze samenleving.

En in België? Wat zegt de wet? Niet veel. Ze stelt wel dat het verboden is om cash te weigeren als de aankoopprijs lager is dan 3.000 euro. Tenzij de handelaar duidelijk aangeeft vóór de aankoop dat hij geen contant geld accepteert en een goede reden geeft.

• Natuurlijk heeft hij ook het recht om een te beschadigd biljet of een biljet dat hij vermoedt vals te zijn, te weigeren. Er zijn ook enkele specifiekere regels voor vastgoed of voor de handel in bepaalde goederen die verdacht worden van smokkel, zoals koperen kabels. Twee situaties waarin contant geld verboden is.

Traceerbaarheid op alle niveaus

Het is geruststellend, maar in ons land kan niet worden gezegd dat er veel wordt gedaan om toegang tot contant geld te garanderen. Toch waarschuwde het advocatenplatform “avocats.be” in 2017 dat “Vvoor veel mensen die in armoede leven, munten en bankbiljetten het enige toegankelijke betaalmiddel zijn.”

• Zelfs Wikifin, een initiatief van de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten, presenteert contant geld als een middel voor fraude. Niemand heeft ooit gezegd te dromen van een cashloos België; in werkelijkheid komen we er echter steeds dichterbij.

• Automaten zijn een nachtmerrie voor veel ouderen. Maar ook voor burgers die weinig of niet geletterd zijn – 10% van de Belgische bevolking.
• En dan hebben we het nog niet over privacyzorgen, die worden versterkt door de overstap naar digitale kassabonnen. Tegenwoordig is het moeilijk om brood te kopen zonder een kaart, een smartphone en een e-mailadres dat rondzweeft in de digitale wereld, ten prooi aan hackers. (ddw)