Ons land heeft een probleem met ondernemerschap. Het aantal starters en jonge bedrijven ligt in ons land opmerkelijk laag in vergelijking met andere landen. Uit enquêtes blijkt dat ondernemers minder maatschappelijke status in België genieten dan in de buurlanden. Historisch en economisch onderzoek toont aan dat de attitude tegenover ondernemers en ondernemerschap in het algemeen een cruciale rol speelt in een voorspoedige ontwikkeling van de economie. Innovatie en economische vernieuwing zijn sterker in maatschappijen waar de maatschappelijke attitude tegenover ondernemerschap gunstiger is. 

Vaak wordt er verwezen naar het verschil in mentaliteit op dat vlak tussen Europa en de VS, maar ook binnen Europa zijn er grote verschillen in ondernemerschapscultuur. In een land als Duitsland bijvoorbeeld genieten ondernemers meer aanzien dan in de VS. En ook Oostenrijk zit bijna op dezelfde hoogte als de VS. 

Belang ondernemerschap

Ondernemerschap is een van de belangrijkste factoren voor economische ontwikkeling zoals innovatie, jobcreatie en het vervullen van de economische behoeften. Slechts een klein percentage van de beroepsbevolking zet persoonlijk de stap naar ondernemerschap. Ondernemerschap houdt de bekwaamheid in om winstopportuniteiten, vaak gelinkt aan innovatie of mogelijkheden om gebruik te maken van kostenverschillen die anderen nog niet benut hebben, te ontdekken. De ondernemer is dus diegene die alert genoeg is en het risico aandurft om deze kansen te benutten. Een maatschappij heeft mensen nodig met de capaciteit om de opportuniteit van de ontwikkeling van iets nieuws in te schatten. Alertheid voor opportuniteiten, actiegerichtheid en de ijver om het gedaan te krijgen zijn hierbij cruciale eigenschappen. De durf om onbekend terrein te veroveren en het persoonlijk dragen van het financiële risico van het realiseren van een project horen er helemaal bij. Geschat wordt dat op 10.000 ideeën, 1.000 bedrijven worden gestart, 100 voldoende durfkapitaal krijgen, 20 publiek kapitaal ophalen en 2 groeien door tot marktleider.

Politieke gunsten voor gevestigde belangen

In disfunctionele maatschappijen slagen de behartigers van de oude technologieën door beïnvloeding en politieke druk erin te verhinderen dat het proces van creatieve destructie werkelijk plaatsvindt. Vaak kan het verlokkelijk zijn om hieraan toe te geven en de korte termijnpijn van het opgeven van het vertrouwde te vermijden, maar dit gaat ten koste van de vooruitgang op lange termijn die ons de voorspoed heeft bezorgd die velen vandaag als vanzelfsprekend beschouwen. Dat is ze echter allesbehalve en het toegeven aan de lokroep van diegenen die tegen economische verandering pleiten, zal dan ook dit proces van vooruitgang lamleggen. Een regelmatige doorlichting kan allerlei voorschriften zoals productmarktregulering en regels aan het licht brengen die toetreding en exit bemoeilijken voor innovatieve bedrijven met nieuwe ideeën.

Een intelligent beleid focust dus meer op de kwaliteit van ondernemerschap dan louter het volume. Maatregelen die ervoor zorgen dat via subsidies of belastingvoordelen bedrijfjes boven water houden die anders zouden verdwijnen, is misschien een vorm van sociaal beleid, maar geen ondernemerschapsbeleid. 

Lonend ondernemerschap

Te vaak is het niet zozeer lonend om nieuwe markten te openen, nieuwe producten op te leveren, nieuwe productiemethodes te introduceren of nieuwe organisatiestrategieën te implementeren, maar eerder om te lobbyen voor monopolistisch voordeel of andere vormen van contraproductieve activiteit (rent-seeking). Een voorbeeld van dat laatste zijn alle inspanningen die geleverd worden om wetgevers te overtuigen van deze of gene subsidie. Wie faalt of slaagt hoort niet bepaald te worden via gunsten vanwege politici. Eigenlijk beschermen ze dan vooral het verleden tegen de toekomst: dat kan toch niet de bedoeling zijn?

Onze ondernemers tonen zin voor initiatief binnen onze economie. Zij creëren. Zij vormen de motor van de evolutie van onze samenleving. Deze evolutie genereert nieuwe activiteiten, onderwerpt andere activiteiten aan verandering en ziet andere activiteiten uitdoven. 70-80% van de nieuwe jobs zullen komen van kleinere bedrijven die groeien en startups die nog moeten opgericht worden. 

Beleidsmakers met visie pakken op het vlak van regulering en fiscaliteit de barrières aan die het oprichten van ondernemingen belemmeren. Zolang een ondernemer risico’s neemt en tegenslagen incasseert, staat hij alleen. Zo gauw een onderneming bestaat, zijn er velen die een claim hebben op de opbrengst die deze genereert.

Ook in ons land wordt succes te vaak afgestraft. Dan is het niet verwonderlijk dat ondernemers hun middelen in andere activiteiten kanaliseren waarvoor finaal heel de maatschappij de prijs zal betalen in termen van minder economische ontplooiing.  Churchill waarschuwde al voor politici die niet begrijpen hoe waardecreatie tot stand komt en ondernemers vooral bekijken als koeien die gemolken kunnen worden. Velen hadden van deze regering toch wel iets anders verwacht. 

De auteur Ivan Van de Cloot is hoofdeconoom bij het Itinera Institute en executive professor bij de Antwerp Management School