Salto mortale voor de Vlaamse regering, en niemand die weet of men nog kan landen zonder dodelijke val. De afgelopen 24 uur was voor Jambon I de fase van chaos, ontreddering en stuurloosheid. Daar kwam nog een extra laag bovenop: het Vlaamse niveau heeft geen duidelijk uitgetekende noodremprocedure, en bovendien geen enkel precedent voor een regeringsval. Het debat vanmiddag in het Vlaams Parlement moet dus dé politieke vraag van het moment uitklaren: quid Jambon I? Daarbij is het opvallend dat cd&v de lijn blijft bewandelen van “verder onderhandelen”, hoewel het volgens verschillende bronnen Vlaams minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) was, die zondagavond z’n sjaal al aan had en z’n boeken al dicht sloeg, nog voor er goed en wel gepraat was. Brouns’ politieke zuil, de Boerenbond, met Lode Ceyssens die machtiger dan ooit lijkt binnen cd&v, wees het laatste compromisvoorstel alweer af. Maar ook N-VA heeft zich flink vastgereden op het dossier. De vraag rees gisteren of Open Vld nog wel aan boord is, waar de schaduw van Alexander De Croo (Open Vld) over een ‘hardere’ lijn, verpersoonlijkt door Gwendolyn Rutten (Open Vld) plots aan de oppervlakte kwam. Geen front van N-VA en Open Vld dus ook, en dan ook geen pad richting wisselmeerderheid. “Iedereen verliest en de grootste ambitie is de ander nog meer te doen verliezen”, zo zucht een hoofdrolspeler.

Met bijdragen van Kasper Goossens.

In het nieuws: Straks opnieuw Jan Jambon (N-VA), die voor een zoveelste keer de rug moet rechten.

De details: In het debat mag de hele meerderheid zich aan de volle laag verwachten. Na jaren van zwijgakkoorden en partijdiscipline gaat de geest dan mogelijks uit de fles voor de meerderheid. Voor zowel cd&v als N-VA wordt dat een uiterst moeilijke oefening.

Voor cd&v: Hoe het boerenverzet rijmen met het staatsmanschap?

• Netjes verdeeld schoven Vlaams minister Benjamin Dalle (cd&v) en Vlaams minister Jo Brouns (cd&v) aan bij de Vlaamse praat- en duidingsprogramma’s in prime time, de ene bij Pieterjan De Smedt in Terzake, de andere bij Gert Verhulst in de Tafel van Vier. Bij cd&v weet men duidelijk dat er gepeild wordt deze week: het veld bezetten heet zoiets. Dalle had het daarbij iets lastiger: op de vraag of cd&v nu ontslag zou nemen uit de Vlaamse regering, kwam allerminst een helder antwoord.
• Maar tegelijk gaf cd&v een unisono-communicatielijn die ook Peter Van Rompuy (cd&v) de fractieleider van cd&v in het Vlaams Parlement, vanmorgen op Radio 1 ook doortrok: “We moeten ver van de camera’s in alle stilte verder onderhandelen, wij willen ook echt verder praten”, zo stelde Van Rompuy.
• Als generale repetitie kunnen de mediaoptredens van gisteren en deze ochtend alvast tellen: straks staat cd&v een zware opdracht te wachten. Want tegelijk houdt de partij het been stijf over het stikstof, waarbij ze telkens de mantra van “perspectief” voor de landbouwsector herhalen, maar daarnaast weigeren ze de dichtgetrokken deur van N-VA en Open Vld te erkennen, en doet men alsof er nog steeds gesprekken lopen. Flou artistique.
• Zo komt voor cd&v de grootste strategische tegenstelling in deze crisis aan de oppervlakte. De partij claimt nog steeds het aura van rentmeesterschap, van ‘goede bestuurders’, tegenwoordig verpersoonlijkt door federaal vicepremier Vincent Van Peteghem (cd&v) en zijn gelauwerde fiscale hervorming. Maar dat historisch handelsfonds leeft wel op gespannen voet met de nieuwe rol van pure zweeppartij op niches zoals de landbouw.
• Die houding van cd&v leidt alvast tot tandengeknars bij wat op papier nog steeds de coalitiepartners zijn. Daar wijst men al weken systematisch naar Brouns als saboteur van dienst: “Op alles wat wij voorstelden, kwam systematisch een ‘neen’, maar ook niet veel meer dan dat. Het was haast fysiek, met trillingen in z’n lichaam, met z’n spullen al beginnen pakken, z’n sjaal aandoen en aanstalten maken op te stappen: de man wilde en kon gewoon niet negotiëren”, zo duidt een Vlaams minister. “Nu doen alsof je dan telkens wil verder onderhandelen, is het zonlicht ontkennen. Het stopt op een bepaald ogenblik.”
• Want dat N-VA uiteindelijk toch heel stevig overstag ging, dat wordt zeker binnen Open Vld danig onderstreept: de liberalen haalden zowat alle eisen binnen, die ze vooraf gesteld hadden aan minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA), om het akkoord aan te passen. Net daarom kwam er zondagmiddag een volmondig ‘ja’ van Vlaams viceminister-president Bart Somers (Open Vld) op het ultieme compromisvoorstel van Jambon.
• Maar dat werd, via een persmededeling, vakkundig afgeschoten door de machtige Boerenbond en voorzitter Lode Ceyssens. “Deze nota biedt onvoldoende toekomst voor de Vlaamse voedselproductie en kan niet standhouden voor een rechtbank. Er wordt nog steeds een onhoudbaar onderscheid wordt gemaakt tussen landbouw en industrie.”
• Maar of argumenten over “voorzien in eigen voedsel“, in een (Parlementair) debat standhouden, is maar de vraag:
  • Met 5,7 miljoen varkens in Vlaanderen, 1,26 miljoen runderen, en liefst 45,1 miljoen kippen, spreken de cijfers boekdelen. Vlaanderen heeft, in vergelijking met de rest van Europa, proportioneel enorm intensieve veeteelt. Dat punt zal de oppositie ook vandaag opnieuw maken.
  • En dat blijkt ook uit de stikstofuitstoot: 59,2 procent van de schadelijke ammoniak die neerdaalt, is van landbouw. De rest komt uit het buitenland, en 1,1 procent komt van transport en 0,7 procent van de industrie. Meteen de reden voor de ‘ongelijke behandeling’ tussen die laatste en de landbouwsector.
• Dat cd&v bovendien tenslotte ook heftig vastklampt aan zijn Vlaamse kabinetten, nu een val dreigt, maakt hen ook daar politieke kwetsbaar. “Ze krijgen ons niet uit de regering“, zo kopt Het Nieuwsblad, op een citaat van de christendemocraten. Dat creëert een open goal voor de oppositie: het is meestal de principes of de macht, niet beiden.
• Maar niets menselijk is elke val van een kabinet vreemd: de oefening om eruit te stappen is puur persoonlijk loodzwaar: cd&v heeft een kleine 100 cabinetards die nergens heen kunnen, als het eindigt. In 2019 moest N-VA dat lot ook ondergaan, toen het na de Marrakesh-val de regering Michel I diende te verlaten.

Voor N-VA: Na de mislukte powerplay rest de complete chaos?

• Ook Jambon zelf mag zich opmaken voor een ongeziene oefening. Nooit eerder was de minister-president zo openlijk de boksbal van zowat heel het halfrond, als wat straks Jambon wacht.
• Daarbij niet alleen de vaststelling dat Jambon het zelfverklaarde “moeilijkste dossier van zijn legislatuur” niet kon oplossen, maar meer nog, dat het concept ‘Sterke Jan’ compleet gefaald heeft. Het etiket “ongeschikt als regeringsleider” kleeft voortaan onherroepelijk aan Jambon.
• Binnenskamers is het geen nieuwe analyse bij N-VA, waar sommigen eigenlijk al grote vragen hadden bij z’n rol als vicepremier binnen de Zweedse coalitie. “Te zwak, te toegeeflijk“, klonk destijds al.
• “Het is niet dat ze het bij N-VA dat niet wisten. Ze hadden hem gewoon moeten vervangen, twee jaar geleden, maar dat durfde men niet. Nu is het te laat”, zo maakt een Vlaamse partijvoorzitter het harde oordeel over de man uit Brasschaat.
• Vandaag heeft Jambon slechts één terugvalbasis, als strohalm: het staatsmanschap, en vooral de dreiging van het uitblijven van een stikstofakkoord.
  • In Nederland leidde die bouwstop tot economische schade van 28 miljard euro. Het is de afweging van het groter belang heel de economie, versus dat van de landbouwsector.
  • Die is in termen van jobcreatie ruim minder dan 1 procent van het geheel voor Vlaanderen.
  • Maar in tegenstelling tot Voka of het VBO, is de Boerenbond er wonderwel in geslaagd de perceptie naar de hand te zetten: de sympathie ligt ook in de media bij de jonge landbouwers.
  • Om alles enigszins in perspectief te zetten: uit cijfers van Statbel blijkt dat vorig jaar 80 landbouwbedrijven het faillissement aanvroegen, een klein aantal in vergelijking met andere sectoren. In datzelfde jaar gingen namelijk 1.953 bouwbedrijven overkop; kwestie van de potentiële impact van het uitblijven van het stikstofpact mee te geven.
• Wat het erger maakt voor Jambon: de onbestuurbaarheid op Vlaams niveau dreigt volledig in z’n gezicht te ontploffen. Want het is hoogst onduidelijk of zijn ploeg überhaupt verder kan, en of er institutioneel een uitweg is. De beslissing zondagavond van Jambon om wel al een conceptnota naar het Vlaams Parlement te sturen, en met de communicatie te komen “dat er twee van de drie partijen, en dus een meerderheid binnen de Vlaamse regering akkoord zijn”, blijkt op Grondwettelijk drijfzand gebouwd.
• Daarbij kan Jambon schermen met minstens een stevige reeks grondwetspecialisten, die deze aanpak wél ondersteunen. Maar zijn tegenstanders kregen gisteren al onder meer Johan Vande Lanotte (Vooruit), deze keer in de rol van Grondwetspecialist, die diezelfde aanpak afkraakten tot op het bot. Een institutionele discussie, die afleidt van de essentie, maar verder het beeld van goed bestuur ondermijnt.
• Meest essentiële bij dat alles blijft toch de mantra dat “wat we zelf doen, doen we beter”, nu compleet onderuit gehaald lijkt. Daarmee ligt ook het N-VA-aanvalsplan voor de verkiezingen compleet aan diggelen. Niemand van de andere partijen zal nalaten dat er vandaag stevig in te wrijven.

Voor Open Vld: De koers wat aangescherpt, en Jambon nog eens kopje onder laten gaan.

• Nadat een partijbureau ’s ochtends niet kon doorgaan wegens niet in aantal, was er een digitaal partijbureau in de avond bij Open Vld. En opvallend, daarbij werd de koers toch wat bijgesteld. Want Bart Somers had zich vrij onverkocht achter de koers van Jambon en N-VA gezet, om nu cd&v tot een akkoord te dwingen, en niet verder toegevingen te doen. “Buigen of barsten”, zo klonk aanvankelijk ook daar, zondag en maandag.
• Maar binnen Open Vld is al weken een onwaarschijnlijke toenadering aan de gang tussen twee zwaargewichten: oud-partijvoorzitter Gwendolyn Rutten (Open Vld), die zich helemaal op het stikstofdossier heeft gegooid, en geldt als één van de scherpste criticasters van de regering Jambon en met name minister Demir, en anderzijds premier Alexander De Croo (Open Vld). Hoewel beiden nooit meer vrienden zullen worden, zijn ze het deze keer wel eens in hun politieke analyse: hier valt N-VA keihard te pakken, en dus moet Open Vld doorduwen.
• Ook voor De Croo is dat geen echt verwonderlijke positie: hij kampt dagelijks met keiharde N-VA-oppositie en het verwijt van ‘malgoverno’. Dat doen ontploffen in het gezicht van diezelfde N-VA, is zoete wraak.
• Niet toevallig antwoordde Rutten per mail aan de diensten van het Vlaams Parlement, dat de conceptnota van de Vlaamse regering rondstuurde, met een ‘reply to all’. Zo kreeg plots heel het Parlement, inclusief oppositie, haar scherpe repliek te lezen: “Bij mijn weten kan de Vlaamse regering als collega, alleen in consensus dus, beslissen.” Het jolijt bij de oppositie was groot.
• Dat standpunt bracht ook Egbert Lachaert (Open Vld) vervolgens: N-VA kon niet zomaar cd&v buitenspel zetten, zo klonk de verscherpte uitleg. En meteen ook een waarschuwing: “Een wisselmeerderheid is pure fictie”, zo stelde Lachaert. Daarmee gaan de liberalen dwarsliggen om richting Vooruit en/of Groen te kijken, om het stikstof toch gestemd te krijgen. En wordt de ‘malgoverno’ op Vlaams niveau meteen een tikje groter nog.

En nu? Niemand die het weet, de winnaars zitten alleen niet binnen Jambon I.

• Of het debat in het Vlaams Parlement straks veel verduidelijking over de politieke situatie oplevert, is maar de vraag. Het pessimisme regeert voorlopig, aan het Martelarenplein.
• “Iedereen verliest en de grootste ambitie is de ander nog meer te doen verliezen. En iedereen denkt in een positie te staan waar hij een ander meent te kunnen beduvelen. Het is krankzinnig en onleefbaar”, zo is bij een hoofdrolspeler te horen.
• Daarbij is het vooral aan Jambon om toch een uitweg te blijven zoeken. Die leek maandag op koers om een wisselmeerderheid te gaan zoeken, en zo stikstof te forceren. Maar daarbij moeten wel een paar serieuze hordes genomen worden. Zo is er de vraag of Open Vld dan nog aan boord is of niet. En vervolgens of die meerderheid wel te vinden is bij Vooruit en Groen. En daarna, misschien nog het meest dwingend, wat er dan the day after gebeurt met zijn ploeg?
• In die optiek blijft het alternatief voor de hand liggen: toch een akkoord met cd&v maken. Ook daar blijven er een pak goede redenen voer om toch op een bepaald moment wél een deal te sluiten. Maar dan moet Brouns bereid blijken om Ceyssens op een bepaald ogenblik te lossen.

Opvallend: Geen totale triomf voor MR en cd&v federaal: de oudste reactoren blijven dan toch dicht.

• Het was een dossier waar zowel Georges-Louis Bouchez (MR) als ook Sammy Mahdi (cd&v) op aan het drukken waren, de laatste maanden: zoveel mogelijk reactoren open houden. En kijk, doordat er ernstige bevoorradingsproblemen bleken te komen voor de winters van ‘25 en ’26, zette men binnen Vivaldi die deur op een kier. Men keek naar Doel 1 en 2 en Tihange 1, om plots ook even te verlengen.
• Maar die deur is weer dicht. Want nu heeft de FANC, de waakhond voor de nucleaire veiligheid, toch het licht op groen gezet om de jongste centrales Doel 4 en Tihange 3, die met 10 jaar verlengd worden, ook in de overgangsperiode open te houden. Engie, de uitbater, kan dat nu concreet gaan maken.
• Meteen worden zo ook wel de fabeltjes doorprikt van Engie, dat het aartsmoeilijk zou zijn om ten eerste die jongste centrales te kunnen verlengen, maar ook om die tijdens de onderhoudswerken ook te laten verder draaien. De nodige moderniseringwerken kunnen immers gespreid nadien gebeuren, terwijl die centrales dan al verlengd zijn.
• In de zomermaanden gaan de reactoren dan naar nul, en gebeuren de werken. Meteen kan iedereen binnen Vivaldi dus opgelucht ademhalen.
• Of niet: politiek gezien zat er wel een stevige trofee in voor Bouchez. Die kon immers de Franstalige tegenstanders van Ecolo een stevige neus zetten, en zo verklaren dat er “vijf centrales” zouden openblijven. Dat gebeurt nu niet. Doel 1 en 2 en ook Tihange 1 bleken in praktijk onhaalbaar om aan de veiligheidsnormen te voldoen. En een meer voor de hand liggende oplossing is nu gevonden.

Om te volgen: Nog geen witte rook in het asiel- en migratiedossier, wel tentenkamp ontruimd.

• Dat er politieke dooi zit in het dossier van de asielzoekers, is wel duidelijk: vandaag ruimden de diensten van Catherine Moureaux (PS), de burgemeester van Molenbeek en PS-topper in de hoofdstad, samen met de diensten van Nicole de Moor (cd&v) en Rudi Vervoort (PS) het tentenkamp op aan het kanaal in de hoofdstad.
• De betrokken mensen, asielzoekers, sans papiers en daklozen, zijn naar opvanglocaties gebracht. Bij Fedasil vangen ze er 80 van op, daarnaast zijn er noodoplossingen van de gemeente en het Brussels gewest.
• Opvallend was dat de Moor, Vervoort en Moureaux ook met een gezamenlijke mededeling kwamen, om hun actie uit te leggen. Het was ooit veel vijandiger, de relatie tussen PS en cd&v.
• En dat zet meteen ook de deur open voor een deal, binnen Vivaldi. Want daar eisten Groen, Ecolo en PS dat er eerst iets zou gedaan worden aan het tentenkamp, voor men wilde kijken naar het pakket maatregelen dat premier De Croo en de Moor hebben voorbereid. Gisteren in de kern ging het daar al over, verwacht wordt dat morgen wordt afgeklopt.

Opgemerkt: Een opvallende verdedigingsstrategie van Siegfried Bracke, in zijn column in Doorbraak.

• “Ik beken: ik heb me nooit afgevraagd of wat ik kreeg wel wettelijk was. Het is wat het is, is een zinnetje dat ik naar verluidt heel veel gebruik.” Met die woorden lijkt ex-Kamervoorzitter Siegfried Bracke een einde te willen maken aan de discussie rond de extra premies die hij, en ook mede-ex-voorzitter Herman De Croo, krijgt bovenop zijn pensioen.
• In zijn column krijgen heel wat mensen ervan langs: verschillende figuren in de media, Kamervoorzitter Eliane Tillieux en parlementsleden Kristof Calvo (Groen), Raoul Hedebouw (PVDA), Vooruit-fractieleider Melissa Depraetere en zelfs Vlaams parlementslid Bruno Tobback worden vermeld, maar ook Peter De Roover en Sander Loones, van zijn eigen N-VA, moeten de column ondergaan. “Voor Peter De Roover is dat allemaal onder de radar gebeurd. Hij moet wel eens uitleggen wat boven de radar zou kunnen zijn. Misschien nog een Extra Verslag voor Slapende en Slepende Kamerleden? Zoiets?”, schrijft Bracke over de fractieleider van de N-VA.
• Als verdediging voert Bracke wel aan dat de extra premie, elke maand enkele duizenden euro’s, compleet losstaat van de wet-Wijninckx, dat een plafond zet op de pensioenen van politici. “Een uittredingsvergoeding is een ontslagvergoeding, eigenlijk een uitgesteld deel van het salaris, part of the deal. Ze is vanzelfsprekend gekoppeld aan het aantal dienstjaren. En ze is eindig. Dat laatste is een buitengewoon belangrijk onderscheid met een pensioen. Dat is ook eindig, maar onbepaald: je krijgt het tot je dood gaat. Bij een uittredingsvergoeding is het einde bepaald”, zo schrijft Bracke.
• In tegenstelling tot Herman De Croo, die beslist om zijn premies, in totaal 125.000 euro, weg te schenken aan Kom op Tegen Kanker, beslist Bracke om ze te houden. Volgens hem is de regeling namelijk helemaal niet onwettig.”Of ik à la Herman De Croo mijn gestolen geld aan een goed doel ga geven? Ik heb, ondanks politieke meningsverschillen, voor Herman de allergrootste waardering. Maar ik ga hem niet volgen.”

Opgemerkt: Prijkt het huurlingenleger Wagnergroep binnenkort op de Belgische terreurlijst? Groen en Ecolo maken er werk van.

• “Overal waar de Wagnermilitie optreedt, zaait ze angst en verderf onder de lokale bevolking. Ze heeft ook een duidelijke politieke agenda, voert propaganda tegen het Westen, en is de gewapende vuist van de Russische belangen, waar dan ook ter wereld“, zo wordt Groen-fractieleider Wouter De Vriendt geciteerd door De Morgen. Hij diende, samen met Samuel Cogolati (Ecolo) een resolutie in om de Wagnergroep als terreurorganisatie te laten bestempelen door het parlement.
• Ook wil het duo dat België op Europees niveau het voortouw neemt, om het huurlingenleger, dat in Oekraïne aan de zijde van de Russische strijdkrachten vecht, op de sanctielijst te laten plaatsen. In het Europees Parlement werd zo’n resolutie al goedgekeurd, onder meer door de Belgische partijen in de meerderheid, maar het is de Raad van de Europese Unie die beslist. Dat gebeurt op verzoek van één of meerdere lidstaten: De Vriendt en Cogolati willen dat België op Europees niveau vraagt de organisatie te sanctioneren.
• De vraag is maar of dit, naast de symbolische klap, veel zoden aan de dijk brengt. Jevgeni Prigozjin, een Russische oligarch en eigenaar van onder meer de Wagnergroep, staat al enkele jaren op de Amerikaanse, Europese en Britse sanctielijsten, net zoals enkele van zijn bedrijven. Desondanks maakt hij jaarlijks nog tientallen miljoenen winst, onder meer uit de verkoop van olie, goud en diamanten in Syrië en Afrika.