Wie zal dat betalen? Die vraag hangt boven het conclaaf over de fiscale hervorming, die premier Alexander De Croo (Open Vld) dit weekend bijeen roept. Want alles hangt aan alles, als het over de financiën van de overheid gaat in dit land. Een grote taksshift, van 5,6 miljard euro, zoals minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) voorstelt, zal onvermijdelijk effecten hebben op de inkomsten van de deelstaten. Wallonië, Brussel en ook Vlaanderen verslikten zich danig in het cijfer van 1,4 miljard, dat staatssecretaris voor Begroting Alexia Bertrand (Open Vld) maandag uitsprak, als ‘kost’ voor hen: dat bedrag zal verminderen, via de opcentiemen die ze hebben op de personenbelasting. Meteen trekken Elio Di Rupo (PS) en Rudi Vervoort (PS) aan de alarmbel: zij vragen al langer ‘creatieve oplossingen’, en met name dus compensatie voor de 350 en respectievelijk 100 miljoen euro die ze jaarlijks dreigen te mislopen. Er is sprake van een compensatiefonds. Dat hoeft Vlaanderen niet per se, maar “als de compensatie er komt, dan voor iedereen gelijk”, zo is de redenering daar. Tegelijk klinkt er kritiek op de huidige plannen van Van Peteghem, vanuit de Vlaamse regering: “Waarom weer elders nieuwe taksen gaan heffen? Gepensioneerden gaan slachtoffer worden, want zij krijgen hogere btw, en geen korting elders”, zo sneert Vlaams minister van Financiën Matthias Diependaele (N-VA).

In het nieuws: Vrijdag start het conclaaf van de fiscale hervorming.

De details: De deelstaten zitten niet aan tafel, maar roeren zich. De twee minister-presidenten van de PS, Di Rupo en Vervoort, willen niet dat zij de rekening krijgen voor de federale hervormingen. Vlaanderen hangt daar z’n karretje aan vast: als zij compensatie krijgen, wij ook.

• Vrijdagnamiddag blaast premier De Croo verzamelen: dan komt Vivaldi bijeen voor een conclaaf: een langgerekte sessie vergaderen, om eens echt te kunnen doorpraten over één van de laatste grote werven die de federale regering wil uitvoeren, de fiscale hervorming.
• Daarvoor geen afgezonderde meetings op kastelen, “niet meer van deze tijd”, maar gewoon afspraak op de Zestien, de werkwoning van de premier. Vrijdag dus een eerste, sowieso staat ook heel zaterdag ingepland, en vermoedelijk zelfs ook op zondag nog een sessie.
• Niemand verwacht dit weekend al witte rook over het geheel. “Dat zou wel heel ambitieus zijn, gezien wat er allemaal voorligt”, zo zegt een vicepremier. “Maar het is wel goed dat we nu eindelijk eens wat meer doen dan telkens een paar uur op de kern, tussendoor. We zouden toch al ver moeten geraken dit weekend.”
• De vraag is daarbij hoeveel men elkaar gunt, te beginnen met de premier zelf. De Croo kan, na de slechte peilingen, een succesje wel gebruiken. De vraag is hoe: als liberaal die een taksverhoging heeft tegengehouden, of als premier die een akkoord heeft gemaakt.
• Duidelijk is dat de socialisten én groenen absoluut trofeeën willen bij “meer taksen voor de grote vermogens“. De MR hamert dan weer op een ‘arbeidsmarkthervorming‘, met onder meer de beperking van de werkloosheid in de tijd. “Die patstelling moeten we toch vermijden. De waarheid is dat die taksshift, als ze er komt, veruit de grootste ingreep op de arbeidsmarkt zou zijn, om meer mensen aan de slag te krijgen”, zo zegt een regeringslid.

De essentie: De aanval op de keerzijde van de taksshift is ingezet. Dat wordt dit weekend de grote strijd.

• Politiek gezien misschien wel het heetste hangijzer is de btw-verhoging. Die wil Van Peteghem in zijn plan verhogen van 6 procent nu naar 9 procent, in een uniformisering van alle tarieven. Dat ligt symbolisch moeilijk, zowel voor de socialisten als voor de MR: een verhoging van de kost van de winkelkar, uitgerekend nu?
• Op het kabinet van Van Peteghem schermt men met studies: “De prijs van de winkelkar zou gemiddeld met één euro verhogen, door die ingreep. Terwijl mensen wel honderden euro’s netto meer zouden gaan verdienen. Dat is toch een afweging die je moet durven maken?”
• Vanuit de N-VA, en dus de oppositie federaal, is daar meteen ook het meeste kritiek op, op dit moment. En ook Vlaams minister van Financiën Matthias Diependaele (N-VA) zit op die lijn:
  • “Absoluut eens dat de federale regering de netto lonen wil verhogen, maar dit is de foute manier. Men verschuift van alles naar andere belastingen, zoals de btw verhogen, en meer taksen op investering en onderzoek. Een grove vergissing.”
  • “Die verlagingen zouden moeten betaald worden door besparingen en hervormingen, we hebben met een overheidsbeslag van 56 procent al bijna het hoogste van de wereld.”
  • “Trouwens, de gepensioneerden gaan de grootste slachtoffers worden: zijn gaan wel een btw-verhoging moeten slikken, maar geen takscuts krijgen.”
• Ook het VBO, de federatie van werkgevers, kwam vanmorgen weer met felle kritiek. Zij wijzen erop dat het probleem niet langer bij de koopkracht van de burgers zit, maar het concurrentievermogen van de bedrijven met 4 tot 5 procent gedaald is: een effect van de automatische indexatie van de lonen. “En wat is het plan? De koopkracht nog een boost gaan geven en de bedrijven ervoor laten betalen. Bizar toch?” zo zegt Pieter Timmermans van het VBO vanmorgen in Het Nieuwsblad.

The Bigger picture: De vraag is of de deelstaten mee willen betalen. Of gedwongen zullen worden.

• In de aanloop naar het conclaaf moet wel nog een andere strijd beslecht: wie hoest de rekening op. Want het federale niveau rekent op een ’taksshift’, met wel wat terugverdieneffecten in, zodat het een ’taksdown’ of taksverlaging wordt. Maar tegelijk is er een ander mechanisme aan het werk.
• De 5,6 miljard belastingen voor de overheid die vandaag in de lasten op arbeid zit, en die verschoven zou worden, vloeit voor een deel terug naar de gewesten, via de personenbelastingen, en met name de opcentiemen daarop. Het gaat niet om wisselgeld, zoveel is duidelijk. Maar het zit behoorlijk complex ineen, het hele mechanisme: het is dus niet zo evident te voorspellen wat de ‘netto factuur’ voor de deelstaten wordt. Zeker omdat niemand weet wat er uit die hervorming nu precies naar buiten rolt, na afloop van de federale tapijtenmarkt van zo’n conclaaf.
• Daarvoor had Van Peteghem al contacten: hij voelde de gevoeligheid komen. Daarbij rekende men op een kost voor deelstaten die rond de 500 miljoen voor Vlaanderen zou liggen, en lagere bedragen, zo’n 250 miljoen voor Wallonië. Het idee van zo’n ‘compensatiefonds’, waarover men toch vaag bleef vanuit de deelstaten, wees de federale minister van Financiën ook niet af, op een meeting met alle betrokkenen. Maar dat zou nog moeten uitgewerkt worden.
• “Met name Di Rupo vroeg daarbij twee zaken: “Clarité” en “créativité“. Logisch, want alle deelstaten willen vooral weten waar ze aan toe zijn“, zo zegt een aanwezige op die vergadering. “En inderdaad, de Franstaligen willen vergoed worden voor wat ze gaan verliezen”.
• Alleen, staatssecretaris voor Begroting Bertrand dropte maandag een bommetje, op La Première, door het te hebben over een factuur “van 1,25 miljard euro” voor de deelstaten. En meer nog daarbij: zij veegde het idee dat de deelstaten moeten gecompenseerd worden voor die bedragen, helemaal van tafel. “Ik zeg, opgelet. Dit is de consequentie van het federalisme. De deelstaten gaan compenseren zoals het Waals gewest vraagt, is het helemaal in vraag gaan stellen van die federale principes”, zo stelde Bertrand.
• Dat schoot bij de PS toch in het verkeerde keelgat: zowel Elio Di Rupo als Rudi Vervoort, de minister-presidenten van hun regio, reageren fel.
  • Wij hebben in Wallonië al sterk bespaard, wij gaan nu niet de federale plannen gaan financieren“, is bij Di Rupo de reactie, in La Libre vandaag.
  • “We hebben ons niet uitgesproken over de methode, maar er zullen toch compensaties moeten komen“, laat Vervoort dan weer in dezelfde krant weten.
• Aan Vlaamse kant zit men er een beetje anders in. Binnen de Vlaamse regering is te horen dat ze ook “zo snel mogelijk duidelijkheid willen over de plannen”, maar tegelijk dat ze “onmogelijk tegen een verlaging van de lasten op arbeid kunnen zijn.” Een compensatie hoeft dus niet, ook al is Vlaanderen zeker een half miljard kwijt per jaar, als de hervormingen er komen.
• Alleen, daarbij hebben ze wel een helder principe: “Geen eurocent minder voor Vlaanderen, als de andere deelstaten compensaties zouden krijgen. Iedereen gelijk voor de wet”, zo zet men het scherp vanuit de Vlaamse regering. Bij Van Peteghem beamen ze dat alvast: “Het principe zal natuurlijk zijn dat we voor elke deelstaat evenveel gaan doen.”
• Maar zo dreigt de fiscale hervorming te verzanden in één van de meest gevoelige en politiek brandende onderwerpen van de Wetstraat: de financiering van de deelstaten. De Bijzondere Financieringswet, die er kwam na de 6de staatshervorming, is daarbij een tikkende tijdbom voor Franstalig België: hun financiering dreigt te gaan verminderen, vanuit het federale niveau. Daar nu nog de kost van een fiscale hervorming bij pakken, ook al gaat het om een koopkrachtmaatregel (waar de PS niet tegen kan zijn), dat is toch een brug te ver. Willen De Croo en Van Peteghem dit weekend echt verder raken, dan klaren ze dat heet vraagstuk toch ook helder uit.

Ook vandaag: De non-profit betoogt nog eens in Brussel.

• Een stevige optocht, dat is wat de vakbonden van ACV, ABVV en ACLVB vandaag willen, voor hun tweede betoging van het jaar al, vanuit de non-profit sector: de ziekenhuizen, rusthuizen, thuiszorgorganisaties, kinderopvang, jeugdwerk en bedrijven voor aangepast werk. De vorige keer kregen ze 18.000 mensen op straat. Het verkeer in Brussel verliep alvast chaotisch vanmorgen, ook al omdat er een paar tunnels dicht gingen.
• Daarbij gaat het telkens om hetzelfde: tekorten in het personeel. “Het aanbod is ontoereikend, de wachtlijsten zijn lang. Werknemers werken hard en flexibel en kunnen niet altijd de kwaliteit bieden die ze willen. Velen stappen uitgeput of gefrustreerd uit de sector, terwijl er net meer handen nodig zijn”, zo stellen de vakbonden die “algemeen en structureel” meer geld voor de sector eisen.
• Alvast voor de Vlaamse regering wordt dat bij de begrotingsopmaak in het najaar een heet dossier, voor de kinderopvang. Cd&v-voorzitter Sammy Mahdi eist immers dat het jaarlijkse budget voor kinderopvang stelselmatig verhoogd wordt van ruim 800 miljoen euro vandaag naar 2 miljard, op een departement dat zijn partij beheert. Daarover trok hij alweer “een rode lijn”.

Opvallend: Toen Vlaams Belang zich bij het protest wilde aansluiten, kreeg Tom Van Grieken (Vlaams Belang) een vuistslag van de politie.

• Het Vlaams Belang wilde vandaag aansluiten, met een delegatie parlementsleden, op die betoging van de non-profit. Maar dat zag de Brusselse politie, onder bevel van Brussels burgemeester Philippe Close (PS) niet zitten: ze kregen geen toegang tot de betoging van de ordediensten.
• Daarbij ging de politie van Brussel toch wel hardhandig te werk. Bij een discussie tussen de agenten en Van Grieken haalde één ervan uit: de voorzitter kreeg een vuistslag in het gezicht.
• Meteen gingen de beelden rond op sociale media: de Brusselse burgemeester Close blijft zo het Belang onrechtstreeks cadeautjes doen. Die verbood immers eerder een slotmanifestatie van het Belang in Brussel, op het Albertina-plein. De Raad van State draaide dat verbod terug.
• “Twee weken geleden wou de Brusselse socialistische burgemeester Close onze betoging verbieden, vandaag trommelt hij agenten op om ons op gewelddadige wijze de toegang tot een betoging te ontzeggen”, zo reageert Van Grieken. 

Genoteerd: Consensus binnen de regering, over de instap in het FCAS-project, de door Frankrijk geleide ontwikkeling van een gloednieuw gevechtsvliegtuig.

• Morgen hakt de regering de knoop door, over de instap van de Belgische industrie in de ontwikkeling van een nieuw gevechtsvliegtuig, zoals dat al in 2018 bij de aankoop van de F-35 werd vastgelegd. Vivaldi wil dus een akkoord, morgen, over deelname aan het FCAS-project, dat door Frankrijk, Duitsland en Spanje wordt geleid. 
• Concreet vertaalt zich dit eerst in een Belgische waarnemer bij het project, die moet verkennen waar de kansen liggen voor de Belgische industrie. Hardnekkige geruchten doen de ronde dat minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) dit volgende week, op de luchtvaartbeurs in het Parijse Le Bourget, ook officieel zal aankondigen.
• In tegenstelling tot de Brits-Italiaans-Japanse ontwikkeling, het GCAP-programma, omvat FCAS een totaalsysteem, dat bestaat uit gevechtsvliegtuigen, maar ook uit onbemande drones, die nauw samenwerken met de vliegtuigen, satellietsystemen en communicatiemiddelen. Dit maakt het voor de Belgische industrie, met grote spelers in alle velden, wel interessant om mee in te stappen in het FCAS-project. Zij lobbyen dan ook heel zwaar, zeker aan Franstalige kant, met onder meer Sonaca.

De essentie: Het dossier leidde tot heel wat wrevel aan de regeringstafel én in het parlement.

• Met de keuze voor FCAS haalt Dedonder, en zo de PS, haar slag thuis, in een dossier waar de keuze al de facto vast stond nog voor de regering het dossier goed en wel op het bureau kreeg. Het is een publiek geheim dat Dedonder lonkte richting Frankrijk, en het Britse project al van bij de start weinig kans maakte. Even leek het plan in duigen te vallen, nadat de CEO van het Franse defensieconcern Eric Trappier Belgische deelname volledig uitsloot.
• “Ik zie niet in waarom ik Belgen werk moet geven. Waarom zou ik plek maken in mijn fabriek en mijn ontwerpbureau voor mensen die voor de F-35 kozen?”, zo was Trappier stellig. Bronnen dicht bij het dossier geven wel aan dat die visie niet gedragen wordt door andere deelnemende partners. “Dassault is maar één van de grote spelers die betrokken is bij het FCAS-project. Andere partners hebben wel afstand genomen van zijn uitspraken.”
• Bronnen binnen de meerderheid hekelen ook de soloslim die de PS speelde op dit dossier. “We zijn ondertussen een week voor Le Bourget, en er is nog geen parlementair debat geweest. Er is geen voorstelling geweest van de vergelijkende studie, terwijl het mij wel normaal lijkt dat de minister daarmee naar het parlement komt”, zo is in de wandelgangen van de Kamer te horen.
• En tegelijk wordt, met het afkloppen van de FCAS-waarnemer, de volgende werf geopend. Want langs liberale kant werd fors geijverd om dit dossier te koppelen aan de bewapening van drones, iets wat vooral voor de groene partijen ‘no go’ is. Maar de liberalen blijven duwen: zij willen een studie van de regering daarover, die in december moet worden voorgesteld.

Opvallend: Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert neemt weer wat meer afstand van Vivaldi.

• Na de desastreuze peiling voor Open Vld wilde voorzitter Lachaert niet voor de camera’s verschijnen, maar focussen op z’n eigen partijbureau. In een spoedsessie zaterdag werd vooral aan therapeutische heling gedaan, en beslist dat tegen begin juli er een plan moet liggen. De voorzitter vraagt daarbij steun van zijn brede top, om met dat plan dan ook z’n eigen positie te herbevestigen.
• Niemand staat voorlopig te trappelen om z’n post over te nemen: een voortijdige exit voor Lachaert lijkt daarom uitgesloten. Dat liet hij ook zelf doorschemeren in z’n eerste tv-optreden sinds die peiling, gisterenavond op Terzake.
  • “Mijn mandaat loopt tot volgend jaar, ik ga dat uitoefenen zolang ik kan. Ik ben maar een radertje in het geheel. Ik lig niet wakker van mezelf”, zo stelde hij.
  • “Ik ga dat plan nu opmaken en ik hoop dat het zal begeesteren en dat ik iedereen meekrijg. Maar het moet door iedereen gedragen zijn“, zo liet hij doorschemeren dat hij straks ook steun verwacht rond zijn figuur.
• Minstens even opvallend is dat Lachaert nog eens afstand nam van de Vivaldi-coalitie, waar zijn partij en vooral de figuur van premier Alexander De Croo (Open Vld) toch helemaal mee verstrengeld zijn. Zo lijkt Lachaert terug te vallen op zijn lijn van een meer ‘donkerblauwe’ toets, die ook in zijn operatie ‘Liberaal Vuur’.
  • “We zijn niet gebonden aan een bepaalde coalitievorm”, zo benadrukte Lachaert nog eens.
  • “Wij gaan als liberalen naar de kiezer, met een liberaal programma, samen met een eerste minister die fantastische zaken gedaan heeft en waar je vertrouwen in kan hebben.”
  • “Maar dat hangt niet vast aan een coalitievorm. De vraag die je kan stellen, is: welke rol moet de premier spelen, welke rol moet de partij spelen, welke rol de parlementsleden? Die discussies gaan we intern voeren.”
• Zondag zat ook staatssecretaris voor Begroting Alexia Bertrand (Open Vld) ook al op die communicatielijn. “Ik denk dat de boodschap hier is: zijn de liberalen gelijk aan Vivaldi? Ik wil de mensen geruststellen: het antwoord is ‘neen’. Ik hoor dat vandaag de dag straffe uitspraken scoren. Wilt u een straffe uitspraak? Vivaldi is niet mijn droomcoalitie. Maar we hadden de coalitie wel nodig, want het land moest bestuurd worden.”

De échte vraag: Is er een ‘bonus’ van zo’n twee tot drie procent, waar Open Vld en premier Alexander De Croo van dromen?

• De redenering van de premier en bij uitbreiding Open Vld lijkt te zijn: in de campagne kan straks niemand om hem als regeringsleider heen. Dan gaat hij veel aandacht naar zich zuigen, en maakt hij voor de partij toch minstens een paar procenten goed.
• Alleen, een nieuw stukje van de peiling van Le Soir/HLN/VTM/RTL dat begin deze week gelost werd, slaat opnieuw flinke barsten in die droom van Open Vld.
• Op de vraag “als een coalitie zoals Vivaldi verder kan, wilt u dat dan?” antwoordde liefst 80 procent van alle Vlamingen gewoon ‘neen’. In Wallonië (71 procent) en Brussel (62 procent) is men duidelijk iets minder gekant tegen de federale coalitie.
• Maar misschien nog veelzeggender: ook 70 procent van de kiezers van Vooruit en Groen willen geen Vivaldi meer, 62 procent van de cd&v zegt ook ‘neen’. Open Vld heeft de meeste Vivaldi-liefhebbers met 45 procent die de coalitie wil verderzetten, maar ook nog een meerderheid van 55 procent die ‘neen’ zegt. Met ‘Vivaldi’ als strijdkreet de baan op heeft dus voor De Croo en co geen enkele zin.
• Vraag is of het dan om de premier als figuur kan en moet draaien. Ook daar zijn de peilingen geen goed nieuws. De Croo is geen sant in eigen land, of liever eigen regio: 68 procent van de Vlamingen wil hem geen nieuwe termijn gunnen. In Wallonië (50 procent zegt wel ‘ja’) en zeker Brussel (57 procent zegt ‘ja’) zijn milder.
• Komt daarbij dat zeker de laatste eindspurt van zijn regeerperiode interessant wordt: als voorzitter van de EU heeft België dan plots een plekje op het grotere podium. In principe voor een premier een kans om meer te schitteren. De vraag is alleen of dat voor De Croo opgaat: de geruchten rond een internationale exit, en het frame dat hij “aast op een topjob” en een exit zoals Charles Michel (MR) er voor hem een maakte, zijn legio in de Wetstraat.
• Dat erkent men ook op de Zestien, waar men dus zich wil hoeden voor een al te “internationaal” imago voor de premier: hij moet focussen op het “binnenland als het belangrijkste land”.
• Tel daarbij dat de rol van De Croo ook binnen Europa in realiteit op dit moment niet echt doorslaggevend is: veelzeggend was het belangrijke bezoek aan Tunesië deze week, waar een deal over migratie gesloten werd. Daarbij dook naast de Commissie met Ursula von der Leyen de Italiaanse premier Georgia Meloni én de Nederlander Mark Rutte op: het is veel meer de Nederlandse premier die boven z’n gewicht bokst op Europees niveau, dan zijn liberale collega uit België.
• Bovendien zit er een bijkomende praktische moeilijkheid rond de vraag of een ‘kanseliersbonus’ kan gelden: er is geen echte ‘nationale kieslijst’ meer, zoals vroeger met de Senaat het geval was. Dat maakt dat een electoraal effect meer dan waarschijnlijk beperkt blijft tot enkel Oost-Vlaanderen, waar De Croo dan de Kamerlijst trekt. Maar dat levert dan een bonus van hoogstens een zetel op. Het alternatief is de Europese lijst aan De Croo geven.
• Het ‘nieuwe’ plan van Lachaert zal dus toch rekening moeten houden met een scenario dat de bonus rond De Croo niet komt, of minstens enkel als die op de juiste manier in de markt gezet wordt.