In haar zogenaamde “Staat van de Unie” – toespraak gaf Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vorige week een overzicht van de plannen van haar instelling voor EU-beleid. De Europese Unie is goed voor zowat tweede derde van de impact van regelgeving binnen de EU, dus het belang hiervan kan enkel worden onderschat. 

Jammer genoeg kunnen de plannen van de Duitse CDU-politica – of eerder: ex-politica, want in theorie blijft de Europese Commissie een ambtelijk niveau, en is het bedenkelijk dat von der Leyen allerlei politieke standpunten inneemt – kunnen worden samengevat als “meer van het zelfde”: meer macht voor de eurocratie, meer uitgeven en meer reguleren. 

Meer macht voor de eurocratie

Om toekomstige pandemiën te hoofd te bieden, wil von der Leyen de oprichting van een nieuw EU-agentschap, met de naam “HERA”, wat staat voor “Health Emergency Preparedness and Response Authority”, wat bovenop de aanstelling van een hoofdepidemioloog voor de EU en zelfs de mogelijkheid voor de EU om de noodtoestand uit te roepen zou moeten komen – zaken die von der Leyen nu niet vermeldde maar die in juni wel door de Commissie werden voorgesteld.

Dit ondanks het feit dat gezondheidsbeleid eigenlijk een nationale bevoegdheid is, en de voornaamste bevoegdheid van de EU hier beperkt is tot het goedkeuren van geneesmiddelen. Dit ook ondanks de nogal problematische aanpak door de Europese Commissie van de aankoop van coronavaccins. Zeker de achterstand die EU-lidstaten toen hadden in vergelijking met de rest van het Westen zorgde voor gezondheidsschade gedurende het eerste kwartaal van dit jaar, hoezeer von der Leyen dit ook in haar toespraak poogde te verbloemen. Wel is het zo dat vanaf april de EU haar achterstand goedmaakte en nu zelfs vooroploopt op vlak van vaccinatie. 

Ook wil von der Leyen dat de EU-rapporten die zich buigen over de toestand van de rechtsstaat in EU-lidstaten voortaan ook aanbevelingen bevatten. Dit moet wenkbrauwen doen fronsen, want de vraag is of zulke gevoelige hervormingen op ambtelijk EU-niveau dienen te worden uitgetekend. Allicht kan de EU beter stoppen met geldtransfers naar lidstaten waar corruptie vaak nauw verbonden is aan Europese miljardenuitgaven.

Von der Leyen benadrukte in haar speech voorts ook nogal sterk het belang van meer EU-samenwerking op vlak van defensie: een “European Defense Union”, waarbij de EU “meer zelf moet doen”, los dus van NAVO. Dit soort voorstellen wordt steevast nogal koel onthaald door lidstaten die sterk afhankelijk zijn van NAVO-samenwerking. Men hoeft geen geostrategisch genie te zijn om het gevaar in te zien van duplicatie van middelen, zeker gezien de nogal lamentabele staat van de militaire capaciteit van veel lidstaten. 

Dit weerhoudt von der Leyen er niet van om voluit te pleiten voor een nieuw EU-centrum dat alle militaire inlichtingsinformatie zou moeten gaan samenbrengen alsook voor een “Europese cyberdefensiebeleid”. Ook stelt ze voor om BTW te schrappen voor aankopen van militair materiaal uit EU-lidstaten. Dat houdt dan weer het gevaar in dat lidstaten minderwaardig militair materiaal aankopen, enkel en alleen omdat het dankzij de BTW-maatregel goedkoper is. In elk geval dienen de lidstaten over dit alles hun zegen te geven. 

Meer Europese regelgeving

“If all you have is a hammer, everything looks like a nail”. Het beleidsinstrument bij uitstek van de EU is de macht om regelgeving uit te gaan vaardigen. Nieuwe regels gaan voorstellen is dan ook wat von der Leyen – nooit betrapt op enige voorliefde voor vrije marktdenken – deed in haar toespraak.

Vooreerst ging ze in op de EU-voorstellen voor de “European Green Deal” die de Commissie deze zomer bekendmaakte. Die voorstellen zitten nu op het regelgevend traject, waarbij het Frans EU-voorzitterschap vanaf januari hopelijk de ergste excessen van klimaatfanatisme – zoals een de facto verbod op diesel en benzineauto’s vanaf 2035 – wat zal milderen. 

Een voorstel dat veel aandacht kreeg was het idee om een zogenaamde “Europese chipswet” in het leven te roepen, met als doel om EU-lidstaten minder afhankelijk te maken van chipsproductie elders. Hoewel dit voor ons land interessante opportuniteiten kan bieden – denk maar aan het IMEC onderzoekscentrum in Leuven – moeten we hier toch vragen bij stellen. Zoals Euractiv ook stelt, is het hele opzet hiervan nogal sterk geïnspireerd door de “Franse dirigistische traditie”. Technologie en ontwikkeling kan men nu eenmaal niet van bovenaf sturen. Hoe groot de rol van het militair-industrieel complex ook is geweest in Silicon Valley, echte innovatie gebeurt spontaan en ver weg van overheidsbureaucratie, door ondernemers zoals Steve Jobs. 

Wat minder aandacht kreeg, was de belofte door von der Leyen om zich sterk in te zetten voor een “wereldwijde minimumtaks” voor ondernemingen. Ze lijkt op geen enkele manier te beseffen dat de belastingconcurrentie binnen de EU net nog enige discipline op overheden zet, en ook een belangrijke rol speelt voor kleinere economiën, zoals Ierland, Nederland of Luxemburg, maar ook voor ons land, waar met name de farmaceutische industrie hier groot belang bij heeft. 

Meer Europese uitgaven

Als het niet door nieuwe regels is waardoor de Europese Commissie problemen wil oplossen, is het door geld uit te geven. Von der Leyen’s toespraak stond dan ook bol van allerlei nieuwe beloftes voor Europese miljardenuitgaven. Een bloemlezing:

• Het nieuwe Europese “pandemie”-agentschap HERA zou zo maar even 50 miljard euro krijgen
• 4 miljard euro moet worden uitgegeven voor “klimaatfinanciering”, dit bovenop de 25 miljard euro die de EU al aan het uitgeven is
• Afghanistan zou een 100 miljoen extra krijgen. De vraag is of dit geld dan naar de Taliban gaat. Jammer genoeg geeft EU ontwikkelingshulp al te vaak gewoon rechtstreeks aan corrupte en misdadige regimes, wiens onderdrukking vaak zelf verantwoordelijk is voor de onderontwikkeling
• Een zoveelste nieuw fonds, genaamd Alma, zou jongeren moeten helpen om werk te vinden in een andere EU-lidstaat. Dat er al een fonds met gelijkaardige doelstelling, genaamd “EURES Targeted Mobility Scheme (TMS)” bestaat, is blijkbaar geen bezwaar. Wellicht geraakt von der Leyen zelf niet meer wijs uit de miljardenpotten van de EU, wiens uitgaven oplopen tot meer dan 1.100 miljard euro over zeven jaar.
• Ook gaat er heel wat geld naar een nieuw, groots fonds, met de naam, “Global Gateway”, ter countering van het Chinese “Belt and Road” initiatief, waarmee het Chinese regime overal ter wereld invloed en macht probeert te kopen. De vraag is of we er blij van moeten worden dat de Europese Commissie de handelswijze van de Chinese Communistische Partij imiteert.

Meer Europese topbijeenkomsten

Ook werden twee nieuwe EU- topbijeenkomsten aangekondigd: eentje in februari, over de relatie tussen de EU en Afrika, en eentje over Europese defensie. De Franse President Macron vindt het wellicht niet erg dat die midden in de Franse kiescampagne zullen plaatsvinden.

Conclusie: Elke aspiratie om de focus van de Europese Commissie terug te verleggen naar wat de kerntaak van de EU moet zijn – het schrappen van handelsbarrières en bestrijden van staatssteun – ontbrak in de toespraak van von der Leyen. Integendeel lag de nadruk op meer controle over nationaal gezondheidsbeleid, een Europese defensie, meer topbijeenkomsten en allerlei grote geostrategische bekommernissen. Niet enkel is het zeer de vraag of het een goed idee is om zulke verantwoordelijkheden aan een ambtelijk beleidsniveau te geven. Ook roept het de vraag op of de kerntaken van de EU dan niet worden verwaarloosd.

De auteur Pieter Cleppe is hoofdredacteur van BrusselsReport, een nieuwe webstek die zich richt op nieuws en analyse met betrekking tot EU-politiek.