Dit voorjaar stond de Franse politiek in rep en roer omwille van twee open brieven van een groep maatschappijkritische generaals. In de brieven werd het Franse leiderschap gehekeld, en gewaagden de krijgsmannen van ‘een op til zijnde burgeroorlog als gevolg van de spanningen door islamisme en immigratie’. Frankrijk zou ‘zelfmoord’ aan het plegen zijn. Iemand die z’n licht nog niet had laten schijnen over de kwestie was de bekendste schrijver van onze zuiderburen, de immer stekelige Michel Houellebecq. Daar kwam onlangs verandering in, met een epistel op de site UnHerd: ‘Er heerst in Frankrijk een vage en wijdverspreide sfeer van zelfkastijding – iets dat als een gas in de lucht hangt.’ 

De hooggeschatte treurwilg Houellebecq (‘Elementaire Deeltjes’, ‘Serotonine’, ‘De Mogelijkheid van een Eiland’, etc.) steekt van wal met een citaat van de redactie-assistant die hem de opdracht gaf over de kwestie te schrijven: 

‘Wat het meest buitengewoon lijkt aan de furore die volgde, is dat zo weinig mensen de premisse van de brief – dat Frankrijk op instorten staat – in twijfel trokken.’

Dit, zo meent Houellebecq, is inderdaad markant. ‘Waarom Frankrijk en niet een ander Europees land, terwijl de andere landen zich in een min of meer vergelijkbare situatie lijken te bevinden en er soms slechter aan toe zijn?’

Zelfkastijding en islamitisch terrorisme

Over de ‘zelfkastijding’: ‘Wie Frankrijk bezoekt en naar de televisie kijkt, wordt getroffen door de obsessie van de presentatoren, journalisten, economen, sociologen en allerlei specialisten: het grootste deel van hun tijd vergelijken ze Frankrijk met andere Europese landen, steevast met het doel Frankrijk te kleineren’, betoogt de succesauteur.

‘Vanuit het oogpunt van het islamitisch terrorisme is het waar dat Frankrijk een tijd lang het doelwit was van IS, omdat deze laatste geloofden (en niet zonder reden) dat Frankrijk hen had aangevallen door in Syrië en Irak in te grijpen.’ 

Maar: ‘Die tijd ligt achter ons, en als we naar de afgelopen decennia kijken, zien we dat Groot-Brittannië, Spanje, België en, in mindere mate, Duitsland ook te maken hebben gehad met terroristische aanslagen. Het zou in feite moeilijk zijn om een land in de wereld te vinden dat gespaard is gebleven van islamistisch geweld.’

Natie van praatjesmakers en opscheppers

Maken misdaad en geweld in Frankrijk niet meer slachtoffers dan in andere Europese landen? ‘Ik heb geen idee, maar het zou me een beetje verbazen; als dat het geval was, zouden Franse journalisten niet hebben nagelaten dat te benadrukken.’

Ook: ‘De 45 procent van de Fransen die geloven in een op handen zijnde burgeroorlog tonen alleen aan (en het is bijna lief) dat Frankrijk een natie van praatjesmakers en opscheppers blijft.’

Want: ‘Er zijn twee partijen nodig om oorlog te voeren. Gaan de Fransen de wapens opnemen om hun godsdienst te verdedigen? Ze hebben al een hele tijd geen godsdienst meer, en in elk geval is hun vroegere godsdienst het soort waarbij je zelf je keel aan het slagersmes opoffert.’

Demografie

Dodelijk geweld was dus slechts een detail, meent Houellebecq. ‘Een veel belangrijker onderwerp, omdat het niet alleen een symptoom van achteruitgang is, maar achteruitgang zélf – achteruitgang in zijn essentie – is natuurlijk de demografie. Onlangs hebben politici en commentatoren met verontrusting vernomen dat de “synthetische vruchtbaarheidsindex” (d.w.z. het aantal kinderen per vrouw) in Frankrijk is gedaald tot 1,8.’

Een dergelijk cijfer ‘zou een droom zijn die uitkomt voor de landen van Zuid-Europa: voor Italië, Spanje, Portugal en Griekenland, waar het cijfer 1,3 bedraagt.’

En: ‘Het is nog erger in Azië, in delen van de wereld die even technologisch geavanceerd zijn als ver weg, maar die over het algemeen worden bewonderd. In Singapore en Taiwan is het cijfer 1,2. In Zuid-Korea is het slechts 1,1. Dit land dreigt tegen 2050 een tiende van zijn bevolking te verliezen …’

Moderniteit

‘Nee, we hebben niet echt te maken met een “Franse zelfmoord”, maar met een Westerse zelfmoord.’ Nog specifieker: ‘Met een zelfmoord van de moderniteit, want de Aziatische landen worden niet gespaard. Wat specifiek, authentiek Frans is, is het bewustzijn van deze zelfmoord.’ 

Het is volgens cultuurpessimist Houellebecq ‘glashelder’ als we het specifieke geval van Frankrijk even buiten beschouwing laten. ‘Het onvermijdelijke gevolg van wat wij vooruitgang noemen (op alle niveaus, economisch, politiek, wetenschappelijk, technologisch) is zelfvernietiging.’

Frankrijk zelf komt nog een laatste keer ter sprake. ‘Het doet me soms denken aan een van die hypochondrische oude mannen die nooit ophouden met klagen over hun gezondheid; het soort dat voortdurend zegt dat ze deze keer echt met één been in het graf staan. Men reageert meestal sarcastisch: “Let maar op, straks begraaft hij ons nog allemaal.”’

(jvdh, am)