De Amerikaanse President Joe Biden verraste eerder deze maand vriend en vijand door het voorstel van India en Zuid-Afrika om het opheffen van de intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot Covid-vaccins bespreekbaar te noemen. Ook al beweerden sommigen dat dit bedoeld was om de aandacht af te leiden van de Amerikaanse exportbeperkingen voor vaccins en ook al kan dit voorstel na onderhandelingen sterk verwateren, is het toch een belangrijke beleidsdaad, die duidelijk tot stand kwam onder invloed van de linkerzijde binnen de Democratische partij.

Het zou in elk geval onverstandig zijn om deze maatregel te nemen. 

Ten eerste is het niet bijzonder dankbaar ten opzichte van de farmaceutische bedrijven die in recordtijd vaccins hebben ontwikkeld tegen Covid, wat niet enkel belangrijk is op vlak van volksgezondheid maar ook van groot economisch belang is. Ook wie niet bepaald inzit met de gevoelens van ‘Big Pharma’, moet bedenkingen hebben hierbij. De gesofisticeerde Covidvaccins kunnen niet zomaar bij de lokale zeepfabriek worden nagemaakt. Daar is heel wat knowhow voor nodig. Zonder de medewerking van de farmaceutische industrie is het niet enkel bijna ondoenbaar om die vaccins te produceren, maar is er ook een grote kans op kwaliteitsafwijkingen. Willen we dat? 

Terecht werd voorts ook al veel gewezen op het feit dat zo’n beslissing nu niet enkel een invloed zou hebben op de farmaceutische innovatie in de verre toekomst, maar ook heel binnenkort, wanneer allicht updates nodig zijn van de Covidvaccins, tegen nieuwe varianten. Willen we dat innovatieproces ondermijnen? 

Het juridisch kader voor ‘intellectual property’ (IP) verplicht de industrie er bovendien toe om bepaalde informatie te delen en stelt ze ook gerust dat ze dat kan doen zonder het risico te lopen dat anderen die informatie gaat commercialiseren. Bij gebrek aan IP-bescherming zouden bedrijven alle onderzoek naar alle waarschijnlijkheid zo geheim mogelijk houden, met alle gevolgen van dien voor medische vooruitgang en innovatie.

Binnen het huidige IP kader is al heel wat mogelijk

Uiteraard is het zo dat er zeker verbeteringen mogelijk zijn aan het ‘intellectual property’-kader. De Amerikaanse rechtsgeleerde Dalindyebo Shabalala, die gespecialiseerd is in het thema, wijst er in een bijdrage op dat er op dit moment al mogelijkheden bestaan binnen het IP-kader om via zogenaamde ‘compulsory licencing’ Covidvaccins te gaan namaken tegen de wil van ondernemingen in. Als pakweg een Indiaas bedrijf dat zou doen, dan kan het die vaccins echter niet uitvoeren naar landen zonder productiecapaciteit. Hij zou die laatste beperking willen schrappen. Ook in zo’n scenario behoudt de farma-industrie recht op een vergoeding. Mij lijkt het evident dat die vergoeding met de industrie wordt overeengekomen, net omdat de vaccins zo moeilijk te produceren zijn en samenwerking met en niet tegen de private sector dus de boodschap is.  

De Europese Unie ligt gelukkig dwars

Gelukkig gaan Europese landen helemaal niet mee in de al bij al erg populistische beleidsdaad van Biden. Er is verdeeldheid, en de linkse Spaanse regering steunt Biden, maar volgens de Portugese EU-voorzitter staat een ‘duidelijke meerderheid’ van EU-lidstaten op dezelfde lijn van Duitsland. 

De Duitse kanselier Angela Merkel stelde immers dat die patent-bescherming voor voor de Covidvaccins ‘moet blijven’ aangezien dit ons in de eerste plaats ‘niet meer of betere vaccins zal geven’. Ze waarschuwde ook dat het schrappen van IP China in de kaart zou kunnen spelen. Dit omdat enkel China in staat zou zijn om de vaccins te kopiëren, en dan nog zou het een jaar duren. 

De Franse President Macron was eerst wat meer ambigu, maar maakte dan toch duidelijk dat als men meer vaccins wil, de oplossing in de eerste plaats is ‘voor de V.S. om hun exportban van vaccins en componenten op te heffen’, waarbij hij ook klaagde dat de farmaproducent Curevac, die binnenkort met een nieuw Covidvaccin op de markt komt, ‘er niet in slaagt om in Europa te produceren omdat de componenten in de V.S. worden geblokkeerd’. 

Ook de Belgische Premier Alexander De Croo wikte zijn woorden niet. Hij stelde: ‘Als Europeanen hebben wij geen lessen te ontvangen. De VS hebben geen enkel vaccin geëxporteerd de voorbije zes maanden. Dit terwijl Europa voor zichzelf alsook voor de rest van de wereld heeft geproduceerd de voorbije zes maanden’. Het is het juiste signaal, zeker gezien de positie van België als vaccinland bij uitstek, en ook een welkom signaal nadat de Europese Unie toch een aantal – gelukkig al bij al beperkt toegepaste – protectionistische maatregelen nam om de vaccinuitvoer te beperken. 

Een valse noot was niettemin – opnieuw – weggelegd voor Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, die in een eerste reactie een soort van halfslachtige steun uitsprak voor het – uiteindelijk vage – voorstel van Biden. Maar zij werd dus al snel overstemd door de lidstaten.

Wat integendeel wel nodig is om meer vaccins te hebben, is het opdrijven van de productiecapaciteit op korte termijn, en laat de Verenigde Staten nu net een negatieve rol hierin spelen, met alle exportrestricties die nogal ‘America First’ aandoen. Het moet gezegd: de Amerikaanse President Trump leverde met zijn ‘warp speed‘ – uitgavenprogramma een mooie bijdrage aan het snel tot stand komen van het vaccin – dit terwijl de anders zo uitgavedolle EU eigenlijk te veel op de centen lette. Zal President Biden nu door het ondermijnen van IP de verantwoordelijkheid dragen voor complicaties bij het updaten van Covid vaccins? Wellicht wordt de soep niet zo heet opgegeten, maar het is toch allemaal niet goed.

Retroactief de afspraken veranderen is nooit een goed idee

Sommigen stellen terecht dat de belastingbetaler wel deels de ontwikkeling van de Covidvaccins heeft gefinancierd. Dat is zo, maar dat betekent nog niet dat men retroactief de afspraken mag veranderen. Veel van het waardevolle onderzoek om tot de Covidvaccins te komen, kwamen bovendien over enkel decennia tot stand, hoewel de eigenlijke ontwikkeling wel bijzonder snel gebeurde – in het geval van het Pfizer vaccin in een paar uur, op 25 januari 2020. 

Voor Europa gaat het om veel meer dan enkel het aanpakken van de Covidcrisis. Zowat 82% van de uitvoer uit de EU gebeurt door sectoren die afhankelijk zijn van intellectuele eigendom. Wie voorstander is van het naleven van contracten, moet eigenlijk voorstander zijn van intellectuele eigendom. Over de precieze manier waarop de wetgeving dit probeert vorm te geven – bijvoorbeeld de standaardlengte en de kost ervan – kan men zeker discussiëren, maar retroactief patenten opschorten van ondernemingen die net de wereld hebben gered is gewoon een slecht idee.

De auteur Pieter Cleppe is hoofdredacteur van BrusselsReport, een nieuwe webstek die zich richt op nieuws en analyse met betrekking tot EU-politiek.

Twitter: @pietercleppe