Nu West-Europa getroffen wordt door een “derde golf” van de Covidpandemie, stelt de Europese Commissie voor om het bestaande exportrestrictiemechanisme voor Covidvaccins aan te scherpen. Het zou dan mogelijk worden om op basis van “reciprociteit” of “proportionaliteit” de uitvoer van vaccins te gaan beperken. Dit zou landen treffen die al verder staan met de vaccincampagne, zoals Israel, of landen van waaruit geen vaccins naar de EU worden getransporteerd, zoals het Verenigd Koninkrijk. 

Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen maakte al zonder veel schroom duidelijk dat ze hierbij vooral het Verenigd Koninkrijk beoogt. De reden is het blijvende ongenoegen van de EU over de trage levering door het Brits-Zweedse AstraZeneca, waarbij beschuldigingen als ‘contractbreuk‘ met de regelmaat van de klok worden geuit. Waar eerst nog de schijn werd opgehouden dat het ongenoegen zich op de multinational toespitste, evolueerde dit inmiddels voluit tot een Brits-Europees conflict. 

De Britse Premier Boris Johnson probeert ondertussen om de gemoederen te sussen, en zou bereid zijn om toch ietwat minder AstraZeneca vaccins op te nemen dan waar het Verenigd Koninkrijk contractueel recht op heeft. 

Zelfs als over de AstraZeneca-leveringen een vergelijk wordt gevonden, geven de nieuw voorgestelde Europese regels heel wat macht aan eurocraten om de vaccinuitvoer te gaan beperken. Daarbij wordt het zelfs mogelijk om de uitvoer van Pfizervaccins naar het VK te gaan blokkeren en ook de uitvoer van vaccins naar de Verenigde Staten, iets wat niet bepaald veel goodwill bij de nieuwe Amerikaanse President Joe Biden zou teweeg brengen.

Maatregelen kunnen Europese vaccinproductie zwaar schaden

Wat daarbij vaak vergeten wordt, is dat zo’n maatregelen wel eens de Europese vaccinproductie zwaar zouden kunnen schaden. Het Verenigd Koninkrijk voert misschien geen vaccins uit naar de EU – niet omwille van Britse exportbeperkingen, maar omdat het Verenigd Koninkrijk een soort van prioriteitsclausule zou hebben gesloten met AstraZeneca – maar het voert wel degelijk bestanddelen voor die vaccins uit naar de EU.

Pfizer waarschuwde zo al dat de productie van haar vaccin in ons land binnen enkele weken tot een halt zou moeten worden gebracht indien de Britten tegenmaatregelen zouden nemen. 

Boris Johnson zegt wel dat hij dat helemaal niet van plan is, maar Europees vaccinprotectionisme kan de Britse vaccinatiecampagne met twee maanden vertragen, terwijl dit de EU slechts een week winst zou opleveren. Wie gelooft dat dit geen enorme politieke druk op de Britse regering zou zetten om iets te doen? Ook Amerikaanse of Canadese restricties op de uitvoer van vaccinbestanddelen naar de EU zouden de productie van het Pfizer- vaccin hier doen stoppen.

Men zou verwachten dat Europese politici dit in gedachten houden, maar jammer genoeg is dit niet het geval. De Duitse Kanselier Angela Merkel steunt de Europese Commissie, net zoals haar Franse en Italiaanse collega’s, al zei Merkel wel dat een “algemeen” exportverbod geen goed idee is. Hier is echter sprake van ‘specifieke’ exportbeperkingen, die evengoed tot een voor Europa zeer schadelijke vaccinoorlog kunnen leiden. 

Gelukkig zijn de Benelux-landen en Ierland er nog om tegengas te geven, hoewel enkel de Ierse Premier Micheál Martin echt openlijk de Commissie-plannen aanvalt. Hij stelde: ‘Dit zijn geen EU-vaccins. (…) Dit zijn vaccins die werden betaald door andere landen en in Europa worden geproduceerd.’ Hij noemde de voorgestelde beperkingen ‘een stap achteruit’ en ook contraproductief.  

De Belgische en Nederlandse regeringsleiders Alexander De Croo en Mark Rutte lijken ondertussen eerder achter de schermen te werken, maar het is van het grootste belang voor ons land, dat zowat het wereldcentrum van vaccinproductie is, om flink tegengas te geven tegen dit soort protectionistische plannen. Die zouden trouwens het gevolg zijn van druk uit Duitsland, waar de partij van Angela Merkel flinke klappen kreeg in deelstaatverkiezingen, als gevolg van falend coronabeleid. 

Een groot probleem is wel dat de stemming hierover op de Europese top deze week bij ‘gekwalificeerde meerderheid’ zou plaatsvinden, wat betekent dat lidstaten op dit bijzonder heikel thema wel eens in de minderheid zouden kunnen worden gestemd. 

Het is maar de vraag of de soep zo heet zal worden opgegeten. Een vergelijk met het VK over het specifieke AstraZeneca–dossier is zeker mogelijk, en gezien de tegenstand bij een aantal lidstaten wordt de aanscherping van het exportrestrictie-mechanisme misschien wel verwaterd. Dat betekent dan sowieso ook nog niet dat het zal worden toegepast. In elk geval legt de Europese Commissie de prioriteiten hier helemaal verkeerd, in een doorzichtige poging om aandacht van eigen falen af te leiden. De focus zou moeten liggen op versterkte internationale samenwerking om zo snel mogelijk meer vaccins naar de EU te krijgen, niet het starten van een soort van vaccinoorlog die snel in het gezicht van de Europeanen zal ontploffen.

De auteur Pieter Cleppe is verbonden aan de denktank Property Rights Alliance en is hoofdredacteur van het Brussels Report

@pietercleppe