Het Braziliaanse hooggerechtshof liet deze week alle corruptiezaken tegen voormalige president Luiz Inácio Lula da Silva vallen. Daarmee ligt voor ‘Lula’ ook de weg open om het Palácio do Planalto in Brasília na de verkiezingen van 2022 terug van hem te maken, en daarmee Brazilië te ontdoen van president Jair Bolsonaro. Het zal geen makkelijke strijd worden: de fanatieke extreem-rechtse populist is nog steeds enorm populair, ondanks zijn catastrofale aanpak van de pandemie. Maar Lula is nog lang niet vergeten onder de armste en meest machteloze Brazilianen.

In 2011 liet Luiz Inácio Lula da Silva, die in de volksmond vaak gewoon ‘Lula’ genoemd wordt, na twee ambten het presidentschap achter zich met een monsterlijk waarderingscijfer en ongekende populariteit. Alles wees er in 2018 op dat hij de handschoen zou opnemen tegen de opkomende populist Jair Bolsonaro. In Brazilië mogen politici namelijk twee termijnen als president dienen. Maar na een wachttijd van tenminste één ambtstermijn van vier jaar, ligt het presidentschap terug open.

Maar toen spande de openbare aanklager een reeks corruptiezaken aan tegen de voormalige president. Lula leed onder andere imagoschade door het zogenaamde ‘Carwash’-onderzoek, dat een 13 jaar durend corruptieschandaal blootlegde binnen zijn eigen ‘Partido dos Trabalhadores’ (PT), ofwel de Braziliaanse partij voor arbeiders. In 2017 werd Lula schuldig bevonden aan het in ontvangst nemen van een woonst langs de kunst in ruil voor bouwcontracten aan aannemer O.A.S. Daarvoor kreeg Lula 9 jaar en 6 maand in de cel van een Braziliaanse rechter.

Het is inmiddels meer dan twee jaar geleden dat Lula voor de tweede maal veroordeeld werd voor corruptie door een Braziliaans gerechtshof. Daarvoor ging de man in April 2019 naar de cel voor meer dan twaalf jaar bovenop zijn vorige straf. Ook was het vanaf dan verboden voor Lula om ooit nog deel te nemen aan de presidentsverkiezingen in het land. Op dat moment leek het alsof de kampioen van politiek links in Latijns-Amerika gebroken was. Hier kan geen enkele politici van herstellen. Of wel?

De comeback van Lula

Op 8 november 2019 mocht Lula zijn cel verlaten na exact 580 dagen. Het hooggerechtshof had geoordeeld dat zijn opsluiting illegaal was zolang Lula nog opties tot beroep had. ‘De voormalige president is onterecht opgesloten, men heeft zijn politieke rechten zonder rechtsbasis afgenomen en zijn activa bevroren zonder geldige reden,’ zeiden de advocaten van Lula in een persbericht.

Daar ging het Braziliaanse hooggerechtshof op 8 maart 2021 mee akkoord. Het anticorruptie-eskader dat Lula onderzocht was werkzaam in de zuidelijke stad Curitiba, waar Lula ook veroordeeld werd en zijn straf doorbracht. De rechtbank in Curitiba was helemaal niet bevoegd om de voormalige president te veroordelen, oordeelde het hooggerechtshof. Lula meent dat hij politiek vervolgd wordt. Dat lijkt steek te houden. Sergio Moro, de rechter die Lula veroordeelde in Curitiba, werd na het proces prompt de minister van Justitie in de regering-Bolsonaro.

Volgens het hooggerechtshof had Lula nooit een proces moeten krijgen in Curitiba. Het gerecht seponeerde onmiddellijk de vier strafzaken tegen Lula. Daarmee zijn de problemen voor Lula wel nog niet volledig van de baan. De regering in Brasília kan nog besluiten om drie oudere corruptiezaken tegen hem opnieuw te openen en de vervolging opnieuw in te zetten.

Wat Lula wel herwon was zijn politieke recht om zich opnieuw verkiesbaar te stellen in 2022. ‘In Brazilië is zelfs het verleden onzeker,’ merkte de voormalige president Fernando Collor ironisch op over de hele affaire in een Twitter-bericht.

Bolsonaro vs. Lula: de politieke boksmatch van de eeuw?

Sommige Brazilianen beginnen nu stilaan te fluisteren dat Lula in 2022 de enige persoon is die zittende president Jair Bolsonaro zou kunnen onttronen en daarmee het gekrenkte fatsoen en fleurige imago van het land kan herstellen.

De reputatie van Brazilië heeft inderdaad geleden de laatste jaren. Sinds de afwezigheid van Lula zit Bolsonaro, een extreem-rechtse populist die gezworen heeft om af te rekenen met de corruptie van PT, inmiddels stevig in het zadel. De waarderingscijfers van Bolsonaro blijven torenhoog, zelfs na zijn aanpak van de Covid-19-crisis. Nadat Bolsonaro aanvankelijk, net als ambtgenoot Trump, de ernst van het virus minimaliseerde, moest hij uiteindelijk noodgedwongen meewerken nadat zijn gouverneurs zo goed als in opstand kwamen. Ondertussen sterven er in Brazilië elke dag meer dan 1.200 mensen.

Jair Bolsonaro dweept ook publiekelijk met de voormalige Braziliaanse militaire dictatuur en moedigt actief het ontbossen van het Amazonewoud aan. Terwijl het Amazonewoud in 2019 en 2020 brandde, minimaliseerde Bolsonaro ook de ernst van dat probleem. De grote Braziliaanse bedrijven die Bolsonaro steunen, hebben namelijk profijt bij de ontbossing van het regenwoud via lucratieve contracten voor de vee- en sojateelt die wordt opgetrokken op plaatsen waar het woud nog nasmeult.

Hierbij worden de inheemse stammen die in de nationale reservaten leven zonder legale bijstand van de staat brutaal verdreven of vermoord. Bolsonaro duidde de inheemse Brazilianen zelfs geregeld aan als ‘lager dan mensen’.

Voor de arme en gekleurde Brazilianen representeert Lula dan ook de beste kans om terug te keren naar een periode waar Brazilië een waardige democratie was. Bolsonaro heeft dan misschien het imago van Brazilië gebroken, maar haar ziel en passie is nog steeds intact.