De Vivaldi-partijen ontbreken elke vorm van zelfdiscipline, als het over communicatie gaat. Preformateurs Conner Rousseau (sp.a) en Egbert Lachaert (Open Vld) moeten proberen om vaart in de zaak te houden, inhoudelijk stappen te zetten, maar tegelijk op een ordentelijke manier het stokje door te kunnen geven aan de toekomstige premier. Alleen: zowat iedereen heeft z’n claim op de Zestien al laten gelden. En ondertussen reageert ook CD&V boos over ‘een schending van de afspraken’.

In het nieuws: Het duo preformateurs staat voor een heftige week.

De details: De klok tikt, maar een cruciaal conflict over het leiderschap van het project dreigt de zaak te verzuren.

• Deze week gaan Egbert Lachaert en Conner Rousseau als duo volop van start, om als preformateurs de Vivaldi-ploeg tot één geheel te smeden. Daarbij hebben beiden al aangegeven dat ze er ‘vol voor willen gaan’. De wat vertroebelde relatie in het verleden tussen beide voorzitters is hersteld: men probeert vooral niet te focussen op wat links en rechts (nog steeds) gespind wordt over elkaar.
• De opdracht is vrij simpel: een heuse formatie opstarten en de Vivaldi-coalitie in laatste rechte lijn klaarzetten. Wat afgelopen vrijdag niet lukte, moet nu zo snel mogelijk wel lukken: zeker tegen de afspraak die Lachaert en Rousseau nu vrijdag op het Paleis hebben, willen ze met een doorbraak komen.
• Daarvoor is een consensus nodig rond een leider: iemand die straks het hoofd wordt van de nieuwe Vivaldi-regering. Maar misschien nog fundamenteler: de tijd dringt echt wel om een regeerproject klaar te hebben tegen 17 september, de dag dat de huidige ploeg Wilmès II beloofd had ontslag te nemen.
• Het is meteen de ambitie van de preformateurs om tegen dan met een volwaardig regeerakkoord te komen, wat toch enigszins mag verbazen. Maar in liberale kringen is te horen ‘dat er al erg veel werk geleverd is’, en dat ‘de teksten grotendeels klaar zijn’. Dat hoeft uiteraard niet te verwonderen: het was Lachaert z’n team dat de afgelopen weken de pen vasthield, voor z’n nota.
• Alleen: die nota is nog lang geen regeerakkoord. De grootste kritiek kwam er over de vaagheid van de tekst, het gebrek aan duidelijke keuzes op een aantal vlakken, en duidelijk ook een tekst die ’te liberaal’ is volgens de andere partijen. Er blijven dus twee gigantische werven: het premierschap én daarnaast het inhoudelijke.
• Maar, opvallend: ook Rousseau uitte op ‘De Zevende Dag’, waar hij te gast was, nog eens de ambitie om wel degelijk tegen die 17 september met een volwaardige regering te komen. De Vivaldisten opteren er dus voor om een veel minder gedetailleerd akkoord te schrijven, en dan straks en cours de route, de kleine lettertjes van een beleid te gaan invullen.
• Dat is hoe dan ook een politiek risico: in een ploeg die hecht aaneenhangt, is het best mogelijk om veel in een regeerakkoord ‘open te laten’. De premier en z’n vicepremiers klaren het dan onderweg tijdens de rit wel uit. Maar de gewoonte is de afgelopen jaren veel meer geworden om voor de start ’telefoonboeken’ te schrijven: ellenlange, gedetailleerde akkoorden, die weinig tot geen ruimte voor interpretatie laten: het huidige Vlaamse regeerakkoord is daar de exponent van.

De essentie: Er komt maar geen rust.

• Van een ploeg die hecht aaneenhangt, is voorlopig geen sprake. Zo was er vanmorgen weer een zure oprisping van CD&V-voorzitter Joachim Coens, voor het binnengaan bij zijn eigen partijbureau. ‘Ik ga het partijbureau inlichten. Ik heb heel duidelijke garanties gevraagd vooraf, en ik ben niet helemaal zeker dat die er zijn. Op dit moment staat het Vivaldi-project onder druk’, zo stelde Coens aan de camera’s van ‘Terzake’.
• De tekst van de onderhandelaars die Coens onder ogen kreeg, viel naar verluidt bijzonder slecht bij de christendemocraten. ‘Wij hebben vorige week afspraken gemaakt, hoe we bepaalde thema’s wilden opgelost zien, en ik heb niet de indruk dat dit zo is’, zo was de CD&V-voorzitter ferm.
• Afgelopen weekend, tot en met vanmorgen, regende het verklaringen van bij de Vivaldisten, over de Zestien én inhoudelijk over de toekomstige regering. Werkelijk elke partij heeft daarover nu z’n zegje al on the record gedaan.
• Bronnen rond de onderhandelaars geven aan ‘dat het nu echt wel mag gaan stoppen‘, want ‘dat dit op geen enkele manier de zaken vooruithelpt’.
• Over de uitval van Coens was er voorlopig wat verbazing: niemand die echt wist waarom de CD&V-voorzitter zo fel was voor z’n partijbureau.

The elephant in the room: Het premierschap.

• Donderdagavond al claimde PS-voorzitter Paul Magnette openlijk de Zestien: ‘Als aan ons, als grootste familie, de vraag komt, en er daar een consensus rond is, zal ik het premierschap opnemen‘, zo stelde hij aan de RTBF. Vrijdag werd duidelijk, achter gesloten deuren, dat het de PS wel degelijk menens is.
• Daarop reageerde Bouchez eerst intern heel fel: hij blokte in die meeting vrijdag af dat Magnette nog maar coformateur werd, en ging dit weekend, met heel z’n partij, nog een versnelling hoger. Zelf verklaarde hij op RTL dat er ‘70 procent kans is dat Sophie Wilmès (MR) eerste minister blijft‘. Daarbij kwam een hele plejade aan argumenten naar boven:
  • ‘We moeten alle evenwichten respecteren. Het gaat hier om een regering met een meerderheid aan linkse Kamerleden. Als men dan ook nog een leider van de groep heeft die naar links helt …’, zo stelde Bouchez.
  • Daarna kwamen de peilingen: ‘Als men die ziet, dan staat ze ruimschoots aan kop, aan Franstalige kant. Het zou goed zijn om van tijd tot tijd te volgen wat de bevolking wil‘, zo was het volgende argument.
  • Vervolgens kwam ondervoorzitter Jean-Luc Crucke (MR) in ‘De Zevende Dag’ bij de VRT met nog een argument: ‘Ze is een vrouw en jong, dat is toch ook een belangrijk signaal’.
• Op diezelfde ‘Zevende Dag’ gaf copreformateur Conner Rousseau dan weer een ander signaal: ‘Het zou logisch zijn als de premier uit de grootste politieke familie komt’, zo stelde hij.
• Vervolgens ook opvallende signalen van bij Ecolo én van Groen:
  • Ook op RTL ging Rajae Maouane, de covoorzitter van Ecolo, plots een pleidooi houden voor Wilmès, die zij ook op haar ‘nummer één’-plek zette: ‘Het is een moeilijke periode geweest, die zij op een constructieve en interessante manier heeft aangepakt. Het is de feministe die spreekt in mij: het zou goed zijn om meer vrouwen te hebben op cruciale posten. Landen die door vrouwen geleid worden, zijn beter uit de crisis gekomen’, zo stelde Maouane. Of dat nu betekent dat Ecolo plots de MR steunt, in de strijd om de Zestien, is maar de vraag. Maar ook zij zoeken dus openlijk de publieke uitspraken.
  • Hetzelfde met Groen, waar boegbeeld en toekomstig minister Kristof Calvo (Groen) aanschoof vanmorgen op Radio 1. Ook hij moest zo wel antwoorden op de vraag van het premierschap. Groen heeft geen kandidaten, maar ook hij had opvallend ‘waardering voor de stijl waarmee Sophie Wilmès ons land door de crisis heeft geloodst, met veel empathie‘.
• Daar kwam dan vanmorgen een interview bij uit christendemocratische hoek: Joachim Coens sprak zaterdag al uitgebreid met Radio 1, vanmorgen staat hij in De Standaard. Ook hij voert twee interessante argumenten aan:
  • ‘De grootste partij kan de premier leveren, de Wetstraat 16 kan naar een Vlaamse partij gaan, omdat de Vlamingen in de minderheid zijn’, zo stelt Coens. Om daar fijntjes aan toe te voegen: ‘De grootste partij in deze coalitie is de PS, wat het aantal stemmen betreft, zijn wij de tweede grootste, en de grootste Vlaamse partij.’
  • ‘Je kunt ook rekening houden met het feit dat de Europese commissaris ook een Franstalige is‘, zo stelt Coens ook fijntjes.

Wat speelt? In de discussie over het premierschap een aantal belangrijke kanttekeningen:

• Om te beginnen is het goed om het verhaal van de Zweedse coalitie nog even opnieuw af te spelen: daarbij werd Charles Michel (MR) echt geen premier ‘omdat de Franstaligen in de minderheid waren’, dat is een forse hineininterpretierung. Dat argument speelde immers op geen enkel moment aan tafel in 2014, laat staan dat het beslissend was. Het was veel eenvoudiger: de liberalen waren aan tafel de grootste familie. Punt. Die case maakten zowel Michel als Gwendolyn Rutten (Open Vld) destijds, en de N-VA aanvaardde die.
• Wat bovendien wél speelde mee, zoals iedereen zich toch goed zou moeten herinneren, was dat CD&V er intern voor koos om absoluut Marianne Thyssen (CD&V) als Europees Commissaris aan te duiden. Op instigatie van Herman Van Rompuy (CD&V), die achter de schermen zwaar druk zette, werden zo de kansen van Kris Peeters (CD&V) om premier te worden getorpedeerd. Immers, toen gold de logica dat ‘als de premier naar de ene taalgroep gaat, dan gaat de Europees Commissaris naar de andere, en omgekeerd’: geen Didier Reynders (MR) naar de Commissie, dan wel Michel naar de Zestien.
• Want samen met het premierschap geldt die portefeuille als de meest prestigieuze van al: er kleeft een forse beslissingsmacht aan de Europese Commissie, dat bewijst de huidige coronacrisis eens te meer.
• Peeters had destijds gehoopt op een ‘veto’ van de N-VA-voorzitter Bart De Wever op een Franstalige premier, en belde daarvoor zelfs nog 24 uur na de noodlottige vergadering waarop Michel premier werd, om dat alsnog bij De Wever af te smeken. Maar CD&V moest toen vrede nemen met een rol voor Peeters als ‘eerste vicepremier’.
• Vandaag wijst alles erop dat de MR niet echt Wilmès wil houden als premier: intern beseffen ze maar al te goed dat de huidige premier te licht weegt, en zelf besliste om op de cruciale momenten haar ambt niet te gebruiken de afgelopen weken, om een doorbraak te forceren.
• Alleen, er speelt meer. De partij zit bijzonder lastig: met zeven ministerposten in de huidige ploeg én de Europese Commissaris, dreigt een heuse slachtpartij onder hun politiek personeel. Immers, in heel het regeringsspel worden de ministerposten uitgedeeld volgens de grootte van de partijen. Daarbij ’telt’ elke post als minister voor 1,5 punten, een staatssecretaris is goed voor 0,5 punten. Maar ook de post van Europees Commissaris, net als die van premier, telt voor 1,5 punten.
• Net zoals nog twee posten: die van de voorzitters van Kamer en Senaat. In die zin moet bijvoorbeeld Patrick Dewael (Open Vld) goed opletten wat er straks met zijn Open Vld gebeurt: als de Vlaamse liberalen het premierschap zouden krijgen, is de kans alvast erg klein dat ze ook nog eens de Kamervoorzitter mogen blijven leveren.
• Intern bij de Vivaldisten is te horen dat de MR nu blijkbaar de regels van het spel helemaal negeert, en eist dat plots de post van Europees Commissaris ‘niet meer meetelt’. Maar dat de partij dus én Didier Reynders (MR) én Sophie Wilmès (MR) in het zadel wil houden, is wel een heel bijzondere ‘interpretatie’ van hoe de macht verdeeld moet worden.
• Alleen, verrassend kan het allemaal niet zijn: de MR toonde zich de afgelopen maanden bijzonder gretig om toch maar die weelde aan posten te houden. En kijk, gisteren op ‘De Zevende Dag’ zette Crucke alweer de deur open, om toch maar ‘verder te doen met de regering Wilmès‘, als alles mislukt.
• Komt daarbij natuurlijk vandaag wel de afweging bij dat het nu drie keer op rij een Franstalige premier is geweest, én dat deze regering geen Vlaamse meerderheid heeft. Om maar te zeggen: het argument dat in 2014 niet gehoord werd, maakt nu wel opgang. ‘Een Vlaamse premier zal de zaak makkelijker verkopen‘, zo is unisono bij de vier Vlaamse partijen in Vivaldi te horen.
• Wat ook speelt: dan telt de premier als extra post om aan Vlaamse kant te verdelen. Berekeningen over hoeveel ministerposten iedereen krijgt, zijn in deze fase moeilijk omdat niet vastligt hoeveel ministers, en zeker hoeveel staatssecretarissen er zijn: dat kan elke regering variëren. Maar als er veertien ministers zouden zijn, waar velen van uitgaan, dan levert dat zeven Vlaamse ministers, plus de premier (die dan als ’taalneutraal’ geldt) op.
• Zeker voor Groen is dat een argument: zij zouden die ‘laatste’ Vlaamse minister krijgen. De geruchten gaan dat niet alleen Calvo, maar ook Meyrem Almaci (Groen) zelf wel eens in de regering zou durven stappen: dan zijn de twee boegbeelden toch liever elk volwaardig minister.

En nu? Wie haalt het dan straks voor de Zestien?

• Het hele lijstje aan argumenten levert hoe dan ook geen duidelijke conclusie op.
• Met het argument van ‘de grootste’ en de ‘grootste familie’, heeft de PS wel degelijk een sterke case. In elke goed functionerende regering ‘maakt’ de grootste de coalitie. Voor die argumenten is zelfs CD&V gevoelig.
• De MR lijkt geen enkele serieuze aansprak te maken op de Zestien, maar kan wel alles doen om de PS-kandidatuur te blijven blokkeren. En dan komt de Vlaamse argumentatie boven, van onder meer de Europees Commissaris, en de overdaad aan Franstalige zetels in de coalitie én de opeenvolgende Franstalige premiers de laatste jaren.
• Alleen knelt het daar evenzeer: topmensen bij CD&V maakten dit weekend nog eens duidelijk dat wat hen betreft, het kristalhelder is. ‘Als het premierschap aan Vlaamse kant valt, is het voor ons‘, zo viel in de hoogste kringen te noteren.
• Maar bij de liberalen ligt dat dan weer, opnieuw, zeer moeilijk. Waarom zou de hoogste prijs in godsnaam naar de Vlaamse christendemocraten gaan? Zij hebben evenveel Kamerzetels als CD&V. En daar hebben ze met Alexander De Croo (Open Vld) ook een uitstekende kandidaat (die volgens liberale bronnen ‘meer steun binnen paars-groen geniet dan een CD&V’er’) en zijn ze bovendien met de MR wel een veel grotere familie dan de christendemocraten.
• Daar was Coens, opnieuw in De Standaard, dan weer zeer ferm over: ‘Dat mag geen enkele rol spelen. Van die discussie over de politieke families krijg ik de wubbes. De socialisten, de liberalen en de groenen spreken voortdurend in termen van families, maar als het over de christendemocratische familie gaat, zetten ze wel de Franstalige christendemocraten eruit. Dan is het gedaan met praten over families.’
• Hoe dergelijke wederzijdse veto’s, aan Vlaamse én Franstalige kant, deze week plots zouden verdampen, is moeilijk te voorspellen. Rousseau en Lachaert hebben dus nog werk.

The big picture: Ook inhoudelijk wordt het nog geen lachertje.

• Om te beginnen: de centen. Lachaert presenteerde dan wel een begrotingstabel, naast zijn nota, maar daarover is allerminst afgeklopt. Nu wordt het ‘money time‘, letterlijk: de zeven moeten samen toch een traject opstellen, waarbij meteen de kat op de koord komt voor een aantal grote dossiers, die allemaal met elkaar te maken hebben, en draaien rond de vraag van één miljoen: wie gaat het allemaal betalen?
• Zo zijn er de grote socialistische trofeeën van ‘hogere pensioenen’, die de PS en sp.a naar 1.500 euro netto willen zien stijgen. Maar hoe snel gaat dat, met welk traject? En hoe zit het dan met de zelfstandigen, is een vraag die liberalen zich ook mogen stellen.
• Daarnaast zijn er de uitgaven in de gezondheidszorg. Die moeten ook fors omhoog (ze zijn door het kwistige parlement al fors verhoogd ondertussen), maar hoeveel precies?
• Dan zijn er een pak noodzakelijke hervormingen, onder meer op de arbeidsmarkt. Daarbij blijft de vraag hoe ver de liberalen de andere krijgen. Het is daar ook dat Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) onder meer op doelde: de werkzaamheidsgraad verhogen, was (en is) een expliciete ambitie van de Vlaamse regering. Maar dat doe je enkel door federaal ook fors in te grijpen.
• Daarnaast is er nog de ‘grote witte walvis’: de vermogenswinstbelasting. Het is duidelijk dat de socialisten én de groenen dit punt, van ‘eerlijke fiscaliteit’ niet hebben losgelaten. ‘Wij kunnen maar noteren dat de liberalen donderdag nog spinnen dat het niet in de teksten staat. Maar daarom is dat nog niet de realiteit aan tafel’, zo klinkt droog in rode kringen. Dat belooft dus nog een erg zware dobber te worden.
• En er is de staatshervorming, waarop de N-VA fors inzoomde afgelopen weekend, om de poging nu al meteen elke geloofwaardigheid te ontnemen (zie hieronder). Wil CD&V daar dus met opgeheven hoofd uitkomen, zal ze toch boter bij de vis moeten krijgen op een aantal punten.
• Komt daarbij heel het ‘klimaatprogramma‘ van deze regering. De groenen willen dat ambitieus maken. Maar het federale niveau heeft geen almachtige positie: veel van de bevoegdheden die nodig zijn, zitten op niveau van de deelstaten. Maar hoe fors legt men dan toch federaal zaken op, en kan men dat? Ook daarover moet nog een hartig woordje gepraat worden.
• En tenslotte is er heel het dossier van de ethische hervormingen, waarover toch duidelijke afspraken nodig zijn, om CD&V gerust te stellen.

Ook gezien: De N-VA vindt haar strijdlust terug.

• ‘We zitten in de piepzak‘, zo vatte N-VA-voorzitter Bart De Wever het zelf mooi samen. Zijn partij staat met de rug tegen de muur, nu ze federaal niet meedoen aan het beleid. Hoe moet de partij nu haar opgebouwde imago van ‘beleidspartij’ gaan omgooien naar opnieuw oppositie, naast een Vlaams Belang dat op turbo draait?
• Die puzzel is nog niet gelegd. Maar de N-VA gaf een aantal signalen. Eén belangrijk element daarin: de combativiteit van de voorzitter, De Wever. Die leek op vragen over zijn leiderschap toch aan te geven, dat hij opnieuw de vechtlust vindt om aan te blijven, en de strijd met Vivaldi frontaal aan te gaan. De N-VA staat voor voorzittersverkiezingen, en zoals elke keer komt de vraag opnieuw boven of de voorzitter-voor-het-leven deze keer blijft verdergaan. Die vraag is niet geheel beantwoord, maar een aanzet is nu toch gegeven.
• Vervolgens: de nieuwe vijand is gekozen. Politiek werkte de afgelopen jaren zo voor N-VA: frontaal beuken op een tegenstander, die terug bokst. Op die manier ontstonden telkens ‘matchen’, die niet noodzakelijk verliespartijen waren, voor elk van beide, electoraal dan. Enkel in 2019 liep dat grondig fout, omdat de groenen in de kiescampagne nauwelijks weerwerk boden in dergelijke tweekamp.
• Deze termijn wordt Open Vld de gebeten hond. Een paar quotes van De Wever gisteren, bij VTM:
  • Over Lachaert: ‘De socialistische familie kan ik niets verwijten. Het zijn mijn centrumrechtse bondgenoten in Vlaanderen die mij laten vallen, de Vld in de eerste plaats. Egbert Lachaert heeft mij vanaf de eerste dag zeer actief gesaboteerd‘.
  • Over Vivaldi: ‘Zo krijgen we een regering waar de twee grootste partijen niet in zitten. Ik ken geen enkel democratisch land in de wereld waar dit gebeurt.’
  • Over paars-geel: ‘Ik heb urenlang aan meneer Lachaert toegelicht wat er in dat paars-geel akkoord stond, ook sociaal-economisch. Hij is diezelfde dag nog beginnen te spinnen, on en off the record, naar de media dat het een links en communistisch akkoord was. Hij is dat in de grond beginnen boren. Dan heeft hij een tegennota geschreven met Bouchez, om ons ook nog eens te torpederen. Én hij is stiekem met Groen en Ecolo gaan onderhandelen, om ons te torpederen.’
  • Over de staatshervorming, waarvan CD&V belooft dat ze gaat komen: ‘Ik geloof daar geen snars van: dat met Bouchez maken? Dat is een man die van meet af aan alles heeft gesaboteerd en waarmee je géén staatshervorming gaat onderhandelen. En dan zwijg ik nog over Ecolo, die een programma heeft dat daar al helemaal haaks op staat.’
• Wat nu de gevolgen zijn voor de Vlaamse regering? Onduidelijkheid troef: ook bij N-VA wacht men eerst even af om te zien wat uit de Vivaldi-onderhandelingen rolt, inhoudelijk dan. Maar dat de relaties met Open Vld, ook in de Vlaamse regering, voor lange tijd verzuurd zijn, leidt geen twijfel.
• Een scenario waarbij de Vlaamse liberalen uit de ploeg gezet worden, en vervangen worden door sp.a, maakt daarbij opgang. Het is geen geheim dat de banden tussen De Wever en Rousseau alvast veel beter zijn, dan tussen de Open Vld-top en Vlaams viceminister-president Bart Somers (Open Vld), en de N-VA’ers.

Ook gespot: Dweilen in de Wetstraat.

• Vlaams Belang stond deze morgen bij CD&V op de stoep, aan de Wetstraat 89. Daar deelden ze dweilen uit, met de slogan: ‘CD&V: Dweil van de Wetstraat?’. Die actie verwijst naar de uitspraak van minister van Justitie Koen Geens (CD&V), die na z’n mislukte poging als opdrachthouder heel fel uithaalde naar de PS en stelde dat CD&V ‘niet de dweil van de Wetstraat was’. Eén van de argumenten toen was dat de regering een Vlaamse meerderheid moest hebben.
• Maar nu valt het Belang hen daar frontaal op aan. ‘Die pro-Vlaamse eis wordt duidelijk ab-so-luut niet ingewilligd’, zo zegt Vlaams Belang-voorzitter Van Grieken. ‘CD&V fungeert als een passe-partout en laat zich gebruiken om het te nipte paars-groen te depanneren. Inhoudelijk is het duidelijk waar MR, PS en Ecolo naartoe willen: meer België en meer belastingen voor Vlaanderen. Als je daar dan als CD&V aan meewerkt, hoe ben je dan niet de politieke dweil van de Wetstraat of het Vlaamse schaamlapje van paars-groen?’