Wanneer een schildpad bovenop een paal zit, is dat dier daar niet vanzelf terechtgekomen. Het is een van de favoriete oneliners van voormalig president Bill Clinton en een zin waaraan Barack Obama ongetwijfeld gedacht moet hebben toen hij zaterdag de krantencommentaren las.

Een dag eerder had Obama tijdens een videoconferentie met de Obama Alumni Association, een vereniging die 3.000 van zijn voormalige medewerkers groepeert, de manier waarop zijn opvolger Donald Trump de coronacrisis heeft aangepakt ‘een absoluut chaotische ramp’ genoemd. Hij verweet zijn opvolger verder Amerika in een land te hebben getransformeerd waarin egoïsme, tribalisme en verdeeldheid de norm zijn geworden en ‘de andere’ steevast als ‘de vijand’ moet worden gezien.

Een opname van de voordracht werd daarna naar de nieuwssite Yahoo! gelekt. Al is gelekt hier waarschijnlijk niet het juiste woord. Katie Hill, de woordvoerster van Obama, bevestigde een dag later dat wat er bij Yahoo News te lezen stond ‘volledig accuraat’ was.

De President’s Club

Barack Obama is lid van de meest exclusieve club ter wereld, de zogenaamde President’s Club, die alle nog levende Amerikaanse presidenten groepeert. Sinds het overlijden van George W.H. Bush in november 2018, zijn ze nog met vijf: Jimmy Carter, Bill Clinton, George W. Bush, Barack Obama en Donald Trump. Het is een unieke club, die door de eeuwen heen nooit meer dan zes leden heeft geteld (toen Clinton in 1993 werd ingehuldigd, stonden Nixon, Ford, Carter, Reagan en Bush I klaar om hun ervaring ter zijner dienste te stellen), soms niet meer dan één (Richard Nixon in 1972). 

‘De intense, intieme , soms vijandige, maar meestal genereuze relaties tussen voormalige en toekomstige presidenten,… (…) de algemene sympathie onder mannen die kantoor hielden in het Oval Office; eens ze daar hebben gezeten worden ze verbonden door hun ervaring, door hun plichtsgevoel, hun ambitie, maar vooral door de krassen op hun ziel,’ schrijven Nancy Gibbs en Michael Duffy in hun boek The President’s Club. ‘Binnen die club geldt een eenvoudige ongeschreven regel: je bekritiseert de beslissingen van je opvolgers niet, want presidenten handelen op basis van informatie – en hebben verantwoordelijkheden – die outsiders onmogelijk doorgronden kunnen.’ 

Presidenten helpen elkaar in tijden van crisis. Trump heeft dat onmogelijk gemaakt

Voormalige presidenten helpen elkaar in tijden van crisis. Trump heeft dat onmogelijk gemaakt. Hij heeft alle voormalige nog in leven zijnde presidenten bekritiseerd. Hij weet dat hij nooit in de club aanvaard zal worden en laat geen mogelijkheid onbenut om het duidelijk te maken dat het hem dat niets kan schelen.

Obama hield zich de voorbije jaren – in het openbaar tenminste – zoals alle voormalige presidenten wel aan die ongeschreven regel. (Obama en Trump hebben sinds de inauguratie van deze laatste geen woord meer gewisseld, op een korte begroeting bij de begrafenis van George W.H. Bush na). Tot vrijdag. En de manier waarop de kritiek openbaar werd gemaakt wijst er op dat het om een georkestreerde beweging gaat, die als een oorlogsverklaring aan het adres van Trump kan gelezen worden.

De zaak Michael Flynn

Obama beperkte zich niet tot de coronacrisis, hij verwees ook naar de recente beslissing van het Ministerie van Justitie om de aanklacht tegen Michael Flynn, de voormalig veiligheidsadviseur van het Witte Huis, te seponeren. Flynn had nochtans toegegeven tegen de FBI te hebben gelogen over zijn contacten met de Russische ambassadeur in Washington. Hij had daarvoor ook schuldig gepleit in een rechtszaak.

Obama: ‘Er bestaat geen precedent van iemand die van meineed wordt beschuldigd en daar gewoon mee wegkomt. Dat is het soort zaken die de vrees doen rijzen dat de basisprincipes van de rechtsstaat worden bedreigd. Wanneer dat begint, kan het vrij snel gaan, zoals we op andere plekken zien.’ (Dat zelfs Bill Clinton wegkwam met meineed werd door Obama voor het gemak even vergeten.)

Trump had eerder op de dag de seponering van de zaak tegen Flynn als een grote overwinning aangekondigd. Hij voegde daar aan toe ‘dat er nog veel meer zit aan te komen’. ‘Valse politieagenten en corruptie politici’ gaan niet samen’, schreef hij in een van zijn vele tweets.

‘De geschiedenis wordt geschreven door winnaars’

Opvallend in de ganse Flynn-saga is de rol van minister van Justitie Bill Barr. Die wordt door velen als de schoothond van Trump beschouwd. Telkens opnieuw zou hij voorrang geven aan wat Trump zegt, eerder dan aan wat de wet stelt. Toen een journalist Barr vrijdag vroeg hoe de geschiedenis over deze beslissing zou oordelen, antwoordde hij: ‘De geschiedenis wordt geschreven door winnaars, dus het hangt er grotendeels van af wie die geschiedenis schrijft.’

Obama vraagt zich nu af in welke mate de VS nog een democratie zijn wanneer de minister van Justitie op bevel van de president diens voormalig veiligheidsadviseur – die heeft toegegeven te hebben gelogen tegenover de FBI over zijn relatie met Rusland – ongemoeid laat. 

Joe Biden, een zwakke kandidaat?

Maar dat Obama zich net nu opnieuw op het politieke toneel waagt, heeft nog een andere reden. Obama wil alle Democraten – te beginnen met zijn ex-medewerkers – verenigen rond de kandidatuur van Joe Biden, zijn ex-vicepresident. Dat is niet direct een figuur die Amerikanen veel vertrouwen inboezemt. 78 ondertussen, komt Biden steeds moeilijker uit zijn woorden. Sinds kort wordt hij – net als Clinton en Trump voor hem – genoemd in een zaak van grensoverschrijdend seksueel gedrag. Biden is al 50 jaar politiek actief. Dat zadelt hem met een serieuze politieke erfenis op. Biden haalt vaak de tijdgeest als excuus aan, zonder dat dit hem noodzakelijk vrijpleit.

Obama weet dat Biden zeker niet de sterkste kandidaat is. Maar het is wel de man met wie de Democraten het nu moeten doen. Biden is de voorbije weken ook grotendeels onzichtbaar gebleven. Opgesloten in de kelder van zijn thuisbasis Wilmington in de staat Delaware. Dat terwijl Trump elke dag urenlang de nieuwscyclus beheert en beheerst.

Voor Obama wordt het een moeilijke evenwichtsoefening, waarbij hij Biden in het licht moet zetten. Maar dat zonder zelf al te veel in het middelpunt van de belangstelling te belanden.

De Ruslandonderzoekers worden nu zelf op de rooster gelegd

Maar er is nog een reden dat Obama zich nu in de politieke strijd gooit. Minister van Justitie Barr zei in een interview met CBS, dat de zaak Flynn niet is afgelopen. ‘We zullen de zaak nu tot op de bodem uitspitten’. Hij alludeerde daarmee op een zaak die door de openbaar-aanklager van de staat Connecticut is opgestart. De speurders die het Ruslandonderzoek leidden zijn nu zelf het onderwerp van een onderzoek geworden. De procureur-generaal wil te weten komen in welke mate ze zich tijdens de ondervragingen schuldig hebben gemaakt aan onwettelijke praktijken. 

Volgens de huidige machthebbers in Washington was er wel degelijk sprake van een complot om Trump ten val te brengen. Fox News, Amerika’s meest populaire nieuwszender, promoot daarbij het gegeven dat Obama daarin een niet onbelangrijke rol zou hebben gespeeld. 

De ontmanteling van de nalatenschap van Obama

Trump heeft er vanaf dag 1 van zijn presidentschap alles aan gedaan om de politieke nalatenschap van Obama te vernietigen. De ontmanteling van Obamacare, de in sneltempo doorgedrukte benoeming van tientallen uiterst-conservatieve rechters, de versoepeling van de milieuregelgeving met betrekking tot het boren naar olie in beschermde gebieden of het terugdringen van de normen voor de CO2-uitstoot voor wagens,…  het zijn maar enkele van een lange lijst voorbeelden. 

Trumps natte droom is om daar nog een aantal rechtszaken aan toe te voegen. Die moeten aantonen dat het democratische establishment in het algemeen en Barack Obama in het bijzonder vanaf dag 1 van zijn verkiezingsoverwinning maar op één zaak uit waren: ‘de verkozene van het volk’ op basis van ‘gefabriceerde voorwendsels’ zo snel mogelijk het Witte Huis uit te jagen. Obama en een aantal mensen uit zijn entourage achter de tralies zien belanden voor wat hij ‘de grootste politieke misdaad uit geschiedenis van Amerika’ noemt, zou voor Trump het ultieme eerherstel betekenen.

Tot november en ook nog ver daar voorbij zullen we getuige zijn van een smerige oorlog.