Vorige week werd naar aanleiding van de fratsen van Elon Musk in de VS in het Gentse wintercircus een debat georganiseerd over de vraag: To Doge or not Doge. Hebben we in België een Department of Government Efficiency nodig? Dat had het kortste debat ooit kunnen zijn (Ja, zij het dan zonder een Musk-figuur), maar bleek uiteindelijk toch iets langer.

Grote overheid

Een aantal cijfers zou het antwoord op de bovenstaande vraag snel duidelijk moeten maken:

• 344 miljard euro of 55% van het bbp: de totale Belgische overheidsuitgaven worden voor dit jaar geraamd op zo’n 55% van het bbp, de derde hoogste onder alle industrielanden
• 82 miljard euro extra: sinds 1990 zijn de overheidsuitgaven (excl. rentelasten) met 13,2% van het bbp gestegen. In euro’s van vandaag komt dat overeen met 82 miljard aan extra jaarlijkse uitgaven
• 58,4% van het bbp (of 366 miljard in euro’s van vandaag): rekening houdend met de extra uitgaven voor defensie is België zonder ingrepen tegen 2029 op weg naar de hoogste overheidsuitgaven van alle industrielanden
• 1,6 miljoen mensen: de werkgelegenheid bij de overheid in brede zin (incl. onderwijs en zorg) is de voorbije 30 jaar met meer dan een half miljoen toegenomen, tot bijna 1,6 miljoen vandaag

Nu hoeft een grote overheid/hoge overheidsuitgaven op zich geen probleem te zijn. Het is een maatschappelijke keuze hoe uitgebreid de rol van de overheid in de samenleving moet zijn. De vraag is vooral wat de belastingbetalers voor die hoge overheidsuitgaven effectief terug krijgen. En dat blijkt bij ons nogal tegen te vallen.

Waar voor je geld?

De efficiëntie van onze overheid kan best geëvalueerd worden met een soort prijs/kwaliteitsverhouding van het overheidsbeleid. De moeilijkheid daarbij is dat de kwaliteit van het beleid niet rechtstreeks gemeten kan worden. In een eigen analyse evalueren we die kwaliteit van het overheidsbeleid op basis van 60 indicatoren die een breed beeld geven van de impact van de overheid. Die kwaliteit zetten we dan af tegen de overheidsuitgaven.

Uit een vergelijking met andere Europese landen blijkt dat België de derde hoogste overheidsuitgaven heeft (na Frankrijk en Finland), maar daar staat pas de zeventiende kwaliteit van beleid tegenover. De Belgische belastingbetaler krijgt eenvoudigweg niet de kwaliteit van beleid waarvoor zij/hij betaalt. Dat geldt zowel op het niveau van de totale overheidsuitgaven, maar evengoed op specifieke takken van het beleid zoals het onderwijs, de gezondheidszorg of de infrastructuur. Eerdere analyses door de Nationale Bank schetsen een gelijkaardig beeld.

Vanuit de werkgelegenheidscijfers komt een gelijkaardig beeld naar voor. De werkgelegenheid in de publieke sector in ruime zin is sinds 1995 toegenomen van 1 miljoen naar 1,6 miljoen mensen. Tegelijkertijd komen uit allerlei takken van de overheid, onder meer de zorg, het onderwijs, politie en justitie, alarmkreten over een tekort aan middelen en mensen. Daar klopt iets niet.

Naar meer efficiëntie binnen de overheid

Zeker tegen de achtergrond van de enorme budgettaire uitdagingen die op ons afkomen, zou meer efficiëntie doorheen de hele overheid de absolute prioriteit moeten worden: hoe kunnen we meer doen met minder middelen. Dat impliceert een ernstig kerntakendebat (wat moet de overheid wel en niet doen), een toekomstvisie op de rol van de overheid (waar moet de overheid op langere termijn naartoe), een doorlichting van de effectiviteit en de efficiëntie van alle overheidsuitgaven (realiseren de uitgaven hun voorgestelde doel en doen ze dat op de meest optimale manier), de inzet van digitalisering en AI (hoe kunnen die gebruikt worden om de beleidsdoelstellingen op een betere manier te realiseren)…

Het protest tegen de Arizona-regering zette de voorbij weken nog maar eens extra in de verf hoe moeilijk het is om in ons land doortastende beleidskeuzes te maken. De realiteit is nochtans pijnlijk duidelijk: we hebben een grotere overheid dan zowat alle andere industrielanden, en we krijgen daar lang niet voldoende kwaliteit voor terug. De nieuwe regering plant een aantal besparingsmaatregelen, maar zelfs dan nog blijven we de komende jaren in de top drie van hoogste overheidsuitgaven in Europa. De inspanningen moeten verder gaan. Er is effectief nood aan een doorgedreven efficiëntie-oefening doorheen de hele overheid.   

Bart Van Craeynest
Hoofdeconoom bij Voka en auteur van ‘België kan beter’