Bart De Wever (N-VA) is al een tijd aan zet als formateur. Met de nieuwe impasse in de regeringsvorming doemt niet alleen de vraag op of de Arizona-partijen er wel nog uit zullen raken. Maar de persoonlijke drijfveer van Bart De Wever om premier te worden, slinkt ook zienderogen.

Key takeaways

• Bart De Wever ziet zijn opgelegde deadline naderen. Als er niet tijdig een regering komt, zal hij zijn begrotingsplannen niet kunnen uitvoeren.
• De vraag die Bart De Wever moet beantwoorden, is of hij in dergelijke omstandigheden nog wel premier wil worden.
• Met een hernieuwd burgemeesterschap in Antwerpen op zak, is dat misschien een beter vooruitzicht.

Wat vooraf ging: De Wever speelde hoog spel in de kiescampagne voor de verkiezingen van 9 juni.

• Eind mei deed De Wever een gewaagde uitspraak: N-VA zou alleen in de regering stappen als De Wever ook zelf premier zou worden. “Ik ben de enige die ik vertrouw voor het premierschap”, zei hij. Het draaide er om dat alleen De Wever de moed zou hebben om onpopulaire maatregelen te nemen om de begroting op orde te krijgen. Dat bleek ook uit de verschillende versies van zijn sociaaleconomische supernota. Enerzijds zouden er heel wat fiscale gunstmaatregelen geschrapt worden. Anderzijds zou er bespaard worden.
  • De fiscale vrijstelling op de roerende voorheffing voor spaarders zou bijvoorbeeld verdwijnen, net als de getrouwheidspremie. De omstreden meerwaardebelasting op aandelen blijft ook op tafel liggen. Daarnaast zou de overheid gaan besparen op zichzelf, zou er minder geld naar ontwikkelingssamenwerking gaan en vreest de socialistische vakbond nog altijd besparingen in de gezondheidszorg.
• Maar volgens Vooruit-voorzitter Conner Rousseau worden op die manier de lasten niet eerlijk verdeeld. Hij pleit voor een hogere belasting voor de grootste vermogens. De Wever wil juist een belastingverlaging doorvoeren. Ondertussen waarschuwde Pierre Wunsch, de voorzitter van de Nationale Bank van België, dat er zowel meer bespaard moet worden als meer belastingen geheven moeten worden om het begrotingstekort op te lossen.
• België blijft op het Europees strafbankje zitten. Volgens het nieuwe Europese begrotingskader moet België streven naar een structureel begrotingstekort van 1,5 procent van het bruto binnenlands product (bbp) tegen 2028 of – mits er voldoende hervormingen en investeringen worden gerealiseerd – 1,2 procent tegen 2031. Dat is een heel stuk strenger dan de bekende norm van 3 procent van het bbp waar de Europese Commissie alle EU-lidstaten om verzoekt. Het begrotingstekort bedraagt nu al 4,4 procent van het bbp en Europa ziet dat tot 4,7 procent stijgen in 2025. Het Federaal Planbureau gaat zelfs uit van een tekort van 4,9 procent.
• Daarom dat De Wever zichzelf ook een strakke deadline oplegt. Als de regeringsvorming lukt tegen eind november of begin december, is er nog genoeg tijd om een begroting voor 2025 voor te stellen en goedgekeurd te krijgen in het parlement. Ook het uitgestelde meerjarenplan waar de Europese Commissie om vraagt, kan er dan tijdig komen.

Sancties en voorlopige twaalfden

Het probleem: Als de regeringsvorming niet tijdig lukt, is het plan van De Wever een stuk moeilijker.

• Als er geen meerjarenplan van België komt, zal de Europese Commissie een nóg gedetailleerder plan vragen. België wordt dan ook formeel aangemaand om op te schieten. Als dat niet tijdig lukt, zijn er twee sanctiemaatregelen:
  • De EU kan toezicht opleggen. België kan dan minder kredieten krijgen van de Europese Investeringsbank. Men moet ook gegevens openbaar maken als het land waardepapieren uitgeeft, zoals de befaamde eenjarige staatsbon van minister Vincent Van Peteghem (cd&v).
  • Daarna kan er een boete volgen. Die bedraagt 0,05 procent van het bbp. Voor België is dat 300 miljoen euro.
• De Belgische begroting moet dan met voorlopige twaalfden gaan werken voor het jaar 2025. De begroting van 2024 wordt in twaalf gedeeld. De ontslagnemende regering-De Croo mag dan in 2025 per maand niet meer uitgeven dan een twaalfde van het budget van vorig jaar. Dat werkt erg restrictief. Nieuw beleid wordt dan moeilijker door te voeren als er in 2025 een regering komt.

Om te volgen: Zorgen die hindernissen ervoor dat Bart De Wever geen premier wordt?

• Volgens politicoloog Nicolas Bouteca (UGent) slinkt de kans dat De Wever zelf nog het heft in handen wil nemen. In een interview met Radio 1 twijfelt Bouteca eraan “hoe graag De Wever dat nog wil”. “Als hij sociaaleconomisch nog wat meer naar links moet opschuiven om om Vooruit aan boord te houden, als er weinig communautair in die onderhandelingen terecht komt… Dan vraag je je af waarom N-VA dat nog doet.”
• Ondertussen wordt De Wever opnieuw burgemeester van Antwerpen. De gesprekken met Vooruit gaan verder om in die stad een coalitie te vormen. Als de onderhandelingen volledig strop zitten, zou De Wever zich wel eens volledig kunnen toespitsen op het burgemeesterschap in Antwerpen en zijn ambities als premier laten varen.