Hoe raakt de Vlaamse regering nog uit de verstrikking rond stikstof? “We zien het heel zwart in”, zo is in de hoogste kringen van de coalitie te horen. Zowel bij N-VA als Open Vld is geen bereidheid om de fundamentele elementen van het akkoord van vorig jaar te heronderhandelen, terwijl dat net is wat cd&v eist. “Op deze manier gaan we naar een val van het kabinet”, is bij N-VA te horen. Bij Open Vld beamen ze dat, de tactiek van cd&v om dit op de lange baan te schuiven gaat voor hen niet. Een akkoord is absoluut nodig, of de gevolgen zijn rampzalig, zoals destijds in Nederland: “Men speelt heel hoog spel met de toekomst van de Vlaamse economie”. Zo dreigt cd&v straks te moeten kiezen tussen pest of cholera: geen akkoord is ook grote onzekerheid voor de boeren, wel een akkoord is slikken op een dossier dat ze zelf zo hebben opgepookt. Vanmorgen herhaalde Vooruit-voorzitter Conner Rousseau nog eens dat zij een wisselmeerderheid kunnen leveren op dit dossier, iets wat Parlementslid Bruno Tobback (Vooruit) al langer zegt.

In het nieuws: “Ja, wij stemmen mee”, zegt Vooruit over de stikstofplannen van Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA).

De details: Zo komt cd&v nog meer onder druk te staan: zowel bij N-VA als Open Vld is men niet bereid dit dossier op de lange baan te schuiven, of over de verkiezingen te tillen.

• Deze week opnieuw topoverleg binnen de Vlaamse regering. Vrijdag ten laatste moet er een deal zijn, over het stikstof: dat is de timing van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA). De aanpak daarbij is klassiek: eerst via bilateraal overleg, en technische bijeenkomsten, uiteindelijk via een ‘plenair’ moment met de top van de Vlaamse regering.
• Daarbij circuleert vanuit N-VA en bevoegd minister Demir een lijst, waarin een aantal toegevingen of tegemoetkomingen gedaan worden op het Stikstofakkoord dat de drie Vlaamse regeringspartijen exact één jaar geleden overeen kwamen.
• Maar die volstaan niet voor cd&v, die schermen met de 20.000 bezwaarschriften die binnenkwamen over dat akkoord. Dat veel van die 20.000 klachten door een automatisch IT-programmaatje van de Boerenbond zijn aangemaakt, waarbij de indieners enkel hun naam moesten geven, maakt het extra zuur voor coalitiepartners cd&v en N-VA.
• Bij cd&v willen ze het akkoord van een jaar geleden fundamenteel openbreken, onder meer door gelijke normen te gaan opleggen voor industrie en landbouw. Nochtans zit het probleem niet bij de industrie of de bouw, de uitstoot van boeren is een veelvoud, zo is bij de coalitiepartners te horen.
• Dat maakt het zowel voor Open Vld als N-VA onmogelijk om toe te geven op een aantal van de cd&v-eisen.
  • “Zelfs als we zouden willen, kunnen we niet. Want normaal pak je dan één week negatieve pers, en ga je verder. Alleen, als we het akkoord zodanig gaan herschrijven, is er geen akkoord meer. En dan ben je terug vertrokken voor twee jaar, met opnieuw allerlei bezwaarschriften en dergelijke. Iedereen die onbevangen naar dit dossier kijkt, zegt hetzelfde: het ene na het andere arrest zal volgen, en er komt een totale bouwstop dan”, zo is bij de top van N-VA te horen.
  • En opvallend, ook bij de Open Vld-top een zelfde analyse: “Je moet zaken aanpassen over rode lijst, degelijke vergoedingen, vergunningen respecteren, wij dringen daar ook op aan. Maar als het hele kader ter discussie staat, kom je er nooit natuurlijk. Dan spelen we heel hoog spel met de toekomst van Vlaanderen.”
• Bij cd&v gaf ondertussen minister van Landbouw Jo Brouns aan dat wat hem betreft het dossier wel nog “wat kan wachten”: ze lijken zich niet onder druk te willen laten zetten door de deadline van Jambon. Een nieuw voorstel om een “expertencomité” aan te stellen, en zo tijd te winnen, kadert in die strategie. “Voor cd&v is dit nu bijna existentieel geworden. Hierop plooien of een compromis sluiten zal altijd een probleem zijn”, zo analyseert men bij Open Vld.
• “Ze willen het over de verkiezingen tillen, vrezen wij“, zo stelt men droog vast bij Open Vld. Daar kan men alleen maar achteruit leunen: het zijn cd&v en vooral N-VA met Demir, die voor de schermen bekvechten met elkaar. Elk scherp commentaar naar elkaar, zoals Demir die Mahdi als ‘Sabotage Sammy’ wegzette, grijpen zij aan om te wijzen naar de twee anderen, “die zich hebben vastgereden”. Maar voor alle duidelijkheid: van het dossier op de lange baan schuiven willen ze bij Open Vld niet weten.
• En ook bij N-VA wijst men dat plan radicaal af. “Aan stikstof is geen ontwijken aan, je raakt er niet onderuit. Bovendien is er het didactisch voorbeeld van Nederland, waar men een jaar heel de bouwsector heeft moeten bevriezen omdat het te lang aansleepte. Dat ging toen over 1.000 landbouwbedrijven die moesten sluiten, bij ons om een veertigtal bedrijven. Wat levert tijd dan op?”

Wat vooraf ging: De ‘verzoening’ voor de vakantie was er niet echt een.

• Een meeting met de partijvoorzitters van de meerderheid, vlak voor de Krokusvakantie leverde de nodige portie drama op, voor de camera’s. In plaats van naar de koning te gaan, wat op Vlaams niveau niet kan, legde minister-president Jambon aan de partijvoorzitters dan maar zelf de vraag voor: “Willen jullie nog verder met deze coalitie?“
• Erg verrassend was het antwoord niet: zowel Bart De Wever (N-VA) als Egbert Lachaert (Open Vld) gaven hun evidente analyse, dat ze verder wilden. Als laatste bij de tour de table was het aan Mahdi, die opvallend stil bleef in het gezelschap. Uiteindelijk zegde hij wel wat iedereen wilde horen: “Ja, ook cd&v wil zeker verder met de regering.”
• Op geen enkel moment ontspoorde zo de vergadering, er werd geen ruzie gemaakt, maar eerder grappend prikken uitgedeeld naar elkaar. Alleen kwam wel de cruciale vraag aan Mahdi ook: “Als het de strategie is om N-VA op het platteland kapot te willen maken, met dit dossier, zoals we overal kunnen lezen in de pers, dan zouden we het wel graag weten?” Wat volgde was een Mona Lisa-smile van de cd&v-voorzitter.
• De Vilvoordenaar krijgt het verwijt van meerdere collega-voorzitters om wel erg beperkt in z’n communicatie te zijn: “Hij laat zich heel moeilijk lezen, geeft heel weinig inzage in zijn intenties”. En nog: “Blijkbaar speelt men heel graag spelletjes, bedenkt men strategieën op het hoofdkwartier. Maar zo bestuur je geen land.”
• Het gevoel leeft bij de coalitiepartners dat cd&v zo heel de Vlaamse regering, andermaal, meesleurt in de crisis, enkel omdat Mahdi nu een ‘plattelandsstrategie’ lijkt gevonden te hebben. “Maar de vraag is of die wel opgaat. Is het het niet-stedelijke gebied in Vlaanderen op één lijn met ‘de boeren’ te zetten? Hoeveel mensen op het platteland zitten te wachten op die megastallen in hun achtertuin? De boerenstand is misschien boos, maar is dat heel ruraal Vlaanderen?”
• “Partijvoorzitter, dat is toch een stiel apart. Daarin word je niet op vijf minuten plots bekwaam”, zo oordelen collega’s. Harde woorden vallen, zoals “zandbakstrateeg”.

De essentie: Er zit geen goede kant meer aan voor cd&v straks.

• Na een week van ‘afkoeling’, waarbij de Krokusvakantie gebruikt werd als moment van pauze in de discussie, en een paar technische vergaderingen, is de patstelling zo compleet. Het enige wat wel is vastgelegd: een lijst met alle bezwaren die er nog zijn. “Op die manier kunnen er niet telkens nog nieuwe opmerkingen bijkomen vanuit cd&v.” Maar voor de Vlaamse christendemocraten dreigt nu een catch-22.
• Bij een niet-akkoord zijn de betrokken boeren hoe dan ook de dupe: rechtsonzekerheid dreigt dan net zo goed voor hen, bij een vergunningenstop kan dan geen enkele stal of aanpassing op de landbouwbedrijven meer.
• Komt er wel een akkoord, dan moet cd&v wel compromissen slikken, en de teleurstelling aanvaarden over een deal waarbij de landbouwsector inlevert. En net omdat de verwachtingen naar de achterban en zeker de Boerenbond zo hoog zijn opgepookt, is ook dat nu aartsmoeilijk geworden.
• Over het cruciale punt, de gelijkschakeling in uitstootnormen tussen landbouw en industrie, was Hilde Crevits (cd&v) destijds, vlak na het sluiten van het Krokusakkoord nochtans heel duidelijk: “De Boerenbond vindt dat landbouw moet worden gelijk­gesteld aan de ­industrie. Dat kunnen we op dit moment niet bieden“, verdedigde ze die essentiële beslissing van het Krokusakkoord enkele dagen na de deal in De Standaard.
• Een jaar later zit Crevits als viceminister-president wel nog aan tafel, maar heeft Brouns op het dossier alleen maar het gaspedaal ingeduwd. En wil men onder meer de gelijkschakeling dus absoluut wél aan de landbouwsector bieden.
• Het verklaart waarom cd&v aanstuurt op het dossier op de lange baan schuiven: zo vermijdt men een keuze tussen pest en cholera, en wordt het mogelijks zelf een thema om mee naar de kiezer te trekken. Alleen, dat passeert niet voor N-VA en Open Vld.

En nu? Een wisselmeerderheid lijkt niet meteen iets op te lossen. Maar het is veelzeggend dat het hier al over gaat.

• Vanmorgen op Radio 1 bood oppositiepartij Vooruit via voorzitter Conner Rousseau een wisselmeerderheid aan: “We stemmen altijd in eer en geweten. En wat dit betreft, op dit punt zouden wij voor de plannen van minister Demir stemmen“, zo stelde die. “Ik ben daarover nog niet gecontacteerd, maar wij stemmen waar onze overtuiging ligt”, zo stelde die.
• Geen nieuw standpunt: in de commissies gaf Parlementslid Bruno Tobback (Vooruit) aan dat ook al te willen doen. Ook Groen maakte in het verleden al duidelijk achter de stikstofplannen te staan.
• Maar het nieuws is olie op het vuur, dat smeult in de wandelgangen. Daar heeft men het openlijk over een val van het kabinet, en mogelijks lopende zaken, als er geen akkoord gemaakt wordt binnen de meerderheid. “Dan gaan we enkel nog een begroting stemmen, met voorlopige twaalfden, en zoeken we een meerderheid voor dat stikstof”, zo is te horen bij hoge bronnen.
• “Alleen, wat zou Vooruit dan precies moeten goedkeuren? Er is geen akkoord vandaag, ook niet tussen N-VA en Open Vld”, zo merkt men fijntjes vanuit de meerderheid op. Voorlopig dus echt nog fictie.
• Een scenario waarbij Vooruit in de regering zou stappen, in de plek van cd&v, is hoe dan ook uitgesloten. Dat deed Rousseau vanmorgen alvast opnieuw ook nog eens. Maar net zo goed is er geen appetijt bij N-VA of Open Vld voor zo’n scenario.
• Bovendien is Vooruit op zich niet in staat om een wisselmeerderheid aan te bieden. Want landbouw is een gewestbevoegdheid, en dus is het stemmen zonder de Brusselse Vlaamse Parlemenensleden. En daarin komen Open Vld, na het vertrek van Sihame El Kaouakibi op 14 zetels en N-VA met 33 zetels samen met de 12 Vooruit-zetels net niet aan een meerderheid: 59 op 118.
• Het geeft meteen aan hoe moeilijk een coalitiewissel in praktijk zou zijn. Eerder dreigt voor Jambon I dan een Marrakesh-scenario: nog een lange periode van lopende zaken, om zo richting verkiezingen te krabbelen.

In de marge: Bij cd&v wordt het nog drummen op de Europese lijst.

• Opvallend: net dit weekend loste Mahdi nieuws over z’n vriendin. Op zich is het privéleven van politici zelden nieuws, maar in dit geval ligt het gevoeliger. Sinds het voorjaar van 2022 is hij samen met Nawal Farih, een Kamerlid van zijn eigen partij. Dat was al breed geweten in de Kamerfractie, dit weekend maakte het duo met Marokkaanse en Irakese roots dat bekend op Instagram.
• Dat zet de partijvoorzitter meteen wel in een lastig parket voor 2024: wie duidt hij aan als lijsttrekkers? Farih is een junior Kamerlid uit Limburg, en zou geen kans maken tegen Wouter Beke, oud-voorzitter, die bij z’n vertrek bovendien garanties kreeg van Mahdi over z’n politieke toekomst. Mahdi dankt zijn eigen carrière aan Beke: hij kreeg de plek van eerste opvolger in Vlaams-Brabant in 2019.
• Maar voor Beke zou nu het Europees lijsttrekkerschap in het verschiet liggen, zodat Farih toch kan doorschuiven naar de zekere plek. Voor Hilde Crevits (cd&v) is dat dan weer een tegenslag: ook zij zou naar verluidt wel interesse hebben om de Europese lijst te trekken. 

Opvallend: Crisis in de Brusselse regering.

• Wie dacht dat alleen Jan Jambon (N-VA) een probleem heeft, vergist zich. Ook voor Rudi Vervoort (PS) zijn het moeilijke tijden, in de Brusselse coalitie. Daar verliet voor de Krokusvakantie coalitiepartner Ecolo boos de ministerraad. Het is afwachten of de Brusselse minister-president Vervoort zijn ploeg deze week weer bijeenkrijgt.
• Alles draait rond de zogenaamde Josaphat-site op het oude rangeerterrein van de NMBS in Schaarbeek-Evere. Daar is destijds, nadat het treinstation verlaten werd, door de overheid gras gezaaid. En zo is een in Brussel uniek stukje groen ontstaan, met zeldzame vogels en insecten, in de grootstedelijke context.
• Maar in 2006 al kocht het Brussels gewest het terrein, om er goedkope woningen te gaan bouwen, om zo de druk op de huizenmarkt in Brussel te verminderen. Voor de PS is dat bij uitstek een dossier waar ze zich in willen profileren: zij voelen in de peilingen de hete adem van de PVDA in de nek.
• Alleen verstart ook Ecolo, met slechte peilingen in Brussel als extra katalysator. Want Ecolo wist in eerste instantie al bij het begin van de legislatuur de geplande woningen van 1.600 terug te brengen naar 1.200, waardoor een deel van het braakliggend terrein toch kon bewaard blijven, als groenzone.
• Alleen, protest van de buurtbewoners, die uiteraard liever een groene zone dan nieuwe bewoners zien komen, heeft Ecolo nu dus doen verharden van standpunt. Met 2.000 bezwaarschriften in de hand, van de buurt, maar ook van milieuactivisten, zwaait Ecolo nu het compromis op niveau van de Brusselse regering uit. Zij vinden immers dat de PS niet voldoende rekening houdt met de procedures, en roepen met dure woorden als “de democratie die in gevaar is”.
• Net zoals de Vlaamse regering zou de ploeg van Vervoort wel eens kunnen sneuvelen op dit dossier. Ook daar dreigt dan een lange periode van lopende zaken, als Ecolo dan uit de ploeg zou stappen, eens de PS doorzet met het Josaphat-dossier.

Op de federale agenda: De pensioenen en kernreactoren.

• De deadline voor de Europese Commissie blijft: zij willen zo snel mogelijk duidelijkheid over de pensioenhervormingen die België zelf beloofde in haar reeks aanpassingen en hervormingen in ruil voor het Europees relancegeld. Daarbij maakte België zich sterk dat ze de pensioenen zou hervormen, en dat dit op z’n minst budgetneutraal zou zijn.
• Dat bleek niet het geval, waarop de Vivaldi-ploeg terug naar de tekentafel moest. Alleen is het een aartsmoeilijke discussie, want de PS heeft haar grote trofee van de minimumpensioenen aan 1.500 euro netto (met de inflatie en indexatie ruim 1.600 euro al) al lang binnen. Zij zijn dus niet happig om nog veel te doen. De deadline die Vivaldi zich gezet had, was deze keer eind februari: het dossier zou dus moeten bewegen deze week.
• De vraag is of de sfeer dat toelaat. Want ook tijdens de vakantie ging het er weer bijzonder fel aan toe. Alles heeft te maken met een ander heet dossier: het nucleaire. Daarbij bleek vorige week dat het scenario om Doel 1 en 2 en ook Tihange 1 langer open te houden voor de winters van ’25 en ‘26, wat eigenlijk al beslist was begin februari door Vivaldi, niet langer nodig is.
• Immers: het zou voor de nucleaire veiligheidswaakhond FANC nu toch mogen om Doel 4 en Tihange 3, de twee jongste centrales, in die cruciale winters verder te laten draaien, terwijl er ook moderniseringswerken gebeuren om de centrales langer open te houden daarna. Immers: Doel 4 en Tihange 3 worden in principe met nog 10 jaar verlengd.
• Meteen communiceerde men triomfantelijk bij Groen en Ecolo: daar was men nooit erg fan van ook die oudste centrales, en dus vijf reactoren in totaal, nog langer openhouden. Maar Bouchez reageerde als een razende op Twitter: “Er zullen 5 kernreactoren worden verlengd zoals is beslist. Minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) en de groenen willen de onderhandelingen over de drie extra reactoren saboteren omdat ze meer gascentrales willen”, zo sneerde die.
• Hij wilde meteen ook een spoedvergadering, “zoniet zal in de regering geen enkel dossier meer kunnen vooruitgaan”, zo dreigde Bouchez. Die wil ook politiek gezien absoluut zijn trofee kunnen behouden, van nog drie kerncentrales die openblijven. Daarom stelde hij ook voor om de vereisten rond nucleaire veiligheid wat te laten zakken, wat de groenen dan weer deed steigeren. Het is, niet voor het eerst, hoogst onduidelijk hoe het nucleaire dossier nu zal aflopen.