De Italiaans-Amerikaanse econoom  Mariana Mazzucato doet stof opwaaien. Ze stelt in de Financial Times dat consultants de neergang van het overheidsbestel in de hand werken. Consultants komen, factureren zeer veel geld en verlaten dan de instelling zonder duurzame verandering te hebben geïmplementeerd. Heeft ze gelijk en geldt dit ook voor de privé-bedrijven?

In de traditie van Marx

Om de zoveel jaar staat er een econoom op die aan de boom schudt, een traditie die startte met Karl Marx die met ‘Het  Kapitaal’ de standaard zette tot en met Thomas Piketty (‘Kapitaal in de 21^ste eeuw’) als een van de meest recente.

Ook Mariana Mazzucato past in dat rijtje. Ze bevindt zich aan de linkse kant van het spectrum – daar bestaat geen twijfel over -, maar ze is goed gedocumenteerd en heeft een groot charisma, wat ervoor zorgt dat ze ook in rechtse economische kringen ernstig wordt genomen.

De stilstand van innovatie

Het belangrijkste punt dat ze maakt is dat het probleemoplossend vermogen van een organisatie verdwijnt eens de consultants komen binnengereden. Zij verwijst naar de vroegere kracht van de overheden die altijd op grote schaal innovaties lanceerden en die verantwoordelijk waren voor de grootste revoluties.

• Het internet komt uit een overheidsprogramma. 
• De ruimtevaart, met de maanlanding in 1969 als eerste hoogtepunt, was altijd in handen van de overheid en niet van Elon Musk.
• Ook grote medische doorbraken zouden zonder overheidsdeelname niet zijn gelukt, een rol die nu voor een groot stuk is weggevallen.

Innovatief vermogen valt weg door het overdreven gebruik van consultants

Consultants komen altijd op een moment dat het bedrijf fragiel is, bijvoorbeeld door de komst van een disruptieve speler of van een nieuwe technologie die de hele waardeketen van de sector op zijn kop zet. Ook in tijden van urgenties waar de overheid niet mee om kan, doet men een beroep op consultants. Denk aan de coronacrisis, toen Deloitte aan de Britse regering een exorbitante 1 miljoen pond per dag factureerde, voor haar werk rond contact tracing.

De zwakte van de interne organisatie

Grote op til zijnde veranderingen maken dat de (bedrijfs-)leiding zekerheid wil kopen. Consultants zijn weinig meer dan verkopers van zekerheid en doen dat zeer goed. Maar in deze definitie zit natuurlijk het grote probleem. De wereld is per definitie onzeker en elke dag is er wel een uitdaging die elke onderneming of overheid moet aanpakken.

De wil om te veranderen moet van binnen de organisatie komen. Je kan maar blijvende veranderingen realiseren als je echt kampioenen hebt die zichzelf smijten en die zich gedragen als interne entrepreneurs. Zeker als het gaat om de kernactiviteit van het bedrijf. Consultants kunnen nieuwe technologieën en praktijken introduceren maar zij kunnen nooit leidend zijn, hoogstens begeleidend, als het gaat om de ‘core business’ van een bedrijf.

Magneten van toptalent

Mazuccato valt toch één van de grootste industrieën in de wereld aan en vooral één van de meest lucratieve. Als je partner bent bij een van de Big Four – PWC, Ernst & Young, KPMG en Deloitte – of als je bij één van de boutique consultancies werkt (Bain, Mc Kinsey, Boston Consulting Group), dan kan je echt heel veel geld verdienen. Deze bedrijven werken as magneten op de allerbeste afgestudeerden, die aangetrokken worden door de diversiteit van het werk en de potentiële verdiensten. De nieuwe rekruten ondergaan in de eerste jaren wel een Spartaans regime waar zij voor weinig geld heel hard moeten werken. Het verloop is dan ook heel hoog. Maar zij die het volhouden maken geleidelijk aan deel uit van de beter betaalde troepen.

Een giga-business

Veel cijfers circuleren, maar als men kijkt naar management consultancies die zich specialiseren in HR, IT, Strategie, Operations en Finance Consulting, is de sector toch goed voor een omzet van om en bij de 300 miljard dollar per jaar.

Enkel in België werken er 5.200 mensen bij Deloitte, Ernst and Young herbergt er 2.500, KPMG doet het met 1.200 en PWC heeft 1.750 mensen in dienst. PWC zit bijvoorbeeld al vlot boven de 300 miljoen euro omzet in België en het zusterbedrijf in Nederland flirt met het miljard euro omzet. 

Zijn verantwoordelijkheid nemen

Er is zeker een rol weggelegd voor managementconsultants en freelancers die projecten begeleiden -vooral bij activiteiten die niet behoren tot de kern van een bedrijf. Het heeft weinig zin om elke functie in een bedrijf te gaan internaliseren.

De realiteit is echter dat het inhuren van consultants dikwijls een manier is voor een lijnmanager of CEO om weg te lopen van zijn of haar verantwoordelijkheid, voor de allerbelangrijkste beslissingen die hij of zij zelf moet nemen.

De ironie wil dat Mazuccato zelf een eigen consultancybureau heeft, UCL, dat advies verschaft aan overheden. Haar firma heeft echter geen ambitie om nieuwe opdrachten binnen te halen, aldus Mazuccato zelf. En zo draait de wereld voort.

Xavier Verellen is auteur en ondernemer (www.qelviq.com)