Boekt premier Alexander De Croo (Open Vld) vandaag een akkoord over de energiemaatregelen? Verschillende bronnen binnen Vivaldi bevestigen dat het op de agenda in de kern staat. Enerzijds zijn er de accijnzen, in ruil voor een verlaagd btw-tarief, die minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) vorige week al op tafel legde, waarna die afgeknald werden, zeker door de socialisten. Maar die hebben nu hun voorstel van de automatische aanpassing van de voorschotfacturen erdoor gekregen: “Dat moet hen wel kunnen sussen”. Plus, zeker voor de PS, is er de verlenging van het sociaal tarief. Dat loopt ook af op 31 maart, net als het verlaagde btw-tarief in principe. Maar beiden zouden dan doorlopen, de btw-verlaging wordt zelfs permanent dan. Voor Vivaldi zou het een welgekomen doorbraak zijn. Paul Magnette (PS) maakte deze week publiek wat iedereen al wist in de Wetstraat: hij wil na 2024 in de Zestien. Dat lijkt vooral intrafamiliale communicatie: Conner Rousseau (Vooruit) zou immers wel eens zijn grootste rivaal worden. Maar die brute communicatie van Magnette maakt tegelijk van De Croo een soort ‘lame duck’, een regeringsleider waarvan iedereen weet dat het afgelopen is met hem.

In het nieuws: Straks toch accijnzen, die de btw-verlaging op gas en elektriciteit moeten compenseren?

De details: Wat een week geleden absoluut nog niet kon, ligt nu toch weer op tafel. De socialisten lijken gesust met de voorschotfacturen en dat sociaal tarief.

• Deze week, op de receptie van de federale regering, speechte Alexander De Croo vol zelfrelativering: de grappen over een mogelijke exit naar een internationale job, of de zoveelste aangekondigde val van zijn kabinet, gingen er vlot in. Al waren sommige vicepremiers tegelijk toch overtuigd dat zij het beter hadden gekund: er vielen ook best wel wat pijnlijke stiltes in het zaaltje van de Lambermont, dat vol stond van journalisten, woordvoerders en ministers.
• Pijnlijk, omdat er bij momenten misschien net iets te veel waarheid tussen de grappen van de premier zat. Bij veel coalitiepartners is achter de schermen immers één boodschap te horen: verwacht niet veel meer van deze ploeg. “Rien ne va plus, het is ‘op’ met deze coalitie”, zo vatte een lid van het kernkabinet treffend samen. Om er dan aan toe te voegen: “Maar daarom valt dit kabinet nog niet hé.”
• De verwachtingen rond een grote fiscale hervorming en een doortastende pensioenhervorming zijn bijzonder laag: het gebrek aan consensus over beide dossiers is bijzonder opvallend. En de hakken staan stevig in het zand.
• Nochtans heeft premier De Croo wel zelf die hoge verwachtingen gecreëerd. Midden in een kwakkelend eindejaar, waarin hijzelf vooral in de problemen kwam in heel de affaire rond Eva De Bleeker (Open Vld), versnelde hij plots en kondigde hij een “grote deal” aan tegen maart, met een aantal werven: de bovengenoemde hervormingen voor pensioenen en de fiscaliteit, maar ook het hele energiedossier én uiteraard de begrotingscontrole in maart.
• Zeker bij de PS las men dat offensief van de Zestien als de vlucht vooruit: “Om af te leiden van de schade rond De Bleeker heeft hij het pensioendossier plots doen escaleren”, zo is de overtuiging op het PS-hoofdkwartier.

Vandaag: Misschien lost de premier nu toch al één dossier op?

• Heel de reden waarom De Bleeker uiteindelijk ontslag moest nemen, was een discussie over de kost van die btw-verlaging. Zij ging uit van een worst case scenario, en schreef zo 1,3 miljard euro aan meerkost in die begroting, waardoor pijnlijk een extra tekort werd blootgelegd voor Vivaldi.
• In de Kamer bezwoer De Croo dat de operatie “budgetneutraal” zou worden: er zouden accijnzen in de plaats komen. Een uiteindelijk voorstel van Van Peteghem had het over ruim 700 miljoen euro, ter compensatie: er zou dus wel degelijk nog een meerkost zijn, alleen dus eerder eentje van 500 tot 600 miljoen. Maar de socialisten, de MR, en in hun kielzog de groenen: ze schoten het allemaal vrij radicaal uit de lucht.
• Een week is een eeuwigheid in politiek: vandaag liggen de accijnzen opnieuw op tafel op de kern. Met slaagkansen, zo is te horen. “We gaan toch iets moeten doen? We moeten toch een beetje goede bestuurders zijn, en dit oplossen?”, zo stelt een vicepremier.
• “We hebben een enorme stap vooruit gezet inzake die voorschotfacturen, waar Groen ook achterstaat. Dus nu ‘vooruit’ met die hervormingen“, zo zegt een ander lid van het kernkabinet, met de knipoog naar de Vlaamse socialisten. Het was hun voorzitter Conner Rousseau die het hardst op de rem ging over die accijnzen.
• Maar tegelijk legde hij, via z’n fractieleider Melissa Depraetere (Vooruit), het voorstel op tafel om bij dalende energieprijzen automatisch de voorschotfacturen aan te passen. Staatssecretaris voor Begroting Alexia Bertrand (Open Vld) pikte dat voorstel handig op, en eerder dan het in een wet te gieten (wat toch een tijdje duurt), sloot ze een protocol met de sector zelf af. Daarbij pikte minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen), die eerst toch een pak bezwaren had, haar wagonnetje aan. In de Kamer kondigden ze gisteren de doorbraak al aan.
• Om de vier maanden gaan energieleveranciers nu checken of de voorschotfactuur niet veel hoger ligt dan de werkelijke energieprijzen. Is dat het geval, dan doen ze automatisch een voorstel om die factuur te laten dalen. Tegelijk worden alle nieuwe contracten die tussen augustus en oktober vorig jaar zijn afgesloten nu ook nagekeken: toen stonden de prijzen torenhoog.
• De Vlaamse socialisten willen uiteindelijk via een wet toch nog een automatische aanpassing naar beneden verkrijgen, maar zijn voorlopig wel gesust. De facturen gaan dalen, en dat zet de deur open om toch de accijnzen er nu ook door te krijgen.
• Tegelijk is er immers ook de verlenging van het uitgebreid sociaal tarief, voor de socialisten een cruciaal dossier. Het gaat immers om ongeveer een miljoen gezinnen, de allerlaagste inkomens, vaak steuntrekkers, gepensioneerden of werklozen: geen onbelangrijk kiespubliek voor de PS. Zij genieten al sinds 2021 van dat uitgebreid sociaal tarief, en de PS wilde dat absoluut tot eind dit jaar verlengen. Zowel minister van Armoede Karine Lalieux (PS) als vicepremier Pierre-Yves Dermagne (PS) drongen daarop aan.
• Zij schermden met een studie van de CREG, de energiewaakhond, dat de impact van het stopzetten van dat tarief “extreem hoog zou zijn”, op die laagste inkomens. En wat ook speelt: “De kost is niet meer zo hoog, omdat de energieprijzen nu veel langer zijn”, zo geeft een vicepremier mee. De deur staat dus open voor een verlenging.
• Op termijn moet dat systeem wel hervormd worden, omdat het veel te binair is. Zeker voor de lage inkomens, zeker werkenden, die er net niet onder vallen, is dat niet bepaald fair. Zowel cd&v als Open Vld dringen aan op een hervorming, om het meer getrapt te maken. Afwachten of die ook in het pakket zit.

Waarom dit ertoe doet: De Croo kan Magnette zo toch even van antwoord dienen.

• Dat Magnette een logische kandidaat-premier is voor 2024 wist iedereen in de Wetstraat al. Dat hij zin heeft, en 2020 toch ook als een gemiste kans ziet, eigenlijk ook. Maar toch bleef het wat verrassend dat hij deze week koudweg zijn kaarten op tafel legde voor 2024. Door de Kamerlijst in Henegouwen te gaan trekken, maar vooral door openlijk te verklaren dat hij deze keer wel dat premierschap zou pakken, zoog hij meteen zowat alle media-aandacht naar zich.
• Zeker aan Vlaamse kant moet De Croo de schade in de pers opmeten: bijna unisono wordt de openlijke kandidaatstelling van Magnette in de kranten gezien als een beschadiging voor De Croo. Die lijkt zo een kruis te kunnen maken over z’n ambities om een tweede kabinet te gaan leiden: een ‘lame duck‘ zoals dat in het politieke jargon heet. Het beeld van een ‘schaduwpremier’, net als Bart De Wever (N-VA) destijds bij Charles Michel (MR) overigens in de Zweedse regering, hangt forser dan ooit over Vivaldi.
• De reacties bij zowat alle coalitiepartners was er dan ook een van ergernis, maar ook afkeuren: “Dit komt veel te vroeg en is ongepast”, zo stelde een liberale bron, “we zijn 2023, niet 2024. Werk genoeg op de plank dit jaar. Buiten de Wetstraat zit niemand te wachten op permanente campagne”, zo tweette Jeremie Vaneeckhout, Groen-voorzitter.
• Maar verschillende waarnemers in de Wetstraat wijzen erop dat het vooral een boodschap voor intern gebruik was, bij de PS: Magnette is kandidaat om z’n mandaat als voorzitter te verlengen, maar geeft wel aan dat hij dat mogelijks verlaat voor één post, het premierschap. En tegelijk is het ook een bericht aan zijn buur in de Keizerlaan: Conner Rousseau.
• De jonge voorzitter van Vooruit gaat ook in de Franstalige pers over de tongen, als een mogelijke kandidaat om straks de Zestien te nemen. En zijn opening naar N-VA, waarmee hij mogelijks een Vlaamse regering wil vormen, is niet onopgemerkt voorbij gegaan bij de PS. Daar maakte men eerder deze week al de analyse dat de koers van Vooruit niet die van de PS is, overigens net als in 2020: Rousseau neigde naar paars-geel (met N-VA), Magnette wilde uiteindelijk toch paars-groen, oftewel Vivaldi. In een scenario van de verderzetting van Vivaldi na 2024, lijkt Magnette nu al de claim te leggen op het premierschap.
• Wie alvast gretig inpikte op de ambities van Magnette, was De Wever. Zijn N-VA heeft zich helemaal op de communautaire koers gezet, en de PS liet al meermaals horen “nooit mee te zullen gaan” in dat confederalisme. De twee zijn zo meteen weer ‘elkaars beste vijand’: “In ruil voor de ondergraving van onze Vlaamse welvaart de PS belonen met het premierschap? Dat is een dikke vette nee. Als Wallonië (uiterst) links bestuur wil, moet men het confederalisme aanvaarden en de consequenties van het eigen beleid dragen”, zo reageerde De Wever op de ambities van Magnette.
• Voor de huidige bewoner van de Zestien is er maar één weg: bewijzen dat zijn ploeg wel degelijk nog draait, de komende maanden. Een eerste akkoord over de energiemaatregelen vandaag zou al flink helpen om de zure smaak van Magnette zijn openlijke sollicitatie wat door te spoelen. Voor de krokusvakantie wachten dan de pensioenen: ook daar moet wel iets uit de bus komen, omdat Europa meekijkt en dreigt een klein miljard relancesteun in te houden.

Ook vandaag: Jan Jambon (N-VA) moet alweer brandjes blussen.

• “Het moeilijkste dossier van de legislatuur”, zo bestempelde Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) het stikstofdossier. De man uit Brasschaat moet daarbij zijn eigen N-VA-minister van Omgeving Zuhal Demir, die een erg groen profiel heeft gekregen, proberen te verzoenen met coalitiepartner cd&v, waar Jo Brouns (cd&v) als nieuwkomer zijn stempel op Landbouw wil drukken, en voorzitter Sammy Mahdi (cd&v) in de nek hijgt.
• Het cd&v-hoofdkwartier steekt niet onder stoelen of banken dat ze de woede van de boeren gebruikt, als stok om N-VA electoraal terug te drijven op het platteland: “De N-VA laat landelijk Vlaanderen stikken”, is de titel van een interview dat Mahdi aan De Tijd gaf, dat dit weekend verschijnt.
• Demir legde gisteren een ‘non-paper’ op tafel van de Vlaamse regering, over de stikstof. Dat eerste voorstel werd meteen door cd&v afgeschoten: niet bepaald verwonderlijk in onderhandelingen, maar ook gezien de strategie van het hoofdkwartier.
• Maar zo komt het dossier wel samen te vallen met een stokpaardje dat Brouns erdoor wilde krijgen vandaag: het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, waar een pakket van 300 miljoen Europese steun inzit. Het Agentschap Natuur en Bos, dat onder Demir valt, ligt dwars. En dus kan Demir de zaak ook blokkeren op regeringsniveau, tot frustratie van Brouns.
• Daarnaast is er nog een groot symbolisch dossier, waar Demir alweer een hoofdrol in speelt: de subsidies voor zonnepanelen bij grote bedrijven in Vlaanderen. Die krijgen historisch erg veel steun van de Vlaamse overheid, via de groenestroomcertificaten, wat hen miljoenenwinsten oplevert. Onder meer de Antwerpse ondernemer Fernand Huts profiteerde daar royaal van. Demir besliste om die terug te schroeven, wat de energiefactuur voor de Vlamingen liefst 1,2 miljard euro lichter zou maken.  
• Alleen, een nieuwe studie waar Open Vld mee schermt, zou aantonen dat meer dan 2.000 bedrijven schade gaan lijden. En dat die daardoor zelfs financieel in de problemen zouden komen. Geen ‘Robin Hood’-verhaal meer, zo stelden de liberalen aan De Tijd, die bovendien erop wijzen dat het dossier juridisch niet stevig ineen zit.
• Het vergt niet veel politieke verbeelding om te zien dat ook cd&v niet happig zal zijn om Demir haar dossier van de groenestroomcertificaten goed te keuren. Zo draagt de spanning binnen de Vlaamse regering alleen maar toe te nemen. Minister-president Jambon had zich voorgenomen om tegen de krokusvakantie met een deal over stikstof te komen. Vraag is of dat lukt.

Niet echt verwonderlijk: Een studie besteld door Demir toont aan dat Justitie best gesplitst wordt.

• N-VA heeft duidelijk opnieuw het communautaire thema aangeboord, om de verkiezingen van 2024 voor te bereiden. Demir kwam gisteren met een stevige studie, toch gemaakt door twee grondwetspecialisten die gelden als de top in België: Stefan Sottiaux en Arvid Rochtus van de KU Leuven.
• Die tonen aan dat Justitie als bevoegdheid eigenlijk niet federaal zou moeten zitten: in de vijftien andere landen die ze onderzochten is dat alvast niet zo. Zeker niet in federale staten: daar is ordehandhaving, politie en strafuitvoering bijna altijd iets voor de deelstaten. Voor de onderzoekers is Justitie in België alvast niet voldoende gevolgd, ten opzichte van de huidige staatsstructuur.
• Want Vlaanderen heeft wel uitvoerende macht (de regering) en een wetgevende macht (het Vlaams Parlement), maar geen derde pijler, een rechterlijke macht, om het allemaal af te dwingen.
• Er zijn wel al deeltjes gesplitst. Zo doet Vlaanderen wel de alternatieve strafuitvoering, zoals enkelbanden, of ook het jeugdsanctierecht, en ook de preventie. Alleen, de politie, alle andere rechtbanken en ook de gevangenissen, zijn allemaal nog federale materie. Dat suggereren de onderzoekers dus aan te passen. En Demir pakt erin door: zij pleit niet verrassend voor een ‘confederatie van Justitie en Veiligheid’ tussen de deelstaten.
• Zo’n splitsing bij een volgende staatshervorming is overigens niet helemaal ondenkbaar: ook de PS heeft daar wel oren naar gehad in het verleden. Het lag ooit op tafel in gesprekken tussen De Wever en Elio Di Rupo in Vollezele in 2010, en ook Magnette wilde in 2020 wel over politie en veiligheid spreken, als materie om te splitsen.
• Wel één caveat die Sottiaux en Rochtus meegeven: een aantal zaken blijven toch beter echt federaal, zoals terrorisme en narcocriminelen. Die opereren zo internationaal, dat een federale dienst die beter aankan. En uiteraard blijven ook het Hof van Cassatie en het Grondwettelijk Hof beter federaal, zo oordelen ze. Een boeiende discussie dus, maar voorlopig toch vooral erg theoretisch.

Nog een ballonnetje: Georges-Louis Bouchez (MR) wil begrotingstekort in de Grondwet beteugelen.

• Overal ballonnen in het nieuws vanmorgen, en daar deed MR-voorzitter Bouchez nog even zijn voorstel bij. Hij stelt voor in Le Soir en De Tijd, een beetje naar Zwitsers model, om voortaan in de Belgische grondwet te laten inschrijven dat de federale begroting maar drie jaar op rij in het rood mag eindigen.
• Zo niet, dan worden alle niet-essentiële uitgaven bevroren, tot er terug een evenwicht is, zo stelt Bouchez voor. In Zwitserland kunnen dan wel ook de belastingen stijgen. Dat wil Bouchez dan weer niet voorzien.
• Zijn voorstel, dat een tweederdemeerderheid nodig heeft in de Kamer, heeft niet bepaald veel kans op slagen. De politieke realiteit is ook dat België in de laatste 30 jaar maar enkele keren een overschot had op de begroting: zo’n regel van drie jaar maximum in het rood, zou dat helemaal op z’n kop zetten.

Genoteerd: Donkere wolken boven Brusselse financiële toekomst. Zegt Sven Gatz zelf.

• Je zal maar de volgende Brusselse regering moeten vormen. De opgave voor de opvolger van Rudi Vervoort (PS), de Brusselse minister-president, wordt heel zwaar, financieel gezien. Want de vette jaren zijn voorbij, de magere breken aan. Al in maart moeten de kredietbureau ’s beoordelen of Brussel bijvoorbeeld haar huidige rating van AA behoudt.
• Het is niet de oppositie die dat zegt, maar Gatz zelf, de huidige minister van Financiën in de hoofdstad. In De Tijd geeft hij letterlijk aan “dat de grens is bereikt”, en “dat het niet meer houdbaar is”.
• Brussel ging de afgelopen jaren wel bijzonder creatief te werk met haar boekhouding, en hield een hele reeks grote infrastructuurwerken uit haar begroting. Onder meer de aanleg van een nieuwe metrolijn en extra tramlijnen zit er niet in, goed voor in totaal 500 miljoen extra. Die staat niet op de begroting, maar in de rente die moet betaald worden op de schulden, tikt dat wel aan.
• En die strop sluit zich rond de nek van het gewest, op 5 jaar tijd verdubbelde de schuld zich van 5,1 miljard naar 11,2 miljard. Maar met de stijgende rente moeten die schulden wel gefinancierd blijven, en dat wordt lastig. Ze zouden meer dan 5 procent van hun totale begroting moeten beginnen besteden, enkel aan de rentelasten, in de komende jaren.

Om te volgen: Paul Magnette (PS) is nog niet verlost van een Brussels steentje in z’n schoen.

• Een niet te onderschatten man in de machtsstructuur van de PS, zo kan je best Ahmed Laaouej (PS) omschrijven: fractieleider in de Kamer en specialist op Financiën, maar vooral de PS-voorzitter in de hoofdstad.
• En in die hoedanigheid bereidt hij nu onder meer een staatshervorming voor, met de Franstalige partijen in Brussel. Om maar te zeggen: Laaouej heeft een agenda met de hoofdstad, en wil daar zijn stempel drukken.
• Na intern geschuifel bij de afdeling, besliste niemand om zich kandidaat te stellen en Laaouej als hoofd van de Brusselse PS uit te dagen. Hij blijft dus die post behouden. Zeker voor Magnette niet bepaald goed nieuws: bij de federale regeringsonderhandelingen in 2019 en 2020 durfde Laaouej meermaals in te gaan tegen Magnette, met name om een coalitie met N-VA tegen te houden.
• Voor de machtsstructuur van de PS in de Brusselse regering is er nog geen duidelijkheid: huidig minister-president Vervoort lijkt niet meteen zichzelf straks te gaan opvolgen. Maar naast mogelijks Laaouej is er ook zeker Philippe Close (PS), nu burgemeester van Brussel zelf. Die zou ook ‘promotie’ kunnen maken, als de PS straks opnieuw de minister-president mag leveren.