Het jaar 2022 heeft aangetoond dat het Ponzi-schema weer volop actueel is. Heel wat malafide fraudeurs, maar ook bedrijven en overheden, maakten zich schuldig aan het ophalen van geld om dit te gebruiken voor eigen doeleinden. Dat terwijl ze de schijn ophielden dat ze een legitieme onderneming beheerden. De stijgende rentevoeten zullen dit in 2023 alvast veel moeilijker maken, want investeerders zijn nu veel meer op hun hoede. Ponzi-schema is voor mij dan ook het woord van 2022.
Een jaarlijkse traditie
Naar jaarlijkse traditie wordt in elke land een ‘woord van het jaar’ gekozen. Dit jaar won het woord ‘klimaatklever’ in Vlaanderen. Klimaatklevers zijn activisten die zich vastkleven aan objecten om de toestand van de aarde aan te klagen. In Franstalig Belgiê werd het ‘velotafer’ wat staat voor de gewoonte om je fiets te gebruiken voor het werk.
De Financial Times koos voor het actuele, maar wat banale ‘inflatie’. The Economist voor ‘hybride werk’ dat sinds de pandemie de norm is geworden.
Ik zou kiezen voor een woord dat net 100 jaar bestaat: het Ponzi-schema. Deze fraude is vernoemd naar überfraudeur Charles Ponzi die zijn investeerders 50 procent (!) rendement beloofde op 45 dagen. Hij betaalde bestaande investeerders met het geld dat afkomstig was van de ononderbroken instroom van nieuwe, onwetende investeerders. Dit sprookje kwam uiteindelijk ten einde, want zulke rendementen waren (en zijn) onhoudbaar.
De kenmerken van een Ponzi-schema
In de volksmond wordt het soms een piramide-schema genoemd, waar de top zich kan verrijken zolang er onderaan een instroom blijft van beleggers of kopers die het verhaal geloven.
Typisch aan dergelijk schema zijn de volgende kenmerken:
- Er is geen rendabel businessmodel. Het gaat meestal om goed verpakte luchtkastelen.
- De belegger of investeerder krijgt grote rendementen voorgespiegeld. Dikwijls in de grootorde van grootte van 10 procent , en belangrijk… dit vooral recurrent.
- De organisator stort zijn initiële investeerders dat beloofde rendement.
- Het schema blijft bestaan tot de instroom van nieuwe beleggers of investeerders opdroogt. Dit gebeurt meestal wanneer de economische omstandigheden drastisch wijzigen, zoals bij stijgende rentevoeten of bij een beurscrash.
Bernie Madoff als schoolvoorbeeld
Na de beurscrash van 2008 ontplofte het rijk van Bernie Madoff, een makelaar uit New York die erin was geslaagd om 65 miljard dollar te verduisteren. Hij hanteerde het klassieke Ponzi-schema door het beloven én uitkeren van hoge rendementen aan zijn initiële investeerders. De instroom van nieuwe investeerders stopte echter en de fraude kwam aan het licht. Hij werd veroordeeld tot 150 jaar gevangenis en overleed daar in 2021.
2022: Een scharnierjaar
2022 was net als 2008 en 1929 een scharnierjaar, waarin het kaf van het koren werd gescheiden. Deze keer als gevolg van een drietand van financiële drama’s:
- het stopzetten van de geldpersen van de centrale banken,
- de galopperende inflatie en
- de stijgende rentevoeten.
In 2022 staken 3 Ponzi-schema’s er bovenuit:
De Chinese vastgoedbubbel
Critici zullen oordelen dat de hele vastgoedsector een Ponzi-schema is die overleeft omdat er voorlopig nog altijd een instroom is van nieuwe klanten die ervoor zorgen dat de prijzen van huizen en appartementen blijven toenemen. De vraag is wat er gebeurt als de instroom van nieuwe kopers wegvalt.
De Chinezen hebben het wel helemaal bont gemaakt. Daar is het courant dat ontwikkelaars hun projecten op voorhand verkopen, dan geld krijgen van bevriende banken om al nieuwe gronden aan te kopen zonder enig inleg van eigen kapitaal. Dit liep allemaal goed zolang er nieuwe kopers waren. In China wil de nieuwe generatie echter niet meer in deze vastgoedhype instappen, waardoor ook dit kaartenhuis in elkaar stort. Lex, de financiële adviesrubriek in de Financial Times, schat het verlies hier op 1.100 miljard dollar voor de Chinese staat. Dat geld moet dienen om de vastgoedmarkt te onderstutten.
De geldpersen van de centrale banken
Hoewel hun rol cruciaal is geweest tijdens de energiecrisis en de pandemie, zijn de centrale banken mee verantwoordelijk voor de grote aandelen-en vastgoedbubbel. Ze komen hier nu wel wat op terug maar ondertussen zijn heel veel activa overgewaardeerd en storten ze in elkaar. Naast crypto (minus 80 procent), verloren ook techaandelen – vooral start ups en scale ups – dit jaar tussen de 50 à 90 procent. Heel wat activa bleken lucht te zijn maar dit kon alleen maar door de gigantische geldinjecties van centrale banken in het financieel systeem.
FTX spant de kroon
De winnaar van dit jaar is echter FTX met sloddervos-CEO Sam Bankman Fried. Deze slaagde erin om heel wat nieuwe beleggers te overtuigen om crypto te kopen op zijn platform FTX om vervolgens het geld te transfereren naar zijn beleggersvehikel Alameda Research. Daar werd het geld gebruikt om in risicovolle beleggingen te investeren. Een deel van de fondsen ging ook naar een aantal koloniale villa’s in de Caraïben. 36 miljard dollar ging in rook op.
Ponzi-schema’s zullen blijven bestaan zolang geld en hebzucht de wereld beheersen, dus zolang het kapitalisme hoogtij viert. Het is kwestie om je er niet door te laten vangen. Het adagio blijft nog altijd gelden: ‘Als iets te mooi is om waar te zijn, is het meestal zo’. (ddw)
Xavier Verellen is auteur en ondernemer in de wijnbusiness. (www.qelviq.com)
