“Met welk doel onderhandelt men eigenlijk, wat is het objectief, in die gesprekken met Engie?” Binnen de regering wordt het dossier van Doel 3 aangegrepen om de grote vraag te stellen: is men wel echt “alle opties aan het openhouden”, zoals MR, Open Vld en cd&v nu al weken vragen? Annelies Verlinden (cd&v) springt in het dossier, haar partij zet de voet. Als minister van Binnenlandse Zaken is ze bevoegd voor de nucleaire waakhond FANC: die moet nu uitzoeken of het stilleggen van Doel 3 op 23 september al meteen tot onomkeerbare afbraakwerken leidt, of Engie die kan uitstellen. Het idee is om onder meer de chemische spoeling van het reactorvat op korte termijn tegen te houden, maar vooral om op langere termijn, eventueel binnen vijf jaar zelfs, toch Doel 3 terug te kunnen opstarten. Die deur wil de rechterflank van Vivaldi absoluut openhouden, op 8 dagen voor de definitieve sluiting van de kernreactor. Bij Groen is de ergernis huizenhoog, dit is een “onprofessionele manier van werken, op vele vlakken”, “die werken komen niet uit de lucht vallen”, zo is in kringen rond Tinne Van der Straeten (Groen), minister van Energie, te horen.

In het nieuws: Plots, 8 dagen voor het doek valt over Doel 3, grijpt minister Verlinden in.

De details: Het hele dossier onderstreept de grotere vraag rond kernenergie binnen Vivaldi: gaat men ermee verder of niet?

• “De datum waarop Doel 3 afloopt, ligt al 19 jaar vast. Dat weet iedereen.” Binnen Vivaldi zijn ze bij Groen nauwelijks te spreken over wat er gisteren gebeurde, nadat L’Echo het nieuws bracht dat Engie op 23 september al, een dikke week voor de officiële dag waarop de reactor moet sluiten volgens de wet van de kernuitstap (1 oktober 2022) begint met de eerste werken.
• Niet dat die reactor stilgelegd wordt, maar wel het nieuws dat Engie meteen begint met de chemische spoeling van het reactorvat en de binnenste schil van de kerncentrale, de primaire kring, deed de poppen aan het dansen gaan: dat proces is volgens experts onomkeerbaar, waardoor de kerncentrale definitief verloren gaat.
• Dat nieuws deed de potjes overkoken op de rechterflank van Vivaldi, waar de drie partijvoorzitters, Georges-Louis Bouchez (MR), Egbert Lachaert (Open Vld) én Sammy Mahdi (cd&v) al langer aandringen om “niets definitiefs” te doen bij die geplande sluitingen. Daarbij gaat het niet langer meer over Doel 4 en Tihange 3, die in principe tien jaar langer openblijven, maar ook Doel 3 en Tihange 2. Die laatste moet in het voorjaar van 2023 ook sluiten, volgens de wet.
• Om die sluiting te verhinderen, schermde men bij Open Vld met een noodwet, zou men bij de MR het “dossier op tafel leggen binnen de regering”, maar het was cd&v die ingreep, via Annelies Verlindens bevoegdheid op Binnenlandse Zaken. Die controleert immers de nucleaire waakhond FANC (het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle).
• “In onzekere tijden moeten we doordacht te werk gaan met onze energievoorziening. Op veiligheid sluiten we evenwel geen compromissen. Daarom vroeg ik het FANC te onderzoeken of de voorbereiding van de ontmanteling van Doel 3 op een veilige manier kan worden uitgesteld”, zo liet minister Verlinden weten, een een-tweetje met haar voorzitter, die meer profiel zoekt voor zijn partij, en meteen publiek applaus gaf aan zijn minister.

Over wat gaat het precies: Het FANC springt in de dans, maar eigenlijk gaat het om Doel 3 ‘bevriezen’ of niet.

• Concreet vraagt de minister dus aan haar eigen waakhond of Engie nu absoluut, om veiligheidsredenen, de werken – zoals het reactorvat spoelen – moet doen, of ze dat kan laten. Want bij cd&v wil men dat, indien het kan, de “situatie van Doel 3 dan bevroren wordt“, om “een eventuele latere beslissing om te heropenen mogelijk te maken”.
• De zet kon maar op weinig bijval rekenen bij de groenen, net als bij Engie, dat “verrast reageerde” op de communicatie. “De industriële plannen zijn al maanden bekend“, zo is daar te horen. En ook bij Van der Straeten wijst men erop dat al in juni gevraagd is aan Engie om de beide centrales, Doel 3 en Tihange 2 wat langer open te houden, in de wintermaanden, en dat de Fransen dat afgewezen hebben, omdat het technisch onmogelijk was. “Alle kerncentrales die kunnen draaien, gaan draaien”, was daar de boodschap.
• Achter de schermen is de ergernis groot over de “onprofessionele manier van werken, op vele vlakken”. De officiële lijn van Van der Straeten is dat “er pas kan ontmanteld worden, als er een ontmantelingsvergunning is. En die is er niet. Dus kan het niet onomkeerbaar zijn”. Geen reden dus om een hele show rond het FANC te verkopen.
• En opvallend, vanmorgen kwam op Radio 1 ook Open Vld-vicepremier Vincent Van Quickenborne dezelfde sussende toon spreken in het dossier: “Er is geen ontmantelingsdossier ingediend, we zijn zeker niet te laat. Het gesprek moet plaatsvinden, om te zeggen wat de plannen zijn van het bedrijf met die reactor”, zo stelde die.
• Maar dat wordt bij cd&v fel tegengesproken, even na het radio-interview. “Vergelijk het met een huis waarvan de sloopvergunning nog niet geleverd is, maar de eigenaar wel al alle elektriciteitskabels begint uit de muren te trekken. Het reactorvat spoelen en zo de reactor onklaar maken, dat kan wel degelijk onder de huidige vergunning. En dan is het te laat. Wij willen dus weten of het zo is dat Engie dat technisch kan tegenhouden of niet”, zo klinkt het in de wandelgangen.

De essentie: De rechterflank van Vivaldi gaat wel degelijk voor een scenario waarin meer centrales openblijven, zij het maar binnen vijf jaar. Het vertrouwen over de onderhandelingen met Engie is tegelijk weg.

• De discussie over de kerncentrales liep gisteren hoog op tussen Open Vld en N-VA. “Op het criminele af“, zo noemde Theo Francken (N-VA) de beslissing om nu Doel 3 te sluiten, “in oorlogstijd, zonder directe aanleiding, dat zelf afsluiten is geen politieke fout, maar een strategische blunder”.
• Daarop reageerde Lachaert fel: “Wie heeft die sluiting gestemd van Doel 3? Je zelf crimineel noemen, is toch next level politics.” Daarmee verwees hij naar een bevestiging van de kernuitstap in 2015, door de Zweedse regering. Die beslissing krijgt N-VA regelmatig onder de neus gewreven, ook al waren toen vooral MR en Open Vld voorstanders van die sluiting.
• Dat N-VA het heftig speelt, en al maanden campagne voert voor het openhouden van de centrales (op 23 september is er zelfs een betoging in Doel tegen de sluiting van Doel 3, waar Francken voor oproept), is klassieke oppositie versus meerderheid.
• Maar het heeft wel effect op de coalitie: binnen Vivaldi raakt het verder verhit. Want daar maken cd&v, MR en Open Vld hoe langer hoe meer duidelijk dat het hen menens is, om naast Doel 4 en Tihange 3 nog meer reactoren te behoeden voor sluiting. Het argument dat het te laat is, omwille van brandstof die niet besteld is, en plannen die niet gemaakt zijn, waar Engie al veel langer mee zwaait, vegen ze van tafel.
• “Zelfs al is het maar over vijf jaar, we gaan moeilijke tijden tegemoet met onze energie, dus kunnen we het ons niet permitteren om die infrastructuur verloren te laten gaan. Dan hebben we de luxe om ook in de toekomst ons de vraag te stellen of we die centrales nog willen heropstarten of niet”, zo klinkt het op de regeringsbanken. “Willen wij met Vivaldi de regering zijn die de nucleaire optie heeft laten verloren gegaan of niet?“
• Daarbij ondergraaft het trio van MR, Open Vld en cd&v verder de kernuitstap, waar Ecolo en Groen zo hard over vochten, toen ze in Vivaldi stapten. In schijfjes moesten de groenen daarop telkens wat meer toegeven, tot in het voorjaar definitief Doel 4 en Tihange 3 toch verlengd werden. Maar daar stopt het dus niet, voor de rest van de coalitie.
• Het idee om de kerncentrales in een soort ‘winterslaap’ te zetten, en Doel 3 te ‘bevriezen’ is er naar analogie met Duitsland, waar men op die manier ook twee oude centrales, die gepland waren voor sluiting, open te houden, zo is te horen.
• En nauwelijks verholen is er dan de hoop om op een dag, met niet langer een groene minister aan de knoppen, de zaak met Engie te kunnen dooronderhandelen. Want over de doelstellingen van Van der Straeten, die openlijk zegt ‘”voor alles open te staan, zonder taboes”, twijfelt men wel degelijk: “Met welk doel onderhandelt men eigenlijk, wat is het objectief, in die gesprekken met Engie?”, zo is te horen.
• Bij Groen is er alvast de strategie om niet principieel kernenergie af te wijzen, en dat ook niet te doen voor de oude centrales zoals Doel 3 en Tihange 2. Voorzitter Jeremie Vaneeckhout sprak over de zet van het FANC als “paniekvoetbal” en wees erop “dat dit de facturen van de mensen in de komende maanden op geen enkele manier zal verlichten”. “Te veel politici zijn aan het improviseren. We moeten focussen op facturen“, zo sneerde hij naar Verlinden.
• Om de discussie rond Doel 3 en Tihange 2 te counteren, wil hij vooral op het element van de kostprijs spelen: “Engie zit in een zetel. Dat komt doordat er door de voorbije regeringen geen beslissingen werden genomen. Voor de verlenging van de twee jongste reactoren zullen we nu al een stevige prijs betalen. Dat is een kost voor de belastingbetaler voor de komende decennia. Geld dat we ook in duurzamer energiebeleid kunnen steken.”

Genoteerd: De Open Vld-ondervoorzitter Jasper Pillen excuseert zich voor “voorbarige communicatie” rond het gasplafond.

• Het Europese gasplafond blijft een ander heet topic in heel de energiediscussie in de Wetstraat. Daarbij was Vivaldi vorige week, aangejaagd door minister van Energie Van der Straeten, bijzonder triomfantelijk over een “diplomatieke doorbraak”, rond de plafonnering van die gasprijs. In tandem hadden Van der Straeten en premier Alexander De Croo (Open Vld) daar al maanden voor gepleit, binnen de EU.
• Maar de communicatie bleek voorbarig: in het weekend waren er al twijfels bij diplomaten, en gisteren, op de State of the Union van Ursula von der Leyen, bleek nogmaals dat de Europese Commissie het niet in haar plannen heeft zitten.
• Meteen erg vervelend voor Open Vld, die in de slipstream van Van der Straeten ook wel erg fors had gecommuniceerd. Die communicatie, bij liberalen en groenen, kreeg immers in de dagen die volgden vlijmscherpe kritiek van de oppositie, maar ook in de pers.
• Ondervoorzitter Jasper Pillen (Open Vld), die door zijn partij is naar voor geschoven om in de ‘spits’ te spelen, moest op de blaren zitten. Gisteren volgden excuses: “Het nieuws over het gasplafond was voorbarig. We waren te voluntaristisch in de communicatie. Sorry daarvoor. Maar ons land probeerde hard dit binnen te halen, het leek te lukken.”
• Daarbij had Pillen het niet toevallig over “verantwoordelijkheid nemen in de regeringen”. Het past perfect in een nieuwe strategie die Open Vld deze zomer op de fractiedagen afsprak: daarbij wilden ze net niet meer aan een “politiek opbod” of “aankondigingspolitiek” meedoen, maar draait alles rond “het herstellen van onze geloofwaardigheid”, een koers die partijvoorzitter Lachaert fel bepleitte op zijn fractiedagen.
• Daarbij was er groot enthousiasme: de rangen lijken na een jaar interne twisten over de te volgen koers nu gesloten. Men gaat allen achter de premier staan. Maar toch wijzen verschillende aanwezigen erop dat het “wel degelijk heel veel ging over die stijl, maar bitter weinig over inhoud”, en “dat het toch meer zal moeten zijn dan wat minder tweeten”. Om maar te zeggen: niet iedereen bij Open Vld is al meteen overtuigd. Zeker niet als in praktijk de strategie niet wordt uitgevoerd.
• In de wandelgangen van de liberalen blijft het gaan over een peiling, die de partij zou hebben laten uitvoeren, die desastreus zou zijn voor de partij. In De Standaard ontkende Lachaert deze week nog het bestaan “van die peiling van 7 procent”. Dat herhaalt men vandaag.
• Wel wordt bevestigd op de Melsensstraat dat er gepeild is “naar thema’s en gevoeligheden”. “Maar de laatste peiling die er was, is een Europese van ALDE, en die peilde Open Vld in Vlaanderen op 12,1 procent. En die is in stukjes wel getoond op de fractiedagen”, zo is te horen. Daar ziet men Open Vld op dit moment op 10 procent, tussen de 8 en 12 procent, als positieve en negatieve foutenmarge.
• Maar veel belangrijker uit het Open Vld-onderzoek naar thema’s en gevoeligheden, was de vaststelling dat 79 procent van de Vlamingen de aankondigingspolitiek beu is, en zo geen vertrouwen meer heeft in politiek. Het verklaart meteen waarom Pillen openlijk door het stof ging, en met excuses kwam. 

De gok van N-VA: Double down, geen snellere Septemberverklaring, én geen snel geld om de nood te verlossen.

• “Geen kwestie van weken, maar dagen.” Dat had Jan Jambon, de Vlaamse minister-president, zelf verklaard, op het podium van Voka, die haar grote rentrée-receptie hielden begin deze maand in de Brusselse Bozar. Het ging daarbij om de noodkreet van de bedrijven, die om maatregelen schreeuwden om hun torenhoge energiefacturen te kunnen behappen. Open Vld en cd&v drongen er toen op aan om sneller te gaan, en Jambon leek daarin toe te geven, die avond.
• Meteen dook zo het verhaal op dat de Septemberverklaring zou kunnen vervroegd worden. Want bij de N-VA koppelde men het hele energieverhaal, en dwingende maatregelen daar, aan die begrotingsbespreking, die voorafgaan aan die grote speech van de minister-president, bij de opening van het Parlementaire jaar van het Vlaams Parlement.
• Doelbewust werd de boodschap bij N-VA in de markt gezet dat de federale staat tot op de draad uitgeleefd is, de zakken leeg, “Griekse toestanden” en dat men het Vlaamse niveau niet op datzelfde pad wilde sturen. Elk gesprek over maatregelen voor de energiecrisis, moest dus ook in het kader van de begrotingsbesprekingen.
• Een vroegere rentree dus, in plaats van eind deze maand, of tenminste toch met het luik rond energie, zo dook vervolgens het scenario op: begin deze week nog sprak men in de hoogste kringen van de Vlaamse regering over het idee om nu vrijdag, morgen dus, met een energiepakket te komen. Dat Jambon ondertussen naar Ierland op dienstreis ging, kon niet deren: men werkte naarstig verder. De kritiek op die trip? Die pakte Jambon erbij.
• Maar kijk, gisteren ging Jambon nog verder: de minister-president en zijn regering trokken definitief de deur dicht, na overleg op een ministerraad over een versnelling in de begrotingsgesprekken: er komt één groot pakket, dat op 26 september wordt gepresenteerd. Nog 11 dagen wachten dus.
• De financiële realiteit is dat de Vlaamse begrotingscijfers, die deze week in ramingen binnenkwamen, helemaal niet positief zijn: ook daar is nu een tekort van tussen de 350 tot 450 miljoen euro, zo verwacht men.
• De steunpakketten waarvan sprake zouden vooral voor bedrijven zijn, en op basis van renteloze leningen, gratis overbruggingskredieten dus, eerder dan geld uitdelen in de vorm van subsidies. Er is wel nog discussie over wie daar dan recht op krijgt: onder meer cd&v dringt fel aan op de zorgsector meenemen.
• Net omdat de cijfers helemaal niet goed zijn, en er een economische storm aankomt, blijft de N-VA tegelijk inzetten op het thema van spaarzaamheid, van “geen putten graven om andere putten te vullen.” Die combinatie, van wachten, en de vinger op de knip houden, is een stevige gok. Ze gaat alvast in tegen de traditionele achterban van de Vlaamse bedrijven, “mijn baas”, grapte partijvoorzitter Bart De Wever (N-VA) ooit over Voka.
• Voka-topman Hans Maertens haalde daarover vanmorgen hard uit, op Radio 1. “Nu moeten de wapens ingezet worden, om onze burgers en bedrijven te beschermen. We stellen vast dat een aantal dagen weer een aantal weken zijn, terwijl we het al weken vragen. Men beseft niet aan het Martelarenplein dat dit om een echte economische oorlog gaat.” 
• En ook de oppositie was niet te spreken: “De regering Jambon heeft twee standen: niets doen of oppositie voeren tegen de federale regering. Het is hoog tijd dat ze doet wat ze moet doen: beleid voeren voor de Vlamingen en deze crisis. Waar wachten ze op? De crisis is nu”, zo reageert Groen-fractieleider Björn Rzoska op de beslissing om te wachten tot 26 september.
• Wat overigens op de achtergrond wél speelt: de Waalse regering wil niet mee met grote steunpakketen vanuit de regio’s voor burgers en en bedrijven. De koffers zijn helemaal leeg, en de Waalse regering van Elio Di Rupo (PS) kijkt expliciet naar het federale niveau om een reddingsboei te gooien in de energiecrisis. Dat maakt dat onrechtstreeks de druk op de Vlaamse regering afneemt: ze weten aan het Martelarenplein dat de PS zwaar weegt op de federale ploeg, om daar iets te forceren.

Op dat federale niveau: Een versnelling toch, daar?

• Volgende week zitten onder meer premier De Croo, vicepremier Van Quickenborne, maar ook ministers van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) en Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir (Vooruit) in New York, voor de jaarlijkse opening van de Verenigde Naties. Zelfs Elio Di Rupo, die de laatste tijd internationaal bijzonder actief is, wordt er verwacht, namens de Waalse regering.
• Die trip is midden volgende week, de premier zou dus graag daarvoor afkloppen met maatregelen. De mantra van Vivaldi was immers altijd “als Europa niet ingrijpt, doen we het zelf”. En hoewel de State of the Union van von der Leyen wel met onder meer een taks op de superwinsten kwam (die de lidstaten zelf moeten implementeren) en een plafond op de elektriciteitsprijs van kernenergie en groene stroom, zijn het geen concrete, tastbare ingrepen, maar eerder miljarden die op termijn in de regeringskoffers van de lidstaten terugvloeien. Zo verwacht men voor België op dat plafond van de elektriciteitsprijs zo’n 5 miljard extra inkomsten.
• Plus, zoals vermeld: de ongelukkige communicatie rond het plafond voor de gasprijs, maakt dat Vivaldi nu wel een succesje kan gebruiken. Op een kernkabinet gisteren leek alles klaar om vrijdag met een pakket te landen. Dat toen ook leek alsof Vlaanderen zou doorduwen, en vrijdag landen, was een extra argument.
• In de maatregelen zal de gebruikelijke mix zitten die de bedrijven en zelfstandigen ook tijdens corona kregen: tijdelijke werkloosheid als mogelijkheid, net als overbruggingsrechten voor zelfstandigen en uitstel van sociale bijdragen. Pro memorie: in de corona-crisis liepen die kosten op tot 5,8 miljard voor de tijdelijke werkloosheid en 5,4 miljard voor de overbruggingsrechten. Het kan dus heel snel stevige impact hebben op de staatskas.
• Maar Vivaldi trekt de beurzen open, en wil verder doorzetten met haar ‘basispakket’ voor gas en elektriciteit voor iedereen. Daarbij is er een consensus dat het voor “de middenklasse” moet zijn. Alleen stopt daarna die consensus: wie zit wél en wie niet bij de middenklasse?
• Open Vld kwam alvast met een speciale communicatielijn: plots gaat het over politici, die geen premie zouden krijgen. “Voor de allerhoogste inkomens, ministers en parlementsleden, moet er geen tussenkomst zijn”, zo zei Van Quickenborne, die gisteren al stevig communiceerde over welk pakket er mogelijks volgt. De Vlaamse liberalen willen dus ‘gericht’ werken, niet voor de allerrijksten. Daarmee zitten ze op de lijn van PS en Ecolo en Groen. De MR ligt dwars: Bouchez schreeuwde al moord en brand dat deze maatregelen niet dienen om rijkdom te herverdelen, “daarvoor zijn er belastingen”.
• Het voorstel dat De Croo op tafel legde woensdag, speelt daarop in: iedereen krijgt het pakket, maar de hoogste 20 procent inkomens zullen het via hun belastingen terugbetalen. Of dat de meeste gelukkige constructie is, werd in liberale kringen toch opgeworpen: dan krijgt wel 20 procent van de bevolking nog een onaangename herinnering aan de crisis, in de vorm van een extra lijn op de belastingbrief, ergens in de aanloop naar 2024.
• De bedragen zouden tegelijk wel substantieel zijn: een gemiddeld middenklassengezin kan zo rekenen op dik 600 euro korting per jaar, en mogelijks nog eens zeker 100 euro voor stroom, zo is in regeringskringen te horen. Afwachten of het er vrijdag doorgeraakt, maar de ambitie is er alvast, zeker nu de Vlaamse regering afhaakt voor deze week.