Vivaldi geeft zichzelf nog een dikke maand, om met het Franse Engie een deal uit te werken. Het duo van premier Alexander De Croo (Open Vld) en Tinne Van der Straeten (Groen) onderhandelt achter de schermen met Parijs: zowel de verlenging van twee kerncentrales, als een extra overwinsttaks willen ze in juni regelen. De groene energieminister bezwoer onder druk van meerderheid en oppositie in de Kamer ondertussen dat Vivaldi “achter de winsten in de energiesector zal gaan, over alle technologieën heen”, en dat die integraal gebruikt zullen worden “om de energiefacturen van onze burgers en bedrijven te verlagen”. Vivaldi hoopt op een Europees initiatief: de Europese energiesector boekte tot nu een verbluffende 200 miljard euro overwinsten. Komt dat er niet, dan moeten Van der Straeten en premier De Croo zelf aan de bak. Ondertussen ligt in de Kamer een nieuw, strakker kader klaar voor Synatom, het fonds dat de opkuis van de ontmanteling van de Belgische kerncentrales moet regelen: financieel een gigantisch dossier, van 41 miljard euro.

In het nieuws: “Niemand mag zich verrijken door de grootste energiecrisis ooit”, zo stelde een op dreef zijnde Van der Straeten in de Kamer.

De details: Meer dan ooit koppelt Vivaldi ‘koopkracht’ aan een extra taxatie van Engie.

• “Aux armes, citoyens!”, te wapen, leek het wel gisteren, voor Kamerleden van meerderheid en oppositie door elkaar, met één gemeenschappelijke vijand: het Franse energiebedrijf Engie.
• Deze week maakten het bekend dat het Belgische dochterbedrijf Engie Electrabel, dat de nucleaire centrales in België uitbaat in Doel en Tihange, na een uiterst lucratief winstjaar een dividend van 1,24 miljard uitbetaalt aan de moederholding in Parijs.
• Dat leidde tot een hele resem verontwaardigde reacties in de Kamer, die allen in dezelfde richting gingen. De lijn tussen oppositie en meerderheid was flinterdun. Net als die tussen links en rechts:
  • Zo ontpopte Jean-Marie Dedecker, onafhankelijke bij de N-VA-fractie, zich tot een waar volksmenner langs links: “Engie is de melkkoe die hier graast, die hier vetgemest wordt, maar die gemolken wordt in Parijs. Afgelopen week hebben we gezien dat ze nog 1,24 miljard euro van die woekerwinsten doorgestort hebben aan de Franse miljonairs”, zo stelde hij, voor te vragen “wat er nu voor de koopkracht zal worden gedaan?”
  • “Het meest trieste van al is dat de mensen die vandaag hun facturen niet kunnen betalen, moeten toezien hoe die aandeelhouders in Frankrijk met hun dikke sigaren de biljetten aan het tellen zijn“, zo stelde Reccino Van Lommel (Vlaams Belang).
• Bij de meerderheid een zelfde discours, met wapengekletter richting Frankrijk:
  • “Aan de ene kant vertrekt 1,2 miljard euro richting Parijs, om de aandeelhouders te betalen, en aan de andere kant exploderen de facturen, en wordt het leven van de mensen moeilijker en moeilijker“, zo sneerde PS’ers Malik Ben Achour.
  • “Dit voelt als een slag in het gezicht van iedereen die ploetert om rond te komen”, zei Leen Dierick (CD&V), die het had over Franse managers die “hun winst en dividenden tellen”.
  • Kris Verduyckt (Vooruit) wees daarbij tegelijk een andere schuldige aan: “Op een moment wanneer mensen met heel hoge energiefacturen geconfronteerd worden en energiebedrijven slapend rijk worden, moet er iets gebeuren. U hebt mij al gezegd dat u aan de fout van de vorige regering bijna niets kunt doen. Toch kan dit niet blijven duren.”
  • “Dat er 1,2 miljard wordt doorgesluisd naar het Franse moederbedrijf, is hallucinant“, stelde Kim Buyst (Groen). Ook zij zette tegelijk de aanval op de “vorige regering” in, net als Vooruit overigens: “De vorige energieminister betonneerde deze regeling met alle mogelijk middelen, op vraag van het bedrijf”, zo haalde ze uit naar Marie-Christine Marghem (MR).
• Tegelijk kwam er wel ook druk vanuit de oppositie om nu actie te ondernemen:
  • “Het verhaaltje dat men niet aan dat geld kan, dat Groen, Vooruit en Vivaldi al maandenlang vertellen, is eenvoudigweg niet waar. Wij hebben geen nood aan meer maanden waarin loze beloften worden gedaan, maar wel aan daden, zodat die overwinsten effectief worden aangepakt”, zo zette Peter Mertens (PVDA) druk op de linkerflank van de federale regering.
  • N-VA nam dan weer specifiek de aanpak van Van der Straeten op de korrel. “U heeft het uzelf wel heel erg moeilijk gemaakt. U bleef onder impuls van groene dogma’s de beslissing over de kerncentrales uitstellen. U bleef treuzelen, zodat de regering nu naar Parijs moet en al uw charmes moet bovenhalen om Engie te overtuigen van de broodnodige levensduurverlenging van de kerncentrales. Tegelijkertijd zoekt u een knuppel om diezelfde mensen meer belastingen te doen betalen. De vraag is hoe ernstig u het eigenlijk meent met die twee zaken.”

De moeite om toch even te vermelden: Wie zijn eigenlijk die “aandeelhouders met de dikke sigaar”?

• Engie Electrabel is vandaag een 100 procent dochter van het bedrijf Engie, in 2005 kregen de Fransen definitief heel het ooit Belgische bedrijf in handen.
• Maar de verkoop aan het toenmalige Suez, een Franse reus, was al veel eerder ingezet. Electrabel was immers een deel van de Generale Maatschappij van België, een historisch investeringsvehikel dat ooit door Willem I in 1822 opgericht werd. In 1988 was er de fameuze gooi van de Italiaanse corporate raider Carlo de Benedetti op die ‘Belgische trots’, waarna Maurice Lippens samen met de Belgische haute finance, en met toenmalige premier Wilfried Martens (CVP), de tegenaanval inzette.
• Diezelfde Lippens was de megalomane architect van BNP Paribas Fortis, wat men heil vond in Parijs: het Franse Suez was de ‘redder’, net zoals BNP Paribas dat bij Fortis was.
• Want zowel Suez als BNP Paribas als ‘redders’, betekende de facto het einde van een Belgisch beslissingscentrum, en een verschuiving van macht en vooral dividenden naar Parijs. De Belgische overheid verloor meteen elke serieuze hefboom, via het aandeelhouderschap toch.
• Bij Electrabel voltrok zich dat al twintig jaar eerder: het werd systematisch ingelijfd bij Suez. Dat fuseerde zelf in 2008 met Gaz de France, een staatsbedrijf.
• Wie vandaag dus klaagt over de “aandeelhouders met dikke sigaren”, heeft het eigenlijk over de Franse belastingbetaler. Immers: met 23,64 procent van alle aandelen is de Franse staat veruit de grootste sleutelaandeelhouder. Daarnaast zitten er ook een paar grote financiële spelers in zoals BlackRock (4,47 procent) en de Caisse des Dépôts et Consignations (CDC) (4,59 procent). En de werknemers hebben zelfs 3,16 procent.
• Engie Electrabel heeft wel een laagje Belgische vernis, via hun management en raad van bestuur. Thierry Saegeman, de CEO, is erg welbespraakt, en trekt graag naar de Belgische tv-studio’s om daar ‘zijn’ bedrijf te verdedigen. Grote Engiebaas Catherine MacGregor verontwaardigt zich niet tot commentaar in het ‘Belgische dossier’. En tegelijk heeft men een Belgisch boegbeeld, een captain of industry, netjes als voorzitter van de raad van bestuur van Engie Electrabel geïnstalleerd: ex-bpostbaas Johnny Thijs. Wie gelooft dat die laatste ook maar een poot zou uitsteken om de belangen van Belgische consumenten te verdedigen, gelooft in sprookjes.

De retoriek: Van der Straeten ging daarop in crescendo.

• In de Kamer kwam minister Van der Straeten opvallend combattief voor de dag. Het is duidelijk dat het leed voor Groen in het dossier van de keruitstap geleden is: niemand lijkt vandaag nog echt bezig met die discussie. De focus ligt voortaan helemaal op een veel prangender dossier: de koopkracht, en daaraan gekoppeld: de hoge energiefacturen.
• Meteen hoopt Van der Straeten zo een nieuwe adem te vinden. En het is duidelijk dat de groene minister zich niet de kaas van tussen haar boterham zal laten eten, als het aankomt op Engie aanpakken, minstens al in woorden:
  • “Ik hoor hier ‘hallucinant’, ‘wrang’ en ‘ondenkbaar’. Maar de optelsom van die drie beoordelingen is nog een onderschatting van de pijn die mensen voelen wanneer elke maand de energiefactuur in hun bus valt”, zo stelde Van der Straeten.
  • “Dan enorme winsten maken, terwijl een recordaantal mensen hun factuur niet kunnen betalen? Onaanvaardbaar!”
  • “Niemand mag zich verrijken door de grootste energiecrisis ooit.”
  • “We houden ons aan ons engagement: we zullen achter de winsten in de energiesector aangaan, over alle technologieën heen. En als we die winsten afromen, zullen we die integraal inzetten om de energiefacturen van onze burgers en bedrijven te verlagen.”

De essentie: Vivaldi moet snel met Engie een deal vinden. In juni valt de deadline.

• Veel wil de regering niet kwijt over de gesprekken, die volop lopen met de Franse energiereus. Angstvallig schermt men de details af, van discussies die premier De Croo en Van der Straeten samen voeren. Niet toevallig: het was zaak voor de groenen, in zo’n belangrijk dossier, om heel de coalitie volop in bad te trekken, met de premier aan tafel. Dan kan niemand de zwarte piet naar Groen duwen, als het mislukt.
• Tegelijk klinkt het dat de regering gisteren eigenlijk niets nieuw vertelde, in de Kamer: al bij het sluiten van de grote energiedeal van Vivaldi op 14 maart (toen beslist werd de kerncentrales open te houden), zat ook die belasting op woekerwinsten in de energiesector mee in het akkoord.
• Bovendien is de deadline toen vastgelegd, en die herhaalde Van der Straeten gisteren duidelijk: tegen eind juni moet er resultaat zijn. Meteen tikt de klok voor Vivaldi, en met name voor de premier en zijn energieminister.
• Maar zo’n extra belasting op overwinsten blijkt in praktijk toch moeilijker dan gedacht. “Ik heb meer tijd nodig dan anders, omdat ik met handen en voeten gebonden ben door eerdere overeenkomsten gesloten door vorige regeringen. Volgens de juridische adviezen van onder andere de regulator (CREG, red.), stellen we ons bloot aan schadevergoedingen, als we snel-snel handelen. We zouden met de ene hand nemen en met de andere hand moeten teruggeven. Hebben onze gezinnen daar iets aan?”, zo stelde Van der Straeten.
• Daarbij draait het vooral om de afspraken die gemaakt zijn bij de ­levensduurverlenging van Doel 1 en 2, en bij de verlenging van ­Tihange 1: toen kreeg Engie het ‘cadeautje’ om die langer open te houden, in ruil voor veel lagere taksen. Dat akkoord nu openbreken, is juridisch een roetsjbaan.
• Bovendien dook er wat gerommel op, toen de Nationale Bank initieel het voorstel afketste om zo’n nieuwe taks te onderzoeken. Dat doet ze nu uiteindelijk toch: de hete aardappel ligt bij haar. Ze gaat “objectieve criteria” opsommen om zo’n overwinstbelasting in te voeren, voor de energiesector.
• Tegelijk hoopt Van der Straeten nog op Europa. Heel de Europese energiesector staat op 200 miljard euro overwinsten door de energiecrisis, Shell alleen al kwam gisteren met een cijfer van 7,1 miljard winst, in één kwartaal. Alleen is het niet realistisch dat de EU nog voor eind juni met een gezamenlijk initiatief klaar zou zijn.
• Net omdat het een eindeloze advocatenoorlog dreigt te worden, als Vivaldi de taks eenzijdig oplegt, ligt de sleutel bij onderhandelingen bij Engie. Daar krijgen de Fransen de kans om met Doel 4 en Tihange 3 nog een paar jaar langer superwinsten te maken, maar tegelijk zullen ze dus wel een nieuwe extra belasting moeten ophoesten. Afwachten wat de slotsom wordt, maar dat er politiek erg veel op het spel staat, met alle ogen op het duo Van der Straeten-De Croo gericht, is wel duidelijk.

Misschien wel het belangrijkst: Vivaldi regelt straks wat al veel langer de grootste financiële molensteen kan zijn: de afbraak van de centrales en de berging van het nucleair afval. En ook dat is een stok achter de deur, bij gesprekken in Parijs.

• Hoogradioactief afval blijft 300.000 jaar lang gevaarlijk: het is dus een klusje dat wel even kan duren. Daarbij geldt het principe ‘de vervuiler betaalt’: Engie is dus verantwoordelijk.
• Maar de hele regeling, die decennia geleden gemaakt werd, en begin 2000 een update kreeg, rammelde: dat wist oppositie en meerderheid. Engie kreeg immers tal van ontsnappingsmogelijkheden, en zocht ook naar vluchtroutes.
• Zo waren de groenen bij de recente onderhandelingen van een energieakkoord in maart nog als de dood voor het idee van nationalisering van de kerncentrales (iets waar MR onder de waterlijn op aandrong, als piste): men vermoedde dat de Fransen wel eens graag aan de Belgische staat zouden verkopen, om dan net af te zijn van die vervelende verplichte erfenis. In maart, bij het sluiten van het energieakkoord, sprak men expliciet af geen enkele nationalisering te overwegen.
• Maar daarmee was de betaling van de opkuis nog geen zekerheid. Want via het Synatomfonds legde Engie wel een provisie aan, die zo’n 14 miljard euro bedraagt op papier, maar tegelijk mocht de Franse moeder meteen weer 75 procent van dat geld uitlenen. Een garantie van het moederbedrijf om terug te betalen was er niet: “De kans dat de Fransen op een dag een paar lege vennootschappen zouden achterlaten, zeker als de kerncentrales dicht gaan en er geen Belgische inkomsten meer zijn, was niet onbestaande. We moesten dat dus dichtsnoeren, zonder daar een al te groot lawaai van te maken”, zo stellen regeringsbronnen.
• Net omdat het zo’n gevaarlijk werk is, en zelfs het laagradioactief afval honderden jaren moet opgeslagen worden, gaat de kostprijs oplopen tot zo’n 41 miljard euro, rekening houdend met inflatie in de toekomst. Daarvoor vandaag een spaarpot van zo’n 14 miljard aanleggen, moet dus wel volstaan.
• Minister van Energie Van der Straeten heeft haar wetsontwerp klaar, het ligt nu in de Kamer. Binnen enkele weken kan gestemd worden. Zelfs de oppositie is absoluut niet tegen het idee. “Maar uiteraard is dat ook pasmunt in gesprekken met Engie, er kan namelijk wel verschoven worden met het finale jaar waarin Engie heel het fonds moet hebben teruggestort. Laat ons zeggen dat we best de wet niet stemmen voor de onderhandelingen met Engie in Parijs zijn afgerond: het is een kaart die je dan niet meer kan spelen”, stelt een regeringsbron. Nu is in de teksten wel voorzien dat tegen 2025 alle leningen vanuit Synatom aan Engie teruggestort moeten worden.
• De nieuwe wet snoert Synatom stevig aan: in plaats van de financieel directeur van Engie Electrabel, die het auditcomité voorzit, komen er drie onafhankelijke bestuurders, en een waakhondorgaan: de Commissie Nucleaire Voorzieningen of CNV.
• Die gaat elke drie jaar de toekomstige kost ook herzien: de vraag of het afval op 200 of 400 meter diepte geborgen zal worden, of zelfs helemaal niet onder de grond, maar in een gebouw dat om de 100 jaar wordt afgebroken en herbouwd (zoals Engie nu wil), bepaalt uiteraard de finale rekening. Ondergrondse berging is een pak duurder. Eind dit jaar wordt al een eerste keer opnieuw bepaald hoe men de kost inschat.
• En nog meer: Engie Electrabel zal de komende jaren niet zomaar dividenden aan Parijs kunnen blijven uitkeren. Zonder goedkeuring van de CNV wordt er geen dividend uitbetaald. “Dit lijkt nu een ver-van-ons-bedshow, maar misschien is dit wel het belangrijkste stuk van heel het nucleaire dossier, dat nu deftig geregeld is”, zo klinkt het op het kabinet van Van der Straeten.

Opvallend: Het cordon sanitaire wordt nog strakker getrokken in Franstalig België.

• Hij lag bijna op de straatstenen en zou uit zijn coalitie gezet worden met Ecolo en PS: zo erg was de ‘doodzonde’ die Georges-Louis Bouchez, de MR-voorzitter, begaan had, door met de voorzitter van Vlaams Belang, Tom Van Grieken, in de VRT-studio’s in debat te gaan.
• Daarbij schreeuwden PS, Ecolo maar ook Les Engagés moord en brand: debatteren met extreemrechts, op televisie, dat doet men niet, zo stelden ze. Dat heel Franstalig België voor de buis hing, om te zien hoe Emmanuel Macron in Frankrijk in debat ging met Marine Le Pen, en dat het duel Bouchez-Van Grieken daar eigenlijk gewoon een doorslagje van was: het is een ironie die ook Paul Magnette (PS), Jean-Marc Nollet (Ecolo) en Maxime Prévot (Les Engagés) niet kan ontgaan zijn.
• Maar het trio zette door: meteen zou het cordon sanitaire nu nog maar eens geactualiseerd worden. Die tekst is klaar. En kijk: de drie partijvoorzitters trekken het cordon médiatique nog eens extra strak. Niet alleen geldt nu dat een debat met extreemrechts niet mag, niet in Franstalig België, maar ook niet in Vlaanderen én buitenlandse politici van extreemrechtse strekking, genre Le Pen of Geert Wilders, mogen ook niet in de studio met politici uit Franstalig België.
• Maar nog mooier: ook op sociale media mogen Franstalige politici dan voortaan geen filmpjes meer tonen waarbij ze zelf in debat gaan met extreem rechts. Dus ook wat Thomas Dermine (PS) deed, een video posten waarbij hij Vlaams Belanger Reccino Van Lommel in de Kamer lik op stuk gaf in een debat (hij deed het net om te onderstrepen dat hij zich wel aan het cordon houdt, maar het Belang in de Kamer bevecht): het mag voortaan niet meer.
• De MR wordt zo vernederd. Want men dreef na zijn tv-optreden Bouchez meer dan in de hoek: ook in zijn eigen partij rommelde het, onder druk van de anderen. Binnen MR was er een stevige fractie die als de dood is om dat cordon te ‘doorbreken’. Maar tegelijk vroeg Bouchez ook een cordon tegen extreemlinks: als het geldt voor Vlaams Belang, waarom dan niet voor PVDA-PTB?
• Maar daar willen de anderen niets van weten. “De essentie is de strijd tegen de banalisering van extreemrechts“, zo wuifde Rajae Maouane, de co-voorzitter van Ecolo, op de RTBF de vraag van Bouchez weg.
• Helemaal ironisch: de PVDA-PTB doet niet mee aan dat Franstalige cordon. Dat heeft ook praktische reden. PVDA-PTB-voorzitter Raoul Hedebouw is de enige die een ‘unitaire’ partij leidt, hij moet dus in Vlaanderen ook aan de bak in debatten, en wil daarbij de degens kunnen blijven kruisen met Van Grieken.
• Dus: geen cordon tegen PVDA, maar ook geen regels die PVDA binden. In Le Soir verdedigt Raoul Hedebouw zich nu: “De strijd van het antifascisme, dat zijn wij. Ik zal zondag in Breendonk zijn, om de overwinning op het Nazisme te vieren. Maar ik zeg tegelijk dat wij een nationale partij zijn, en wij gaan in Vlaanderen net de confrontatie aan, om stemmen terug te halen en Vlaams Belang net te stoppen.”
• “En omdat de media in het noorden het cordon niet toepassen, zijn er twee opties: ofwel laten we het debat aan de traditionele partijen en Vlaams Belang, ofwel is het PVDA dat naast de traditionele partijen het Belang bestrijdt. En dan is het beter dat wij erbij zijn“, zo legt Hedebouw uit.
• Daarop reageerde Bouchez vanmorgen gevat: “Dus Rajae Maouane, als de PVDA mag debatteren in Vlaanderen tegen extreemrechts, waarom mogen de anderen dat dan niet? Is dat niet twee maten en twee gewichten? Ik weet zeker dat men mij de logica van die redenering nog wel komt uitleggen …”

Interessant onderzoek: Vlamingen en Franstaligen ruziën steeds minder in federale regering. Maar misschien doen ze het tegenwoordig eerder daarbuiten, bij de regeringsformatie.

• Een interessante studie van Maxime Vandenberghe, doctoraatsstudent aan de UGent, komt tot een conclusie die we eigenlijk al jaren in de Wetstraat vaststellen: de communautaire conflicten worden niet meer, anders dan in de jaren ’80, binnen de federale regering uitgevochten, maar tijdens ellenlange onderhandelingen in periodes van ‘nongoverno’, met regeringen in lopende zaken.
• Vandenberghe ging aan de slag met politieke jaarboeken en digitale krantenarchieven en bracht zo alle regeringsconflicten (die de media en kroniekschrijvers bereikten) tussen 1979 en 2018 in kaart. Daaruit zou alvast moeten blijken dat kabinetten die centrumrechts hellen, meer geneigd zijn om intern ruzie te maken.
• Maar in De Morgen, dat de studie vandaag naar buiten brengt, is de conclusie meteen “dat er verrassend genoeg minder communautaire conflicten zijn”, en “dat het huidige België niet zo slecht werkt”.
• Dat lijkt een interpretatie van de studie, wishful thinking misschien, die een beetje aan de politieke werkelijkheid voorbijgaat van de afgelopen twee decennia. Want met de forse electorale opgang van N-VA en Vlaams Belang, zijn regeringsvormingen verworden tot ellenlange sessies, waarbij het communautaire net telkens hypercentraal stond, als sta-in-de-weg van een regeringsakkoord.
• Zowel in 2007, op Hertoginnedal, als 2010, in Villa Hellebosch, als in 2019-2020 waren er hele periodes die niet meetellen in de studie als ‘regeringsconflict’, maar waarbij uitgerekend net die genoemde communautaire spanningen het geheel van de Wetstraat overheersten.
• “Dit klopt. De studie focust énkel op de situatie binnen de regering. Conflicten binnen regeringen die in lopende zaken zijn, werden meegenomen. De formatie op zich blijft buiten beeld. Formatieduur toont inderdaad een ander beeld. De studie belicht slechts één deel van de puzzel, dat probeer ik ook steeds te benadrukken”, zo stelt Vandenberghe.
• Bovendien zit er met de regering-Michel I ook een kabinet bij dat net ontstond op de expliciete belofte van een bevriezing van het communautaire conflict: N-VA en MR stopten alles “in de frigo” voor vier jaar. Maar om daaruit nu te concluderen dat regeringen net ‘beter werkten’: dat kan ook voor de Zweedse coalitie, die als ‘kibbelkabinet’ eindigde met een pijnlijke val, toch bezwaarlijk gezegd worden. “Of een regering ‘goed’ werkt of niet, hangt af van wat daaronder wordt verstaan. Afwezigheid van conflict is voor mij (persoonlijk) geen reden om te stellen dat een regering ‘goed’ werkt”, zo licht Vandenberghe toe.
• Dat neemt niet weg dat hij in zijn onderzoek toch een ongeziene rustperiode op communautair vlak noteert, sinds het akkoord over de zesde staatshervorming door de regering-Di Rupo. Het klopt dat er na het Vlinderakkoord van die tripartite, en de ‘frigo’ van Charles Michel (MR) en Bart De Wever (N-VA) in de Zweedse regering, rust was. Maar of dit net de stilte is, voor de storm van een nieuwe grote communautaire onderhandelingen, is politiek maar de vraag.
• Vandenberghe geeft alvast een interessante bedenking mee: “Ik merk dat velen in de resultaten argumenten tot herfederalisering lezen, terwijl een belangrijke conclusie net is dat het ‘splitsen’ van bevoegdheden wel degelijk pacificerend lijkt te werken. Hoe minder je moet samenwerken, hoe minder je kan botsen en vechtende groepen uiteen moet halen.”