Hongarije is bereid om Russisch gas via een omweg in roebels te betalen, zoals de Russische president Vladimir Poetin eist. Ook Duitse, Oostenrijkse en Slowaakse energiebedrijven knielen voor de Russische eis. Maar de Europese Commissie zegt dat het toch niet mag. De bedrijven gebruiken echter een kleine omweg.

Onlangs kondigde de Russische president Poetin aan dat bedrijven uit de EU in het vervolg voor hun gas moeten betalen in roebels in plaats van euro’s of dollars. Daarmee hoopt Rusland de vraag naar de eigen munt te vergroten, waardoor de roebel meer waard wordt.

Twee rekeningen

Dat is precies niet de bedoeling van de Europese sancties. Bovendien is het door alle sancties vrijwel onmogelijk voor Westerse bedrijven (en hun banken) om aan de benodigde roebels te komen. Alle transacties met de Russische centrale bank zijn namelijk verboden en veel andere Russische banken staan ook op de sanctielijst.

De list die werd verzonnen door Rusland: Europese bedrijven moeten een tweede speciale rekening openen bij Gazprombank, de huisbank van het Russische staatsgasbedrijf Gazprom. Op de eerste rekening storten ze het geld in euro’s of dollars.

Vervolgens wisselt Gazprombank dat geld bij de Russische centrale bank om in roebels en zet dat op de tweede ‘roebelrekening’. Daarvan wordt daarna het staatsgasbedrijf betaald. Het effect daarvan is in feite hetzelfde als direct in roebels betalen.

Volgens Nederlands energieminister Rob Jetten is die omweg in strijd met de Europese sanctieregels, zo liet hij onlangs weten in een Kamerbrief. Daar blijkt lang niet iedereen het over eens.

Hongaren: we moeten wel

De Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken Péter Szijjártó bevestigde donderdag aan CNN dat zijn land gebruik gaat maken van het mechanisme. Hongarije is voor 85 procent afhankelijk van Russisch gas, en kan het zich niet permitteren om geen gas af te nemen van Rusland. “Dit is niet voor de lol. We hebben deze situatie niet zelf gekozen”, aldus Szijjártó.

En ook een aantal grote energiebedrijven denkt weg te komen met betalingen via de Russische constructie. Het Duitse Uniper liet maandag weten dat betaling via de tweerekeningenomweg volgens hen geen schending is van de sanctiewetten. Ook een Oostenrijks en een Sloveens bedrijf zijn van plan om op die manier zaken te doen met Gazprom.

Europa: het lijkt mogelijk

De bedrijven voelden zich gesterkt door een memo van de Europese Commissie. Daarin staat dat het decreet van Poetin wel degelijk het gevaar van overtreding van de sanctiewetten met zich meebrengt, maar laat een hoop ruimte om er toch in mee te gaan.

‘Het lijkt mogelijk’ om ook na de inwerkingtreding van het decreet van Poetin voor gas te betalen, concludeerde de Commissie vrijdag nog. Voorwaarde is dat het verschuldigde geld in dollars of euro’s wordt betaald. “Bedrijven uit de EU kunnen een duidelijk statement maken dat ze hun contractuele verplichting willen nakomen en dat ze hun contractuele verplichting als nagekomen beschouwen door te betalen in euro’s of dollars.”

Met andere woorden: als je zegt dat je betaling in euro’s of dollars wat jou betreft de échte betaling is, dan kun je ermee wegkomen.

Ook Europa: het is niet mogelijk

Vrijdag was de toon echter compleet anders in Brussel. “Voldoen aan het decreet is in strijd met de sancties”, zei het hoofd woordvoering van de Europese Commissie vanmiddag.

“We kunnen niet accepteren dat bedrijven verplicht worden om een tweede rekening in roebels te openen en dat de betaling pas voldaan is als die is omgewisseld in roebels”, voegde een andere ambtenaar daar aan toe. Dat zou volgens hem een schending van de sancties zijn.

Maar waarom eigenlijk? Het zit hem er niet in dat je een rekening hebt bij Gazprombank, want die bank valt niet onder de Europese sancties, vertelt sanctieadvocaat Yvo Amar. Die uitzondering is juist gemaakt om gasbetalingen mogelijk te maken.

En zelfs betalen in roebels is op zichzelf niet verboden. Maar als je pas betaald hebt op het moment dat de roebels bij Gazprom binnenstromen doe je in feite indirect zaken met de Russische centrale bank, denkt Amar. En dat mag dus niet.

Wanneer betaald?

De grote vraag lijkt nu dus te zijn: wanneer heb je betaald voor gas? Als de euro’s naar Gazprombank zijn overgemaakt? Of als de roebels bij Gazprom binnen zijn?

Volgens de Russische lezing is dat tweede het geval. En dan is betalen via dit mechanisme dus verboden voor Europese bedrijven, zegt de Commissie. Een lastige situatie, want de Russen hebben laten zien bereid zijn om door te bijten bij landen die zich daar niet bij neerleggen.

Polen en Bulgarije, twee landen die weigerden om te voldoen aan het Russische decreet, werden donderdag afgesloten van het gas uit Rusland. Ook andere landen moeten vrezen voor eenzelfde behandeling.

Verrassend…

Energie-expert Jilles van den Beukel, van het Haags Centrum voor Strategische Studies, vindt die stap toch wel verrassend. “Poetin verbreekt hiermee een langetermijncontract.” Iets dat tot nu toe nooit gebeurde omdat, ondanks alles, Rusland als een betrouwbare leverancier beschouwd wilde worden.

Voor de Europese markt als geheel betekent dit dat de markt nog krapper wordt, en de gasprijzen stegen dus ook alweer, zegt Van den Beukel. Daarmee is het dus mogelijk lucratief voor Rusland om de landen af te sluiten, omdat het gas aan anderen voor meer verkocht kan worden.

…en dom

Maar slim is het niet, denkt de energie-expert. “Tactisch gezien is het een handige zet op de korte termijn, maar het sterkt Europese landen in hun vastberadenheid om van Russische energie af te gaan.”

Dat zou helemaal snel gaan als Rusland besluit om bijvoorbeeld het gas naar Duitsland of Italië af te sluiten. Op korte termijn zou gas dan ongelooflijk duur worden, maar daarna gaat Europa snel van het Russisch gas af, waarmee de inkomsten voor het Kremlin volledig opdrogen.

Of Poetin zo ver wil gaan? “Rationeel zou je zeggen: dat kan hij beter niet doen, hij schiet zichzelf in de voet. Maar ik heb niet de pretentie dat ik kan gaan voorspellen wat hij doet…”, besluit Van den Beukel. 

(kg)