Is de 93-jarige koningin eindelijk bereid haar macht af te staan aan de volgende generatie nu de familie verteerd wordt door vetes en schandalen? Harry en Meghan die de handdoek in de ring gooien, eeuwig gekibbel met broer William en een seksschandaal rond prins Andrew. Neemt prins Charles binnenkort de fakkel over?

Het laatste Britse koninklijke drama bevat meer plotwendingen dan de sappigste episode van The Crown, de hitserie op Netflix over het leven van koningin Elizabeth II. Alleen zou deze echte sage beter As the Crown Turns heten, met personages en plotwendingen die de mee slependste soapserie concurrentie kunnen aandoen.

Neem nu Andrew, de tweede zoon van Elizabeth. Hij is verwikkeld in een seksschandaal met minderjarige meisjes en een mensenhandelaar die omkwam in de gevangenis – je weet wel, de prins die, in een grandioos mislukte poging om zijn beschadigde reputatie weer op te krikken, onlangs een interview gaf op de Britse televisie. Of neem zijn oudere broer Charles, de troonopvolger, die achter de schermen naar verluidt al zijn invloed aanwendt om zijn in ongenade gevallen broer alle koninklijke verplichtingen te ontnemen … om zo de macht voor zichzelf en zijn zonen te consolideren. Ook van de partij: de hertog van Sussex, beter bekend als Harry, die kibbelt met zijn oudste broer, William.

Met zijn Amerikaanse bruid, Meghan Markle, ging Harry publiekelijk tekeer tegen het emotionele lijden dat het koninklijke leven teweegbrengt, en dat terwijl hij rondreist in een privéjet en de peperdure rekeningen voor huisrenovaties aan elkaar rijgt. De kers op de taart was de aankondiging van de hertog en hertogin van Sussex in januari dat ze zich uit het koningshuis zullen terugtrekken. Op 31 maart leggen ze officieel hun koninklijke verplichtingen naast zich neer. Queen Elizabeth maakte al duidelijk dat het paar het merk Sussex Royal niet langer zal mogen gebruiken voor hun non-profitorganisatie.

Dan is er nog de koningin zelf, de langst dienende Britse monarch. Een bejaarde matriarch aan wie de grip op haar familie ontglipt midden in de steeds luider klinkende vraag hoeveel langer ze nog blijft regeren na meer dan 65 jaar op de troon.

Voor de koninklijke familie en de Britse bevolking valt het nieuwe decennium samen met wat op het begin van een nieuw tijdperk voor het huis Windsor lijkt. De hoogoplopende spanningen in de familie en de aanhoudende schandalen werpen de vraag op of de koningin nog wel echt aan het hoofd van de ‘firma’ staat – zoals de familieleden het koningshuis onder elkaar noemen. De grote vraag: is het eindelijk tijd voor prins Charles om, op 71-jarige leeftijd, uit de coulissen te treden en de leiding te nemen?

‘Het idee leeft dat ze ergens tussen Andrews rampzalige interview en het aanhoudende drama met Harry en Meghan in, de controle over de familie verloren heeft’, vertelde een insider van het paleis aan Newsweek. ‘De koningin is zwaar ontgoocheld over hun gedrag. Als toekomstige koning werd het aan Charles overgelaten om de chaos stop te zetten.’

Het is zeker niet de eerste keer dat de vraag opborrelt of Elizabeth, die 93 jaar oud is, de kroon moet afstaan. Al sinds 2017, toen haar echtgenoot prins Philip het publieke leven voor bekeken hield, staken geruchten de kop op dat ze zou aftreden wanneer ze dezelfde leeftijd zou bereiken. Bepaalde beslissingen op hoog niveau laat ze nu al aan Charles over en ze schroefde haar publieke optredens en het meterschap van verschillende liefdadigheidsinstellingen al enkele jaren geleden terug ten voordele van andere leden van de koninklijke familie.

Door de naleving van haar koninklijke ‘nooit klagen, nooit uitleggen’, is het onmogelijk om haar plannen te doorgronden.

Hoewel de rol grotendeels ceremonieel is, blijft de agenda van de koningin vol staan. Vorig jaar waren er 238 verplichtingen en ze bleef meter van honderden liefdadigheidsinstellingen: geen kattenpis voor een negentigjarige. En toch ziet het er, ondanks de geruchten, niet naar uit dat ze binnenkort afstand doet van de troon. De Britse historicus en auteur Robert Lacey, consultant van Netflix voor The Crown, zei: ‘Zolang ze het kan vermijden, denk ik dat de koningin noch de wens heeft om af te treden, noch om iemand aan te stellen die haar macht inperkt.’

Maar de wasem van controverse die vooral Andrew omgeeft, leidde tot hernieuwde speculaties over een wissel van de wacht met een belangrijkere rol voor Charles. Dat zou betekenen dat de machtsverschuiving een versnelling hoger schakelt. Wat heeft de toekomst in petto voor de Britse monarchie? Door de naleving van haar koninklijke leuze ‘nooit klagen, nooit uitleggen’, is het onmogelijk om met zekerheid te weten wat de plannen van de koningin zijn. Toch geven haar reacties op het recentste familiedrama enkele aanwijzingen prijs.

Het koninklijke gevolg

Het was duidelijk dat er behoefte was aan een snelle reactie in de nasleep van Andrews BBC-interview. De prins verknoeide zijn uitleg over zijn relatie met de veroordeelde aanrander Jeffrey Epstein. Hij ontkende onhandig seks gehad te hebben met de toen 17-jarige Virginia Roberts Giuffre in het Londense huis van Epstein en gaf geen enkele blijk van enig medeleven met de vermeende slachtoffers. Uit een poll van YouGov na het programma in november bleek dat 51 procent van het Britse publiek zijn uitleg niet geloofde en dat 43 procent niet zeker wist of hij de waarheid vertelde. Erger nog, bijna de helft vond dat de manier waarop Andrew gereageerd had op de beschuldigingen, schadelijk was voor de monarchie.

Het feit dat de onderhandelingen over het interview een jaar in beslag namen, naar het schijnt zonder de hoofdadviseurs van de koningin te raadplegen, hielp Andrews zaak bij de familie ook niet bepaald vooruit. Hoewel Elizabeth haar toestemming gaf voor het interview, wist ze naar verluidt niet dat het alleen over de banden van de prins met Epstein zou gaan en dat het gefilmd zou worden in Buckingham Palace. ‘Zo had het er alle schijn van dat alles met toestemming van de koningin plaatsvond, maar dat was niet het geval’, vertrouwde een bron op het paleis Newsweek toe. ‘Hoe het eruitzag, lag mijlenver af van hoe het werkelijk in elkaar zat.’

Het was niet voor het eerst dat Andrew zijn eigen tv-onderhandelingen gevoerd had. Toen zijn jongste dochter, Eugenie, trouwde in 2018, in hetzelfde jaar als Harry en Meghan, wilde de prins volgens de berichten dat haar huwelijk met evenveel pracht en praal behandeld zou worden. Met inbegrip van de uitzending van de huwelijksgeloften. Toen de BBC weigerde, regelde Andrew een beperkte verslaggeving van ITV. De beveiliging van het huwelijk, met ongeveer 850 gasten, kostte de Britse belastingbetaler meer dan 2 miljoen pond of bijna 2,5 miljoen euro.

Moederlijke gevoelens voor Andrew (haar officieuze lievelingszoon) stonden doortastende maatregelen evenwel niet in de weg na de uitzending van het interview over Epstein. Naar het schijnt gebeurde dat op aandringen van Charles, met inbreng van zijn zoon prins William. Het resultaat was dat Andrew ‘afstand deed’ van zijn officiële plichten (niet zíjn beslissing volgens insiders). Hij verloor daarbij zijn dotatie van 250.000 pond (ongeveer 300.000 euro) als werkende royal. Zijn bureau op Buckingham Palace werd dichtgetimmerd.

Over een inkomen zal hij zich echter geen zorgen hoeven te maken. Volgens CNN werd het grootste deel van zijn inkomen sowieso al bekostigd door de koningin, via het hertogdom van Lancaster. Dat is een privaat landgoed met commerciële, agrarische en residentiële eigendommen die vorig jaar meer dan 25 miljoen euro opbrachten.

Wat Andrew waarschijnlijk meer kopzorgen bezorgt, is de impact van het schandaal op Eugenie, 29, en haar zus Beatrice, 31. De prins heeft lang gevonden dat zijn dochters, die ‘prinsessen van koninklijken bloede’ zijn, over het hoofd gezien werden in de koninklijke familie. Hij heeft veel gelobbyd om hen een belangrijkere rol te bezorgen. Nu lijkt het omgekeerde te zullen gebeuren. Bijzonder problematisch voor Eugenie is haar functie als medeoprichter van het Anti-Slavery Collective, een liefdadigheidsinstelling die ironisch genoeg streeft naar de globale uitroeiing van sekshandel en slavernij.

Biografe Ingrid Seward verwoordde het recent nog treffelijk op Good Morning Britain: ‘We leven allemaal mee met prinses Beatrice en Eugenie.’ Beatrice verloofde zich recent nog, maar haar huwelijk in 2020 zal waarschijnlijk veel kleinschaliger en intiemer zijn dan het extravagante feest van haar zus. Enorme veiligheidsmaatregelen zullen niet nodig zijn, waardoor het ook goed koper zal zijn voor de belastingbetaler.

Charles’ volgende stap?

De juiste beslissing nemen over zijn door schandalen besmeurde broer was de laatste tijd niet het enige gespreksthema tussen Charles en zijn ouders. Toen hij prins Philip onlangs ontmoette op het familiale landgoed van Sandringham, zouden vader en zoon het naar verluidt gehad hebben over het pensioen van de koningin in de volgende achttien maanden. Volgens dit scenario zou Charles de rol van prins-regent op zich nemen. Dan zou hij officieel de leiding over familiezaken en de dagelijkse koninklijke bezigheden kunnen overnemen. ‘Daar zit Charles al een tijdje op te wachten, maar de koningin bood tot nu toe weerstand’, legde een koninklijke insider uit.

‘Als Charles regent geweest zou zijn in november,’ stelde Lacey, ‘zou het zijn verantwoordelijkheid geweest zijn om de interviewplannen na te kijken en hij zou ze bijna zeker tegengehouden hebben.’

De aanstelling van een regent gebeurt echter alleen onder zeer specifieke omstandigheden, bijvoorbeeld als een monarch handelingsonbekwaam wordt. Legaal gesproken heeft de koningin niet het recht om dat te bepalen. Dat is voorbehouden aan het parlement. Maar ondanks een gebrek aan een officiële machtsverschuiving bestaat er geen twijfel over dat er een machts wissel plaatsgevonden heeft. Tegenover CTV News verklaarde koninklijk expert Richard Berthelsen dat het antwoord op de crisis rond Andrew ‘de realiteit blootlegde waar velen van ons al een tijdje over berichtten, namelijk dat de ‘prince of Wales’ (Charles, red.) in essentie de leiding heeft over de familie.’

De rol die Charles speelde bij de effectieve beëindiging van zijn broers koninklijke carrière versterkte zijn publieke positie als belangrijkste beslisser. Het roept ook vragen op over de plannen over het tijdstip waarop hij officieel koning zal worden. Volgens experts zal het een van zijn topprioriteiten zijn om de lijst met werkende royals te reduceren tot een kerngroep met daarin alleen zijn vrouw Camilla, de hertogin van Cornwall, en zijn zonen William en Harry en hun familie.

De stroomlijning is al begonnen. ‘Veel van prins Charles’ gekortwiek ligt al achter de rug, met name met de verdwijning van alle neven, nichten en tantes van het balkon (van Buckingham Palace bij officiële verplichtingen, red.)’, zei Lacey. ‘Het is moeilijk om je voor te stellen dat de huidige werkende familie nog verder gekortwiekt kan worden met het volle schema met verplichtingen van prinses Anne en prins Edward (Charles’ zus en andere broer, red.).’

Uitdagingen voor de monarchie

Maar de overleving van de monarchie, als Charles koning wordt, zal van meer afhangen dan het wegwerken van belastingkosten aan overbodige familieleden. De ononderbroken bewondering van het publiek voor Elizabeth, de populairste royal, was de belangrijkste factor in de huidige steun voor de monarchie. 72 procent van de Britten heeft een gunstig beeld over haar volgens een YouGov-poll van deze zomer, terwijl slechts 48 procent dat over Charles heeft.

Ze wordt beschouwd als een vrij ondoorgrondelijke publieke figuur gedurende het grootste deel van haar bewind. Toch zeggen zij die dicht bij de koningin staan dat ze een goed gevoel voor humor heeft en haar kleinkinderen aanbidt, die haar overigens Gan-Gan noemen. Ze eet elke ochtend ontbijtgranen uit een tupperwaredoos en geniet van haar cocktails – tot wel vier per dag naar het schijnt, met een gin en Dubonnet zonder ijs met een sneetje citroen voor de lunch en een glas champagne voor ze gaat slapen.

Details die haar menselijk maken, dat is zeker. Maar ondanks de genegenheid van het publiek voor de koningin, staat de monarchie als Brits instituut ook symbool voor privilege en geërfde rijkdom in tijden van financiële onzekerheid en nervositeit over de brexit. Een groeiend deel van de bevolking vindt dat die zaken niet passen in het ideaal van de meritocratie en gelijkheid. Als Charles de kroon overneemt, zal hij moeten bewijzen dat de monarchie nog steeds relevant is in tijden van grote beroering. Maar dan zonder de goodwill waar Elizabeth op kan rekenen. Toch is zijn reputatie behoorlijk verbeterd vergeleken met de tijd toen zijn instortende huwelijk dagelijks de headlines van de Britse tabloids sierde.

Charles’ zonen William, 37, en Harry, 35, hebben ook een belangrijke rol te spelen. De broers die ooit een hechte band hadden, zijn tegenwoordig wat vervreemd van elkaar. Een breuk die vermoedelijk een paar jaar geleden begon, toen William zich afvroeg of Harry niet te snel ging in zijn relatie met Meghan en of Meghan zich wel kon aanpassen aan het koninklijke bestaan. Harry vond die houding naar het schijnt allesbehalve loyaal. Maar nu het paar bekendmaakte niet langer senior royals te willen zijn, blijkt dat William zich niet geheel onterecht zorgen maakte.

De koningin eet elke ochtend ontbijtgranen uit een tupperwaredoos en geniet van haar cocktails met een sneetje citroen voor de lunch en een glas champagne voor ze gaat slapen.

Aanvankelijk werden ze gezien als een positieve en moderniserende kracht van verandering, maar nu lijken Harry en Meghan overal controverse aan te trekken. Het ongenoegen bij de Britten groeide over wat ze als de verkwistende levensstijl van het paar beschouwen en de klachten van Meghan en Harry over het leven in een gouden kooi vielen al niet in goede aarde. Renovaties aan Frogmore Cottage, hun huis met tien slaapkamers nabij Windsor Castle, kostte de belastingbetaler ongeveer 2,75 miljoen euro en omvatte onder andere de bouw van een yogastudio voor Meghan, een toegewijde beoefenaar.

In een documentaire van ITV in oktober had Harry het al over de tol van het koninklijke leven op zijn emotionele gezondheid. Hij onthulde dat hij de tragische omstandigheden van zijn moeders dood steeds herbeleefde bij het zien van een muur met flitslichten. ‘Door mijn rol, door mijn job en de druk die dat met zich meebrengt, word ik steeds herinnerd aan de slechte dingen’, zei hij. Meghan van haar kant karakteriseerde de ‘stiff upper lip’ van de familie als emotioneel destructief. Een voorbode op hun beslissing om een stap opzij te zetten, een aankondiging die in de publieke opinie alsnog gechoqueerde reacties losweekte.

De koningin zou Charles opgedragen hebben om de band tussen de broers te herstellen. ‘De koningin weet dat William en Harry de vernieuwing van de familie belichamen en dat dit het voortbestaan van de familie verzekert’, zei een insider. ‘Er moet een einde komen aan de vervreemding van de broers, want een verenigd front is cruciaal voor de toekomst.’

Terwijl Harry en Meghan vorig jaar even onder de radar verdwenen om ‘broodnodige tijd met het gezin door te brengen’, namen William en zijn vrouw Kate hun verantwoordelijkheid door het familiemerk te versterken. Ze reisden rond in Pakistan en verschenen samen op televisie op een Kerstmisspecial gepresenteerd door de Britse televisiepersoonlijkheid Mary Berry. ‘William en Kate en hun aanbiddelijke kinderen zijn op dit moment de grootste troeven van de monarchie’, zegt een andere paleisinsider aan Newsweek. ‘Er is geen drama, ze zijn allebei charmant en hun kinderen zijn schattig en welgemanierd. Daar smult het publiek van: een gelukkig familiescenario waardoor mensen de toekomst rooskleurig inzien.’

Misschien is dat waarom de koningin besliste dat het tijd was voor de eerste publieke verschijning van de twee oudste kinderen van het koppel, prins George, 6, en prinses Charlotte, 4. Dat gebeurde bij de traditionele, druk gefotografeerde wandeling van het familiaal landgoed Sandringham naar de Sint-Maria-Magdalenakerk op Kerstochtend 2019. ‘De koningin wou de klemtoon op de volgende generatie royals leggen en ze wou ons er nog eens op wijzen dat de monarchie alles overleeft’, zei een insider.

Lacey is het daarmee eens. ‘Ik ben er vrij zeker van dat prins George op een dag koning wordt’, zei hij. ‘De rechten van prins Andrew ontnemen was een tragedie, maar het is een geheugensteuntje dat de overleving van de constitutionele monarchie afhangt van respect en de naleving van de waarden van de maatschappij die ze wil vertegenwoordigen.’