Wie is jood en wie niet? In de meeste christelijke, islamitische en niet-religieuze gemeenschappen ligt het voor de hand wie ‘er bij’ hoort en wie niet, maar in de joodse is het een complexe en controversiële vraag. The Economist bespreekt de joodse identiteit en de problemen met de orthodoxe invalshoek.
De orthodoxe interpretatie is eenvoudig, controversieel en oeroud: je bent joods als je moeder joods is of wanneer je je volgens de regels van de Halacha hebt bekeerd. Dat maakt het jodendom meer dan een religieuze gemeenschap, maar soms ook minder. Tegelijk joods en atheïst zijn, kan immers: 22% van alle joden in Amerika zijn niet religieus en zelfs twee op de drie praktiserende Amerikaanse joden vindt geloof geen absolute vereiste om jood te zijn.
Erkenning als ‘echte’ jood is belangrijk, onder meer omdat de huwelijks- scheidings- en begrafenisrituelen in Israël de goedkeuring vereisen van het religieuze leiderschap. Bij onduidelijkheid ligt de beslissing bij Rabbi Tubul, hoofd van het departement voor persoonlijke status en bekeringen in Jeruzalem.
Sinds de oprichting van de seculiere staat Israël controleert die religieuze instelling documenten, getuigenissen en stambomen om te bepalen wie ‘echt’ jood is en wie niet. Steeds meer joden in Israël en daarbuiten vinden dit systeem echter onhoudbaar als gevolg van de immigratie, de oncomfortabele raciale dimensies van de orthodoxe interpretatie en nog meer controversiële vraagstukken:
✡ In de jaren 1980 en 1990 lieten een 130.000-tal Ethiopische joden hun familie achter en riskeerden ze hun leven om naar Israël te immigreren, waar men echter zowel de zuiverheid van hun afstamming als van hun doctrine in vraag stelt.
✡ Westerse immigranten stoten vaak op problemen omdat men Amerikaanse rabbi’s als te laks beschouwt en hun getuigenissen bij bekeringen niet zelden afwijst. Die ‘laksheid’ is het gevolg van trends zoals het stijgend aantal joden die buiten hun religie huwen (in Amerika +72% sinds het jaar 2000) en leidt tot allerlei nieuwe interpretaties van de joodse identiteit in de diaspora.
✡ Volgens de Wet op de Terugkeer heeft elke immigrant (en zijn of haar echtgenoot) met minstens één joodse grootouder recht op Israëlisch staatsburgerschap. De officiële standaarden voor wie als jood wordt erkend zijn echter veel minder strikt dan de religieuze. Deze discrepantie heeft een ’tikkende tijdbom’ gecreëerd in Israël: honderdduizenden immigranten uit de voormalige Sovjetunie zijn nu joods genoeg voor de overheid, maar niet voor de rabbi’s.
✡ Bepaalde hervormingsgezinde Israëli’s hopen via alternatieven voor religieuze huwelijken de verongelijkte immigranten enigszins te accommoderen, maar stoten op een conservatief njet.
✡ In de diaspora (en vooral in Oost-Europa) beschouwen tal van mensen zich nog steeds als joods, hoewel ze bepaalde joodse tradities niet langer volgen. Deze mening wordt echter niet gedeeld door de meeste orthodoxe joden.
Hervormers en hardliners staan dus lijnrecht tegenover elkaar, maar delen een gemeenschappelijk doel: joodse continuïteit. De hervormers proberen het jodendom relevant te houden door ‘anachronistische’ regels te veranderen. Hardliners trachten net hetzelfde te bewerkstelligen door de ‘dreiging’ van assimilatie te bevechten via trouw aan de oude regels.
Volgens The Economist zijn er daarom twee scenario’s mogelijk voor de toekomst van het jodendom:
1. De orthodoxe joden (wiens hoge vruchtbaarheidsgraad een toenemend aandeel in de totale joodse bevolking garandeert) winnen het pleit en plooien verder op zichzelf terug. Als gevolg zal de kloof tussen hen en de hervormers uitbreiden en dreigen de banden met de diaspora te verwateren.
2. De hervormers winnen het pleit en het jodendom wordt pluralistischer en toleranter. In dit geval zal de joodse identiteit verder evolueren, net zoals vele andere identiteiten dat ook doen.
Yossie Beilin, voormalig Israëlisch minister, schaart zich in ieder geval bij de tweede groep en betreurt de scheuren in de joodse familie: “Het is een zielige grap dat net wij, slachtoffers van de Holocaust, mensen die zich joods voelen gaan vertellen dat ze dat niet zijn.”