1. Russische chain of command is duidelijk, NAVO kampt met hiërarchische problemen

Rusland is op diplomatiek vlak vrij straight forward. President Vladimir Poetin is verantwoordelijk voor de rechtstreekse praatjes met NAVO-leiders. Daarnaast gaan de onderhandelingen via minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov of dienst rechterhand Sergej Ryabkov. Het was bijvoorbeeld Lavrov die de gesprekken met zijn Amerikaanse ambtsgenoot Antony Blinken hield in Genève, enkele weken geleden.

Binnen de NAVO is die hiërarchie ver te zoeken. Eerst was de Verenigde Staten aan zet, als grootste en belangrijkste NAVO-partner. President Biden belde met Poetin, Blinken vloog naar Genève voor gesprekken met Lavrov.

Daarna kwam men intern tot de conclusie dat Europa eigenlijk de onderhandelingen moest voeren, aangezien zij rechtstreeks betrokken partij zijn als het tot een conflict komt. Hierop voerde Jens Stoltenberg, de huidige secretaris-generaal van de NAVO, de gesprekken.

Daarnaast wil ook de Europese Unie zich profileren op de zaak, en wordt menig belanghebbende richting de Russische diplomatieke tafel gestuurd. Josep Borrell, de hoge gezant van de Europese Unie, trok begin dit jaar naar Oekraïne, vorige week trok de Turkse president Recep Tayyip Erdogan naar zowel Rusland als Oekraïne. Afgelopen maandag was het aan de Franse president Macron, die tegenover Vladimir Poetin plaatsnam aan de (meterslange) tafel. Daarna passeerde ook nog Liz Truss, de Britse minister van Buitenlandse Zaken, de revue.

Alsof dit alles nog niet genoeg was, werd ook aan de OVSE, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, gevraagd om bemiddelaar te spelen in het conflict. Die weigerde formeel, en schoof de hete aardappel door naar de leiders van de NAVO en diens lidstaten.

2. Het Normandië-formaat is nieuw leven ingeblazen

Speciaal voor de onderhandelingen met Rusland werd het Normandië-formaat terug van stal gehaald. De term werd voor het eerst gebruikt bij de onderhandelingen over de oorlog in de Oekraïense Donbasregio. Op 6 juni 2014, op de zeventigste verjaardag van D-Day (de landing in Normandië), zaten Frankrijk, Duitsland, Oekraïne en Rusland samen rond de tafel om het conflict op te lossen.

Tussen de eerste ontmoeting in Château de Bénouville aan het Kanaal van Caen en nu spraken de leiders van de vier landen acht keer af in dit formaat, de laatste keer nog afgelopen week. Voorafgaand aan de meeting verbleef de Duitse bondskanselier Olaf Scholz in de VS, om de te bespreken punten af te toetsen met president Joe Biden.

Frans president Emmanuel Macron trok dan weer naar het oosten, waar hij dinsdag een vijf uur durende meeting had met Poetin aan een vijf meter lange tafel. Daarna reisde hij door naar Oekraïne, om af te stemmen met president Volodymyr Zelensky. Die meetings kunnen gezien worden als een voorbereiding en eerste teen in het water voor de Normandië-onderhandelingen.

Nu blijkt die cast wel precies de meest succesvolle. Onderhandelingen tussen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken en zijn Russische tegenhanger Sergej Lavrov haalden weinig uit, een telefoontje tussen Poetin en Biden kon geen soelaas bieden en ook NAVO-baas Jens Stoltenberg was niet overtuigend genoeg om Poetin op andere gedachten te brengen.

3. Poetin toont zich standvastig, maar schuwt een leugentje om bestwil niet

Eén ding is zeker in de huidige politieke en militaire crisis: Poetin wil van geen wijken weten. Hoe kan het ook anders; de terugtrekking van zijn troepen zou hem een ongezien gezichtsverlies bezorgen, niet in het minst in eigen land. Om de Russische troepen aan de grens te kunnen houden, moet Poetin echter een hele hoop smoesjes en excuses bedenken om dat aan zijn bevolking te verantwoorden.

Zo mag Oekraïne zeker geen NAVO-lid worden, omdat de westerse organisatie zo “raketten aan de grens met Rusland komen te staan”. Ook beschuldigt Poetin de NAVO ervan Rusland te omcirkelen, om zo haar macht te tonen. Wie er de kaart van de wereld bijneemt, zal al snel zien dat die laatste bewering op niets slaat.

Rusland heeft, als grootste land ter wereld, namelijk 20.000 kilometer aan grens. Die grens wordt gedeeld met 14 verschillende landen, waarvan er slechts vijf NAVO-lidstaten zijn: Noorwegen, Estland, Letland, Litouwen en Polen. In totaal deelt Rusland slechts 1.215 kilometer aan grens met de NAVO, of slechts één zestiende van de totale grenslengte.

Ook over die NAVO-raketten draait Poetin de feiten om: het is net Rusland dat in 2016 besloot nucleaire Iskander-raketten te plaatsen in de exclave Kaliningrad, dat grenst aan Polen en Litouwen. Daarnaast kan ook opgemerkt worden dat in de landen die nu al aan Rusland grenzen geen NAVO-raketten staan opgesteld, dus een lidmaatschap van Oekraïne zal hier niet veel aan veranderen.

4. Geen escalatie, maar ook geen de-escalatie (voorlopig)

Voorlopig lijkt de enige uitkomst van de onderhandelingen tussen de NAVO-partners en Rusland ‘dat er geen uitkomst is’. Elk gesprek leidt tot een volgend gesprek, na elke meeting wordt de beschuldigende taal naar de andere partij terug van stal gehaald. Er lijkt momenteel geen echte oplossing te zijn in het conflict, aangezien Rusland weigert te de-escaleren, en de NAVO weigert toe te geven aan de eisen van Rusland.

Beide machtsblokken staan dus momenteel in een patstelling, waarbij niemand wil toegeven, maar ook niemand wil escaleren. Rusland plaatst wel steeds meer troepen dicht bij de grens met Oekraïne, en ook op zee varen steeds meer militaire schepen naar de Zwarte Zee toe. Maar tot een invasie, gevechten of zelfs oorlog komt het vooralsnog niet, en dat is toch wel een positieve noot die valt op te maken uit dit hele verhaal.

De vraag rest natuurlijk wat de toekomst brengt. Volgens Macron was, na zijn onderhoud met de Russische en Oekraïense leider, een oplossing wel mogelijk. Diezelfde boodschap verkondigde de Britse premier Neville Chamberlain ook in 1938, toen hij na onderhoud met Adolf Hitler Duitsland liet beloven de rest van Tsjechoslowakije niet te annexeren. Kort daarna veegde Hitler zijn voeten aan het pact, wat niet veel later tot de Tweede Wereldoorlog leidde.

Wat alvast geen goed nieuws bracht, was de mededeling van bronnen binnen het Witte Huis. Daar werd intern namelijk besproken dat Poetin een invasie voorbereid, en dat deze wel eens aan het begin van volgende week zou kunnen plaatsvinden. Of dat ook het geval is, zal de toekomst moeten uitwijzen.

(jvdh)