Nog drie weken voor de vervroegde verkiezingen in Nederland. De regering-Rutte viel in juli door onenigheid over migratiemaatregelen, en sindsdien is er heel wat veranderd. Hoe staan de peilingen ervoor, en wie mag zegevieren op 22 november?

Het politieke landschap in Nederland is hertekend. Ontslagnemend premier Mark Rutte, van de liberale VVD, is geen kandidaat om zichzelf op te volgen. Maar wie komt dan wel in aanmerking?

• Volgens de meest recente Ipsos-peiling, uitgevoerd tussen 27 en 30 oktober, blijft de VVD op kop. De liberalen trekken dus niet meer met Rutte naar de verkiezingen, maar met Dilan Yesilgöz, de huidige ontslagnemende minister van Justitie. De VVD haalt in de peiling 18 procent van de stemmen.
• Rutte zelf was iets te lang blijven zitten, gaf hij onlangs zelf toe. De huidige ontslagnemende regering-Rutte was al een doorstart van de vorige na de zogenoemde toeslagenaffaire, waarbij ouders teveel belasting moesten betalen op toeslagen voor kinderopvang.
  • Dit werd de VVD niet aangerekend bij de verkiezingen in 2021, en ook de nieuwe val van de regering zorgt niet voor een enorme terugval van de partij. Rutte was wel duidelijk niet meer de juiste man op de juiste plaats.

Omtzigt als uitdager

• De VVD voelt echter de hete adem van Pieter Omtzigt in de nek. Omtzigt was uit onvrede opgestapt bij zijn partij Christen-Democratisch Appèl (CDA), ging als onafhankelijke verder en richtte vlak voor de verkiezingen een eigen centrumpartij op: het Nieuw Sociaal Contract (NSC).
• Omtzigt belooft de kiezer een ander soort beleid en maakte van transparantie en eerlijkheid belangrijke speerpunten. Niet toevallig was het Omtzigt die mee de toeslagenaffaire aan het licht bracht. Het NSC haalt in de peilingen 16,8 procent of 26 zetels.
• De details: de kiezer is vooral gevallen voor Omtzigt als persoon. De verdere lijst van het NSC bestaat uit nobele onbekenden en de bekendmaking van het verkiezingsprogramma leverde geen verschuivingen in de peilingen op.

De terugkeer van Timmermans

• Langs linkerzijde is Frans Timmermans uit Europa teruggekeerd om de meubelen te redden. De Partij van de Arbeid trekt daar samen met GroenLinks naar de kiezer, met ‘klimaatpaus’ Timmermans als lijsttrekker. De kartellijst haalt 13,7 procent of 22 zetels in de peilingen.
• GroenLinks/PvdA stijgt daarmee lichtjes ten opzichte van de vorige peiling van 19 oktober: de partij gaat er twee zetels op vooruit.

Opgemerkt: Ondanks de naam is de PvdA in Nederland meer georiënteerd richting het centrum. Globaal kunnen we dus zeggen dat vooral de centrumpartijen het goed doen. Dat valt ook Mats Akkerman, politiek verslaggever bij de Nederlandse nieuwszender BNR, op: “De drie middenpartijen zitten in een nek-aan-nekrace om de eerste te worden. De flanken staan er wat slechter voor.”

Links én rechts doen het minder

• Die analyse lijkt te kloppen. De BoerBurgerBeweging (BBB) van Caroline van der Plas haalde als nieuwe partij aan de rechterkant bij de Provinciale Statenverkiezingen van maart 2023 nog een overwinning binnen, nu lijkt de partij weggedeemsterd. De BBB blijft in de peilingen steken op 7,7 procent of 12 zetels.
  • Reden daarvoor kan het discours van van der Plas zelf zijn. Ze kwam in deze verkiezingscampagne vaak wat onbehouwen en onvoorbereid uit de verf. Ze weigert ook pertinent om uit te leggen hoe ze haar verkiezingsbeloftes wil betalen.
• Aan de absolute rechterzijde haalt de PVV van Geert Wilders nog 10,6 procent. Het Forum voor Democratie van Thierry Baudet kan, na enkele bizarre opmerkingen van Baudet zelf, nog slechts 2,7 procent van de kiezers overtuigen volgens de peilingen.
• Langs links blijft de SP steken op 3,3 procent.

“Rutte is een kameleon”

In de marge: Rutte naar de NAVO?

Mark Rutte keert dus definitief niet terug naar de Nederlandse politiek, maar ambieert een hoger doel. Hij zou graag de Noor Jens Stoltenberg opvolgen als secretaris-generaal van de NAVO.

• Akkerman ziet in Rutte een goede kandidaat: “Hij heeft geen partner, hij heeft geen kinderen, dus hij leeft echt voor zijn werk. Hij heeft alle tijd van de wereld. Rutte is dertien jaar premier geweest, dus hij heeft internationale contacten.
• “In Europa is hij heel erg bekend, maar ook met Amerika zijn de banden altijd goed geweest. Van Amerika is wel bekend dat ze graag een Nederlander als NAVO-baas zouden hebben. Rutte past perfect in het plaatje.“
• “Het is een voordeel dat Rutte niet zo’n heel sterk uitgesproken profiel heeft. Dat is ook hoe hij in Nederland als premier bekend staat. Hij was een soort kameleon en kon met iedereen samenwerken. Rutte kon van gedaante verwisselen gedurende zijn hele lange premierschap”, aldus Akkerman.

Beluister hieronder ook het volledige interview met Mats Akkerman van BNR over Mark Rutte: