Stikstof wordt hét dossier van het voorjaar voor de Vlaamse regering van Jan Jambon (N-VA). Daarbij gaat het hard tegen onzacht. Want “met Jambon zouden we quasi meteen een deal kunnen maken”, klinkt het op de Wetstraat 89, het cd&v-hoofdkwartier. Maar het probleem? “N-VA is hopeloos verdeeld als partij, en met Zuhal Demir is het heel moeilijk werken”, zo stelt een hoge cd&v-bron. En uitgerekend minister van Omgeving Demir duwt zelf het gaspedaal in op het dossier. Want ze koppelt de toekomst van de luchthaven in Zaventem, én de bijhorende banen, aan stikstof: wil die luchthaven nog kunnen groeien, dan moet er ook meer stikstof en CO2 kunnen uitgestoten worden. En dat moet van elders moeten komen, lees een beperking van de uitstoot in de landbouw, zo stelt Demir. Het belooft een clash, want bij cd&v geeft men onomwonden toe “dat het gaat om de N-VA van de volkspartij tot de stadspartij te maken”. Op de achtergrond spelen ook al afwegingen voor 2024, waarbij cd&v zich nu al tegen de muur gezet voelt door een toekomstige alliantie van N-VA en Vooruit, “die dan samen nog één coalitiepartner zullen kiezen”. De cd&v-top kijkt daar heel nuchter naar en durft daarbij aan oppositie denken in 2024, op Vlaams niveau.

In het nieuws: Daar is het stikstofdossier weer.

De details: De uitbreidingsplannen van Zaventem, een economische groeipool voor Vlaanderen, worden handig gelinkt aan het stikstofdossier.

• Twintig procent meer passagiers en zelfs honderd procent meer cargo: dat zijn de doelstellingen van de uitbater BAC (Brussels Airport Company) voor de nationale luchthaven van Zaventem tegen 2030. Onrechtstreeks stijgt zo ook het verkeer met vrachtwagens met meer dan 40 procent en de personenwagens met 9 procent. Die uitbater moet tegen volgend jaar een nieuwe vergunning krijgen, en het Milieu-effectenrapport lekt nu al handig in De Standaard en Het Nieuwsblad.
• Geen toeval, want eerder maakt bevoegd minister van Omgeving Demir al duidelijk in De Zondag wat er volgens haar op het spel staat: “Het stikstofarrest zegt dat de uitstoot naar beneden moet vooraleer er nog vergunningen kunnen uitgereikt worden. Binnenkort moet ik beslissen over een vergunning voor de luchthaven van Zaventem. Dat gaat over tienduizenden banen, hé. Willen we die op het spel zetten?”
• Een handige politieke framing, want zo zet ze de discussie rond stikstof op scherp: het is er ook eentje van keuzes maken tussen grote uitstoot in de landbouw, of in andere groeisectoren zoals de chemie in Antwerpen, of de luchtvaart in Vlaams-Brabant. Zaventem is daarbij een jobcreator in die provincie, waar N-VA zich onder meer met Theo Francken (N-VA) al langer als beschermer van de luchthaven opwerpt.
• Overigens kampt ook de Waalse regering met soortgelijke discussies: daar ging het vorige week heel hard over de luchthaven van Luik. Waals minister-president Elio Di Rupo (PS) kon op het nippertje een regeringscrisis tussen Ecolo en MR vermijden: de luchthaven kan daar ook blijven groeien de komende jaren, maar met minder lawaaierige en vervuilende vliegtuigen.
• Meteen zet Demir zo nog eens de discussie op scherp over stikstof, binnen de Vlaamse regering. Want hoewel er vorig jaar een deal is gemaakt door Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA), die over zijn Krokusakkoord het woord kreeg van zijn viceministers-presidenten Hilde Crevits (cd&v) en Bart Somers (Open Vld), wordt dat akkoord nu in vraag gesteld.
• Want ondertussen schoof de cd&v-top de Landbouw-portefeuille door van Crevits naar Limburger Jo Brouns (cd&v). En die voelt zich duidelijk veel minder gebonden aan dat Krokusakkoord: hij riep de boeren nauwelijks verholen op bezwaarschriften in te dienen, en die deden dat met hulp van hun belangenorganisaties massaal. Ondertussen moet de Vlaamse regering dus met zo’n 20.000 bezwaarschriften rekening houden. Ook Open Vld, met oud-voorzitter Gwendolyn Rutten, klom op de barricaden voor de boeren. En zo vragen beide junior-partners in de Vlaamse ploeg dus eigenlijk om het Krokusakkoord te heronderhandelen.
• Daarbij draait men bij de cd&v-top niet rond de pot over waar de frictie zit. Want na de crisis rond de Septemberverklaring, waarbij cd&v-voorzitter Sammy Mahdi Jan Jambon met lege handen naar het Vlaams Parlement stuurde, is de relatie tussen de partijvoorzitter en de minister-president zeker gelijmd, zo is te horen. “Met Jan kan je zo quasi meteen een deal maken. Daar zit het probleem niet. Maar heeft de N-VA nog veel controle over hun minister van Omgeving?”, zo stelt men de vraag.

The Big Picture: Het gaat niet alleen om stikstof, maar om een bredere politieke oorlog rond ‘het platteland’.

• Bij cd&v zijn de slechte peilingen doorgespoeld in het nieuwe jaar, en is er duidelijk vertrouwen getankt aan de top: “het gaat beter dan ooit“, na een “bijzonder grote opkomst op de nieuwjaarsreceptie”. Voorzitter Mahdi legde daar het accent op de ouderen, als doelgroep die hij speciale aandacht wil geven. Een traditioneel deel van het cd&v-kiespubliek. Maar een andere typische visvijver voor cd&v, het minder stedelijke deel van Vlaanderen, wil Mahdi ook expliciet ’terugpakken’. In 2019 verloor cd&v net daar fors, zeker aan Vlaams Belang.
• “We hebben een heel duidelijke strategie. Het gaat erover om de N-VA van de volkspartij de stadspartij te maken. Laat hen maar het stedelijke, wij pakken dat platteland terug“, zo is aan de top van cd&v onomwonden te horen.
• Daarbij wijst men er vanuit cd&v ook op “dat N-VA hopeloos intern verdeeld is over dat dossier.” “Ze doen er alles aan om dat te maskeren”.
• Die stelling heeft zeker een waarheid: intern is kopstuk Theo Francken, zelf een burgemeester van een landelijke gemeente, een grote criticus van Demir, als het over het stikstofdossier gaat: hij is al erg vocaal geweest over het feit dat N-VA heel het platteland en “onze boeren” dreigt te verliezen. Dat Demir nu het dossier van Zaventem opwerpt, is in die zin ook geen toeval: het is namelijk een ander stokpaardje van diezelfde Francken.
• Voor Demir en bij uitbreiding heel N-VA lijkt de keuze al langer gemaakt: de Limburgse trok als eerste niet-cd&v’er op het departement Omgeving in jaren van bij de start een rode lijn onder de innige relaties tussen haar departement en lobbygroepen als de Boerenbond. Die oorlog tussen haar en een van de zuilen van cd&v woedt dus al veel langer, en niet alleen in het stikstofdossier. Bij cd&v verwijt men Demir dan weer dat haar kabinet “geïnfiltreerd is door mensen van Natuurpunt”.
• Bovendien is er voor N-VA al veel langer het adagio van ‘pacta sunt servanda‘, dat voorzitter Bart De Wever (N-VA) aanhoudt: een akkoord is een akkoord, en dat geldt ook over stikstof. In die zin lijkt die niet van plan om Demir tot een knieval voor nieuwkomer en mede-Limburger Jo Brouns te dwingen.

De essentie: De relatie tussen cd&v en N-VA zit aan de top nog altijd scheef.

• Het blijft tegelijk een vaststelling dat het stroef loopt tussen de voorzitters van cd&v en N-VA. Dat Mahdi in September de Vlaamse regering zo in problemen bracht met een crisis over de kinderbijslag, blijft nazinderen bij N-VA. Daar was er diepe verontwaardiging over de vernedering die hun boegbeeld Jambon moest ondergaan. “Een relatie van decennia werd op de helling gezet”, zo stelde men. Een poging om de plooien nadien glad te strijken, lijkt niet gelukt.
• Want het feit dat uit de N-VA-top lekte dat die een akkoord hadden opgezegd om in 2024 in alle provincies samen te gaan besturen, levert bij cd&v dan weer zure oprispingen op. “Ach, ze wilden zichtbaar de aandacht afleiden van Ben Weyts (N-VA), die in de problemen zat. Ze zijn daarom maar een verhaal gaan vertellen van provinciale voorakkoorden, die nooit bestaan hebben. Als De Wever spelletjes wil spelen, dat hij maar doet. Wij doen daar niet aan mee. In Oost-Vlaanderen heeft Vincent Van Peteghem (cd&v) uitstekende contacten met Matthias Diependaele (N-VA), in West-Vlaanderen heeft Hilde Crevits een open lijn en goede relatie met Sander Loones (N-VA). We zullen wel zien hoe dat op provinciaal niveau gespeeld wordt, na de verkiezingen.”
• Op de achtergrond spelen daarbij zeker al de verkiezingen van 2024. Met name voor het Vlaamse niveau heeft men op het cd&v-hoofdkwartier al het gevoel dat de kaarten behoorlijk nadelig voor hen geschud zijn, op voorhand al. Meteen denkt de partijtop van cd&v dus daar ook zonder blinken met de ogen aan oppositie voor dat Vlaamse niveau, na 2024. “Het is wel duidelijk dat N-VA en Vooruit het samen willen gaan regelen, ondereen. De Wever en Conner Rousseau (Vooruit) zeggen nu al overal dat ze er maar één partij dan nog bijnemen voor de Vlaamse regering. Wij moeten dan op onze knieën gaan zitten? Dat gaan wij niet doen.”

Om te volgen: Vandaag komt het krantencontract terug op de kern.

• Alles komt terug, dus ook het ondertussen infame krantencontract, dat jaarlijks voor 175 miljoen euro aan belastinggeld uitdeelt, en moet garanderen dat uitgevers hun kranten en tijdschriften aan een goedkoop tarief kunnen bussen.
• Zowel in 2015 als in 2022 wist Bpost die concessie binnen te halen: elke concurrent viel telkens weg, op bijzondere wijze. Want alles wijst erop dat de toenmalige Bpost-top concurrent AMP in 2015 gewoon ‘wegkocht’: een jaar later nam Bpost dat bedrijf over. In 2022 waren er dan weer afspraken onder Bpost en de krantenuitgevers, maar ook met kleinere speler PPP, die zich terugtrok voor de concessie.
• Naar al die zaken loopt nog steeds een onderzoek van concurrentiewaakhond BMA. En de hele zaak kostte de kop van CEO Dirk Tirez. Begin december werd dat een definitief ontslag, zonder enige vergoeding: Tirez had volgens de raad van bestuur én de voogdijminister Petra De Sutter (Groen) onherstelbare fouten gemaakt.
• Tegelijk werd zo het dossier van een nieuwe concessie die tot eind 2027 zou lopen door Vivaldi even “on hold” gezet: het was moeilijk om onder die omstandigheden zomaar over te gaan tot het toekennen van een nieuw contract. Uiteindelijk besliste ze noodgedwongen om de huidige concessie nog met één jaar te verlengen.
• Alleen, de bevoegde minister Pierre-Yves Dermagne (PS), wil het er nu toch doorduwen: Bpost dringt uiteraard ook aan op de verlenging van het contract. Het dossier komt vandaag op de kern.
• Maar daar maken de liberalen zich wel op voor een strijd. Want al tijdens het begrotingsconclaaf van oktober 2022 bleek hoe verdeeld Vivaldi is over de zaak. Aan Vlaamse kant stelt Open Vld gewoon de noodzaak van de staatssteun zelf in vraag, in budgettair zeer precaire tijden. De MR stelt dan weer voor om enkel nog de kranten te ondersteunen, niet meer de tijdschriften. Enkel die eerste moeten immers “op tijd” komen.

Toch goed om weten: Het gaat over de marge die Bpost op het contract zou hebben, die gigantisch is.

• Om een idee te geven van de budgettaire grootorde voor Vivaldi: in de discussie van de auteursrechten, kreeg de federale regering heel de IT-sector en ook de journalisten en schrijvers over zich heen. Maar de regering zette door: er moest en zou immers 37 miljoen euro gevonden worden, dat zat opgenomen in de begroting. Het leverde Vivaldi dagenlang boze reacties op, vanuit een innovatieve sector.
• Alleen, het krantencontract gaat om nog 175 miljoen euro, voor staatssteun aan mediaconglomeraten als DPG Media en Mediahuis, die elk bijzonder winstgevend zijn, zodanig dat ze in het buitenland de ene overname na de andere deden. En zelfs aan Franstalige kant kan men moeilijk klagen: Rossel, de uitgever van Le Soir, kocht vorig jaar nog de helft van RTL, de Franstalige commerciële zender. “Dus hebben die bedrijven dan zoveel overheidsgeld nodig, om papieren kranten te blijven bussen in een digitaal tijdperk?”, was de vraag binnen de regering, die eigenlijk niet alleen bij de liberalen hoorbaar was.  
• Alleen de Franstalige socialisten hielden de deur potdicht. Voor de PS geldt een ander argument: jobs bij Bpost zelf. Daar schermen de vakbonden steeds met minstens 2.000 sociaal goed beschermde banen, die anders op het spel zouden staan.
• Diep in de nacht van het begrotingsconclaaf in oktober bleef Dermagne volhouden dat het krantencontract moest blijven bestaan, uiteindelijk gesteund door De Sutter, die Bpost onder haar bevoegdheden heeft. Finaal beslisten men om 50 miljoen euro jaarlijks van het contract af te doen.
• Maar net die beslissing roept vandaag, bij het opnieuw opstarten van de gunning vragen op. Want uit het onderzoek van de BMA blijkt net hoe lucratief het krantencontract vooral voor Bpost zou zijn: interne bronnen bij het beursgenoteerd bedrijf spraken van een netto resultaat (EBITDA-effect) van meer dan 100 miljoen, op een contract van 170 miljoen euro. Dat strookt in elk geval met wat de absolute top van een speler als DPG Media altijd stelde: dat de netto impact van het contract voor hen nauwelijks speelde, en dat het vooral Bpost zelf was, waar men profiteerde van die staatssteun.
• “Het feit dat we 50 miljoen euro uit het contract konden halen, en dat Bpost nu tegelijk nog altijd op de eerste rij staat te roepen dat ze het willen uitvoeren, zegt toch veel over de marge die ze hebben”, zo stelt een regeringsbron.
• En zeker daarover loert Europa nu ook mee: als een dergelijke concessie zo winstgevend zou zijn, is het in feite verborgen staatssteun. En dat zal de Europese Commissie niet accepteren. Het is dus opletten voor Vivaldi, dat ze straks daar niet in de problemen komt.
• Vanuit de Kamer zet Open Vld alvast druk in het dossier. Zij willen dat minstens eerst het onderzoek afgerond wordt, en er duidelijkheid is over hoe diep en ver men regels overtrad in het dossier: “Wanpraktijken moeten volledig worden onderzocht. Verboden prijsafspraken binnen een overheidsbedrijf, een CEO die moet opstappen: dat moet bij iedereen de alarmbellen doen afgaan”, zo stelde Kamerlid Marianne Verhaert (Open Vld) vanmorgen. Afwachten dus of Vivaldi daarover nu al kan beslissen.

Opvallend: Net nu slaat de baas van de BMA de deur achter zich dicht, er is geen opvolger.

• Bijzonder pijnlijk, net nu men zo’n groot onderzoek naar Bpost voert: Jacques Steenbergen, de voorzitter van de Belgische Mededingingsautoriteit (BMA), heeft ontslag genomen zonder opvolger. Dat blijkt uit een mededeling van de autoriteit, die kartelvorming moet tegengaan en eerlijke concurrentie moet garanderen.
• Steenbergen was al 73 jaar en deed de job 15 jaar lang. Maar de regering aarzelde telkens om een vervanger aan te duiden: aan Franstalige kant was er een openlijke ruzie tussen MR en PS over wie hem mocht opvolgen, plus de daarbij horende juridische problemen. De zaak sleepte meer dan 3 jaar aan.
• “Ik vond dat het niet langer kon om de BMA voor te zitten zoals dat zou moeten. Als je niet weet of dat voor nog voor weken of maanden is, kan je niet echt plannen. Voorzitter zijn is meer dan louter een vergadering leiden. Bovendien is er wettelijk een goede regeling voor mijn opvolging’, zo reageert Steenbergen in De Tijd.

Genoteerd: Een premier die pleit voor “samenwerking” als de oplossing, op het Paleis.

• De receptie van de ‘gestelde lichamen’ is het jaarlijkse moment waarop de koning regeringsleden, partijvoorzitters, ministers van Staat, de sociale partners, maar ook wat hoofdredacteurs en journalisten uitnodigt om het glas te heffen, in de spiegelzalen van het Koninklijk Paleis.
• Het thema dit jaar was duidelijk “samenwerking”, door de premier bepleit, maar ook gretig nagefluisterd door het Paleis zelf: iemand moet de boel toch bijeenhouden, en wat optimistisch blijven over de toekomst en “de vele troeven” van het land, zo viel daar te horen.
• Premier De Croo en de koning speechten één na één, en bij de eerste minister viel tussen de lijnen door toch een antwoord te lezen op de vele politieke aanvallen van het nieuwe jaar, met als meest opvallende het pleidooi van N-VA-voorzitter Bart De Wever om nog maar eens het hoofdstuk staatshervorming aan te snijden, desnoods op “extralegale wijze”.
• “Wij zijn geen land van muren, isolatie en polarisering”, zo stelde de premier. Hij wees op de sterktes en prestaties van de NV België, zoals “in moeilijke tijden vaccins blijven exporteren” en “ook de gasexport die onze buurlanden overeind hield in de energiecrisis”. En daarbij dus heel opvallend: “Samenwerking is nodig, het is de oplossing in de crisissen van vandaag.” Daarbij stipte De Croo onder meer de klimaatstrijd, maar ook het conflict in Europa, onderwijs en gezondheidszorg, en de oorlog tegen de drugs aan.
• Tegelijk herhaalde De Croo een beetje zijn optimistische deuntje, dat hij ook al op de Open Vld-nieuwjaarsreceptie lanceerde. De crisis is immers voorbij, nu kan het alleen maar beter: “Als de storm voorbij is, moeten de zeilen weer bijgezet worden.”
• De koning zelf legde dan weer een opvallend accent in zijn speech: diezelfde drugsoorlog. “Dit geweld moet worden bestreden. Maar we moeten ook de oorzaken van verslaving aanpakken, meer investeren in preventie en de jongeren beschermen tegen de valse beloften die hen door het nemen van drugs worden voorgespiegeld“, zo ging de koning toch behoorlijk ver, politiek gezien, want hij haalde ook uit naar geweld tegen politie, brandweer en ambulanciers.
• En opvallend: ook over corruptie sprak hij zich streng uit. De PS zit momenteel met Qatargate midden in het oog van een storm daar, met hun Europees Parlementslid Marc Tarabella (ex-PS). “Elke daad van omkoperij moet worden tegengegaan, de straffeloosheid bestreden. Het gaat daarbij om de waardigheid en het behoud van onze democratische instellingen. Dat is ook wat ons onderscheidt van autocratieën.”
• De speech van de koning wordt hoe dan ook ‘politiek gedekt’ door de premier. En tegelijk haalde hij thema’s aan waarover wel brede politieke consensus bestaat. Ook oppositiepartijen N-VA en Vlaams Belang willen dat de strijd in de drugsoorlog wordt opgevoerd.
• En niemand verdedigt Tarabella. Of het moet oud-PS kopstuk en baas van de socialistische mutualiteiten Solidaris Jean-Pascal Labille zijn: die herhaalde vorige week op RTL nog dat hij niet snapte waarom Tarabella al uit de partij werd gezet, “Tarabella is gekruisigd zonder dat men hem heeft gehoord”. “Ik zou het liever gehad hebben dat men bij de PS wat meer aandacht zou gehad hebben voor het vermoeden van onschuld, voor hem uit de partij te gooien”. De onschendbaarheid van Tarabella in het Europees Parlement werd ondertussen opgeheven.

Ook gezien: De N-VA voert nog eens actie in Wallonië.

• Ooit, in 2005 nog, reed Bart De Wever (N-VA) met een colonne vrachtwagens, symbolisch gevuld met valse bankbiljetten, naar Strépy-Thieu, om daar aan de peperdure scheepslift een discours af te steken over de miljardentransfers van Vlaanderen naar Wallonië. De Franstalige partijen spraken nog jaren over een “vernedering”.
• Gisteren geen De Wever op het Paleis dus, maar hij verzamelde met een pak kopstukken van N-VA in Tihange, aan de kerncentrales daar, langs de Maas. En opvallend: deze keer stond een kopstuk van de Franstalige politiek daar ook. Marie-Christine Marghem (MR), oud-minister van Energie en nemesis van huidige minister Tinne Van der Straeten (Groen), kwam er schouder aan schouder met de N-VA’ers protesteren.
• Daarbij draaide alles rond de sluiting van Tihange 2: na Doel 3 was dat de tweede kernreactor die officieel de deuren sloot, en stilgelegd werd, gisteren dus.
• Meteen gaf De Wever nog eens een zeldzaam interview voor de RTBF: “Dit is de fout van de eeuw. We gaan naar energiebevoorradingsproblemen voor de burgers en de industrie. Al in 2025 gaan we naar grote problemen. En we hebben hier een kerncentrales staan, waarom die dan sluiten? Als de andere partijen de wet op de kernuitstap willen terugdraaien, zijn de stemmen in de Kamer er van N-VA, zonder voorwaarden.”