Investeerders vragen zich af wat er gebeurt als de ECB de limiet bereikt wat betreft obligaties opkopen. Die zelf opgelegde limiet komt namelijk gevaarlijk dichtbij.

Donderdag was het Draghi’s laatste beleidsvergadering als gouverneur van de Europese Centrale Bank. Voor hij de fakkel doorgeeft aan Christine Lagarde start op 1 november zijn laatste wapenfeit: De ECB gaat opnieuw voor 20 miljard euro aan obligaties opkopen per maand. Het is een vorm van geldschepping. De ECB vermindert de hoeveelheid leningen bij de banken door het opkopen van staatsobligaties. Daardoor kunnen banken makkelijker geld uitlenen aan burgers en bedrijven. Dat geleende geld zou dan de economie moeten stimuleren. Het economisch steunprogramma zal lopen ‘zo lang als nodig’. Lees: tot de inflatie op een aanvaardbaar niveau is.

QE botst tegen limieten aan

De centrale bank zette eind vorig jaar nog een opkoopprogramma van vier jaar stop, met een omvang van in totaal 2.600 miljard euro. Op het hoogtepunt kocht de ECB maandelijks 80 miljard euro aan Europees schuldpapier. Experts schatten dat het zogenaamde ‘quantitative easing’-programma  (QE) kan lopen tot eind volgend jaar. Dan loopt de ECB namelijk tegen haar zichzelf opgelegde limiet. Ze mag slechts een derde van de obligaties van eender welke lidstaat bezitten.

De economische groei en de inflatie in de eurozone blijven echter onder de verwachtingen presteren, onder meer door de geopolitieke onzekerheden. De dreiging van een recessie blijft Europa achtervolgen. Als de ECB beslist om dat aan te pakken met nog meer stimulusmaatregelen, kan dat betekenen dat Draghi’s opvolger al veel sneller moet beslissen of ze die limiet al dan niet wil verhogen. Van Nederland en Duitsland bijvoorbeeld bezit de ECB al respectievelijk 31 en 30 procent van de obligaties.

Beperkt of oneindig?

‘De fundamentele vraag die de eerste maanden van de ambtstermijn van Lagarde zal beheersen: zijn er legale beperkingen aan het opkopen van schuldpapieren of komen we in een situatie terecht van oneindige QE?’, dat zegt Richard Barwell, hoofd marco-onderzoek bij BNP Paribas aan de Britse zakenkrant The Financial Times.

De limiet verhogen zou zeer controversieel zijn. Volgens critici zou de ECB op die manier het verbod op monetaire financiering overtreden. Het Verdrag van Maastricht bepaalt dat de ECB geen overheden mag financieren.

Veel analisten vrezen ook de spiraal van oneindige QE met lage rentevoeten en schijnbaar eindeloze ronden van obligatie-inkoopprogramma’s. Dat zou goedkope leningen en investeringen in financiële markten aanmoedigen, maar niet in de reële economie. ‘De stijgende schuld en de monetaire soepelheid van de ECB heeft veel ongewenste neveneffecten’, zegt macro-econoom Alberto Gallo op zijn website. Zo verstoort het volgens hem de prijzen van activa zoals aandelen, kasbons en vastgoed. Dat kan bijvoorbeeld tot een vastgoedbubbel leiden, waar banken nu al voor vrezen.

Volgens Gallo creeërt het voortdurend opkopen van obligaties ook een nefast handelsklimaat met historisch lage rendementen voor beleggers en slechte beurscijfers tot gevolg. Een toenemend aantal analisten en beleidsmakers zijn bezorgd over de invloed van het onorthodox monetair beleid op de toestand van de wereldeconomie.