“Met trots kan ik een akkoord voorstellen, met rechtszekerheid en betrouwbaarheid.” Jan Jambon (N-VA) klopte zich vanmorgen stevig op de borst: stikstof lijkt nu eindelijk opgelost. Meteen kan Jambon zich gaan opmaken voor rehabilitatie. De Vlaamse minister-president verloor veel politieke glans, omdat zijn regering verviel in crisis na crisis. Stikstof kwam tot drie keer terug, om wekenlang alles te verlammen. Nu triomfeert Jambon, al was het vooral een onuitgegeven combinatie van “3+3” onderhandelaars, die finaal een akkoord opleverde. N-VA kan nu meteen schakelen: morgenavond leggen ze het kopmanschap in Antwerpen en meteen ook Europees dan vast. Bart De Wever (N-VA) trekt de Kamerlijst, en Jan Jambon (N-VA) kan nu met opgeheven hoofd de Vlaamse lijst aanvoeren, is de algemene verwachting. Zo vermijdt De Wever vervelende interne discussies over wie dan wél de kandidaat minister-president van N-VA zou moeten zijn, en komt er geen beschadigende exit voor Jambon naar Europa. Johan Van Overtveldt (N-VA), die intern erg gewaardeerd wordt, en de nodige economische sérieux heeft, krijgt dan het Europees lijsttrekkerschap. 

In het nieuws: Vannacht witte rook vanuit de Vlaamse regering.

De details: Een zucht van opluchting bij zowel N-VA als cd&v en Open Vld. Niemand wilde mislukken, op een finale vergadering gisterenmiddag ging het eerst heel heftig aan toe, maar na nog een erg lang rondje tekstexegese raakte men er ruim na middernacht helemaal uit, en kwam Jambon het akkoord bezegelen.

• “De Gordiaanse knoop is ontward. Vannacht, zeer laat vannacht of vanmorgen zeer vroeg, is er een akkoord bereikt”, zo lichtte minister-president Jambon vanmorgen om tien uur breed lachend de deal toe. Hij had op een persconferentie de drie ministers bijeengeroepen die de deal maakten, minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA), minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) als vice-ministerpresident Gwendolyn Rutten (Open Vld). 
• Maar opvallend genoeg kregen vooral de drie Parlementsleden een stevige rol in het triomferende slotakkoord: op de persconferentie gaf Jambon eerst het woord aan Wilfried Vandaele (N-VA), Peter Van Rompuy (cd&v) en Steven Coenegrachts (Open Vld), “want het was een voorstel van decreet dat vanuit het Vlaams Parlement kwam”, zo stelde Jambon. Die noemde de combinatie van ministers en Parlementsleden “een bijzonder onderhandelingstraject”.
• De speciale samenstelling van onderhandelaars maakte meteen dat een wel erg grote groep politici een ererondje kwam lopen. Zo duurde de persconferentie opvallend lang: pas na zo’n 35 minuten kreeg bijvoorbeeld Rutten voor het eerst het woord, voor haar waren de vijf andere betrokkenen uit het “3+3”-groepje al gepasseerd. 
• Maar dat kon nauwelijks deren: de Vlaamse regering en vooral Jambon genoten zichtbaar van de plotwending, die finaal het verhaal voor hun regering positief zou moeten kleuren. Dat is althans de vurige hoop van Jambon zelf, die z’n best deed om het belang te onderstrepen van de deal:
  • “Alle ondernemers vragen rechtszekerheid en betrouwbaarheid van ons, dat mogen ze van hun overheid ook verwachten. Die geven we nu.”
  • “Een horrorscenario is vermeden.”
  • “Met dit akkoord vermijden we dat Vlaanderen in een economische woestijn komt, vermijden we een complete vergunningenstop ook.” 
  • “Niet alleen dreigden bedrijven op slot te gaan, maar ook zou woningbouw onmogelijk geworden zijn en zouden andere grote economische projecten op de helling komen.” 
  • “Dit resultaat heeft zeer veel energie gekost. Dit is politiek moeilijk, maar ook technisch zeer moeilijk, the devil is in the details.”
  • “De Vlaamse regering sleept dit stikstofprobleem al tientallen jaren mee, en in het regeerakkoord stond dit zelfs niet in.”
  • “Dit is een akkoord dat door iedereen van de meerderheid gedragen is, maar vooral een akkoord dat juridisch robuust is.
• Finaal bedankte Jambon zijn ploeg, “natuurlijk de vakministers Zuhal Demir en Jo Brouns die een enorme inspanning gedaan hebben”, “maar ook Gwendolyn Rutten die haar vuurdoop meteen glansrijk doorstaan heeft”. En opvallend, ook nog een bedankje aan Bart Somers (Open Vld), die in de finale dagen van de deal wel de Vlaamse regering achterliet voor Mechelen.

Interessant om te weten: De finale meeting begon met een knallende ruzie, en eindigde met tekst-therapie, én buiten nog een paar boze boeren.

• Zowat alle onderhandelaars wijzen achteraf op die “3+3-formule”, van drie vakministers en drie specialisten uit het Vlaams Parlement als de doorslaggevende factor om tot een deal te komen. Het bracht meer vertrouwen in de onderhandelingen, met wat nieuwe gezichten, in een broos spel dat al net iets te veel binnen de Vlaamse regering zelf gespeeld was. “Een gamechanger aan tafel”, zo stelde een betrokkene. 
• Anderzijds was er ontegensprekelijk een toenadering tussen Demir en Brouns, die in de lokale krant Het Belang van Limburg al tot “tortelduiven” werden gedoopt, niet geheel naar hun zin, die bewoording. Feit is dat beiden wel fors investeerden in een meer werkbare relatie, Demir nodigde Brouns zelfs uit bij haar thuis, om zonder entourages en de show van kabinetten bij Limburgse vla het dossier in alle rust te bespreken, vlak voor de herfstvakantie.  
• Dat maakt dat beiden nu met opgeheven hoofd verder kunnen: als verzoeners eerder dan kibbelende ministers naar de kiezer gaan is finaal toch veel comfortabeler. Al wijzen andere bronnen erop dat die toenadering tussen de twee antagonisten toch ook klassieke storytelling is in de Wetstraat. “Al hebben ze op een bepaald moment natuurlijk wél beslist dat ze uit de loopgraven wilden komen”, zo zegt één van de zes aan tafel.
• Tegelijk wijst men binnen het groepje ook op de rol van Rutten. Die kwam finaal mee in het spel als minister, en speelde toch een heel andere rol dan Somers. “Met Rutten erbij was er meer evenwicht en inhoud aan tafel in plaats van telkens weer een ‘politieke’ discussie”, zo is vanuit het blauwe kamp te horen. “Jo voelde zich niet meer alleen en Zuhal wist dat Gwendolyn ook voor alle bedrijven een makkelijker kader wilde.”
• De finale meeting begon in de eerste uren opvallend genoeg met een knallende ruzie: Rutten en Demir gingen in crescendo tegen elkaar, waarbij de anderen tot toeschouwers herleid werden van een bijzonder heftige uitbarsting. Alles draaide daarbij rond het beleid dat er na 2030 gevoerd wordt. Want Rutten wilde daarover meer garanties: dat er dan een ommezwaai zou zijn.
  • “De dogmatiek moest eruit, er moest meer visie in. Dit kader geldt nu voor zes jaar. Daarna moet er een andere aanpak liggen”, zo duidt men bij Open Vld. 
  • Maar tegelijk wijst men erop “dat er bij de N-VA wel de vaste wil was om een akkoord te maken, én dus de dada’s te laten vallen.” Sussend. 
  • Bij een andere bron: “Het mag clashen hé. Daarna dan opnieuw focus en verder”. 
  • En nog een bron, met de knipoog: “Jo heeft op beiden ingepraat, hij was de verzoener. Zo zijn wij bij cd&v hé.”
  • “Finaal kreeg Rutten meer tekst over wat na 2030 zou gebeuren en van dan af ging ze voluit voor een akkoord”, zo duidt een ander.
• Dat het nakende akkoord meteen tot frictie leidde bij de landbouwers, bleek ook tijdens de onderhandelingen aan het Martelarenplein, in de kantoren van Jambon. Want op dat plein hadden zich een handvol betogers verzameld van de “Farmers Defence Force” uit de Kempen. Die moesten druk zetten op cd&v.
• Binnen leek volgens betrokkenen op het eind Brouns toch last te krijgen van koudwatervrees, terwijl Open Vld wél helemaal mee was. De teksten werden finaal samen geschreven, wat men bij N-VA dan “tekst-therapie” noemde vanochtend: “Dat duurde nog even, Brouns nam z’n tijd. Van 23 uur tot 1 uur 30.” 
• “Officieel had Jambon om 1 uur ‘s nachts de ministerraad samengeroepen, maar zijn ze pas om 1 uur 30 digitaal ingelogd, omdat die tekst-therapie nog liep”, zo duidt een insider. 
• Finaal haalde Brouns hoe dan ook toch stevige toegevingen binnen voor de boeren, waarvan de meesten gisteren al bekend waren geraakt.
  • Zo verdwijnt de ‘onvergunbaarheidsdrempel’: landbouwbedrijven die boven de uitstootdrempel uitkomen, zouden toch nog een vergunning kunnen aanvragen. 
  • En ook het extern salderen wordt mogelijk: een landbouwer kan de uitstootrechten overnemen van een collega-landbouwer die ermee ophoudt. Maar daar komt wel nog een MER op, een milieueffectenrapport, zoals N-VA altijd eiste. 
  • En de rode lijst met de zogeheten ‘piekbelasters’ wordt minder streng gehanteerd: die piekbelasters krijgen nog de kans om hun impact van stikstof fors terug te dringen en zo het bedrijf te redden.
• Anderzijds had de N-VA ook een stevige stok achter de deur, volgens insiders de reden waarom cd&v en Brouns finaal wel overstag gingen: de verlenging van vergunningen voor zo’n 100 landbouwbedrijven liep tegen een deadline aan. Dat moet voor 2024 gebeuren, en liefst ook met een decreet verstevigd. Dat was voor N-VA altijd een kwestie van “gelijk oversteken”, die verlenging in ruil voor een stikstofdecreet.
• Opvallend tenslotte: Jambon zelf kwam dus bij de finale onderhandelingen eigenlijk niet meer in het spel, ook wat tot verbazing van de N-VA’ers zelf. De minister-president hield zich ver van de discussie, en kwam pas op het toneel om gewoon het geheel te bezegelen in een ministerraad. 
• Binnen N-VA klinkt ook opvallend veel lof voor Demir, nu er toch een akkoord is: “De Wever is haar immens dankbaar dat ze dit dossier toch uit de campagne kan houden”, zo is te horen. 
• Tegelijk merkt men daar op dat de stikstof-discussie in Nederland, waar men voorop loopt op Vlaanderen in dat debat, al helemaal gekeerd was: de hype rond de BBB is gaan liggen, in de peilingen loopt hun ballonnetje leeg. En andere partijen, ook op links, zijn gematigder gaan praten. “Dat hebben ze bij cd&v ongetwijfeld ook allemaal gezien”, zo vat een onderhandelaar samen.

De essentie: Dit akkoord zet intern bij N-VA wat zaken helder. 

• Binnen N-VA is de opluchting groot, nu er een deal is. Niets minder dan de finale reputatie van Jambon en zijn regering stonden op het spel, en die zijn gered. Maar de schade is tegelijk groot. Drie keer werd stikstof wekenlang onderhandeld. 
• Zeker nadat cd&v met voorzitter Sammy Mahdi (cd&v) in september 2022 al probeerde om uit de Vlaamse regering te stappen, tegen Hilde Crevits (cd&v) in, leek Jambons ploeg een sterfhuis. De minister-president moest diep vernederd naar het Vlaams Parlement, zonder septemberverklaring. De grote vraag is of dat beeld überhaupt nog gekeerd raakt, zeker bij een pers die niet bepaald zoete broodjes bakt met Jambon en N-VA.
• Bij N-VA blijft de top zo toch bitter over hoe cd&v zich heeft opgesteld in de Vlaamse ploeg. “Hoeveel miserie dat die hier onnodig van gemaakt hebben, en hoeveel schade we daardoor hebben gepakt? Vreselijk.”
• Want, de lezing bij de Vlaams-nationalisten is dat die ploeg van Jambon wel degelijk een “groot succes is geworden”. “Dat regeerakkoord is volledig uitgevoerd, we hebben zeer moeilijke hervormingen gedaan én de begroting is structureel gezond. Maar geen journalist zal dat schrijven, en geen Vivaldist zal het beamen.”
• Belangrijker: meteen is de baan wel vrij om de poppetjes juist te zetten voor de kiescampagne. N-VA is in de herfstvakantie al een pre-campagne gestart die veelzeggend was: geen communautaire trom, maar een economische. De ‘Vlaamse welvaart’ wil De Wever centraal zetten en uitspelen in de komende kiesstrijd.
• Daarbij past uiteraard een regering die geen bom legt onder die welvaart, door stikstof niet op te lossen. Dat gevaar is nu afgewend. Voor Jambon persoonlijk is het pad ook helder: hij kan zich nu als de “fixer” presenteren, “de man die toch finaal met de oplossingen komt en bestuurt”.
• Elke discussie over het lijsttrekkerschap in Antwerpen lijkt zo meteen van de baan. Morgenavond beslist de partij officieel wie de lijsten zal trekken, ook in de cruciale provincie Antwerpen, waar de N-VA traditioneel altijd hoger scoort. Voor de Kamer lijkt dat een zekerheid: De Wever zelf en niemand anders zal zich federaal presenteren, om daar dan ook de cruciale onderhandelingen te gaan voeren. 
• Voor het Vlaams Parlement kan meteen Jan Jambon dan komen, wat de geruchten dan eindelijk zal doen verstommen, over een politieke begrafenis voor de man uit Brasschaat. Vandaag wordt de discussie daarover in Het Laatste Nieuws nog eens op scherp gezet, waarbij Els van Doesburg, nu schepen in Antwerpen en levenspartner van N-VA-fractieleider Peter De Roover zowaar naar voor wordt geschoven, als kopvrouw voor de verkiezingen. Haar naam viel al eerder in Gazet van Antwerpen. 
• Dat lijkt een bijzonder onwaarschijnlijk scenario, zeker voor de N-VA, waar de top toch altijd voorzichtig omgaat met de personeelspolitiek van de toppers: waarom in deze Jambon nog opzij zetten, en dan richting Europa duwen? En los daarvan: een erg groot politiek palmares heeft van Doesburg (nog) niet.
• Meteen vermijdt de N-VA dan bovendien een wat pijnlijke vraag, over wie hun kandidaat is als minister-president. Daarvoor passeerden in het verleden al de namen van Demir, maar ook Matthias Diependaele, een beetje door De Wever zelf in de markt gezet. Maar als Jambon trekt en zich gooit in de campagne, kan dat moeilijk anders dan met de ambitie om voor een tweede termijn te gaan.
• Dat De Roover bovendien zelf die deur openzette, door daarover op Villa Politica uitspraken te doen, helpt allerminst: bij N-VA wordt zo’n methode van intern druk zetten, door via de media een ommetje te doen, niet bepaald geapprecieerd. 
• Het alternatief, waarbij Jambon dan zou verkassen als Europese lijsttrekker, is hoe dan ook minder aantrekkelijk. Want daar heeft N-VA met oud-journalist Johan Van Overtveldt al een Europees Parlementslid dat constant opduikt in de lijstjes van “meest invloedrijk Parlementslid” van de Europese pers. Intern lijkt het een uitgemaakte zaak dat hij die lijst moet trekken, waarbij men ook zijn economisch profiel goed kan gebruiken, om die “Vlaamse welvaart” als kernthema te zetten.
• In de meeste andere provincies ligt het al langer vast, bij N-VA, wie de boegbeelden zijn. En daarbij mag gerust opgemerkt worden dat hier nauwelijks verrassingen inzitten: zoals gezegd, N-VA is traditioneel nooit grillig met die kopstukken, zeker niet zoals bij Open Vld bijvoorbeeld wel het geval is.
  • In Limburg is er Zuhal Demir voor het Vlaams Parlement en ondervoorzitter Steven Vandeput voor de Kamer.
  • In West-Vlaanderen trekt Jean-Marie Dedecker de Kamerlijst, en Sander Loones de Vlaamse lijst.
  • In Vlaams-Brabant is het opnieuw het duo Ben Weyts voor het Vlaams Parlement en Theo Francken voor de Kamer.
  • En in Oost-Vlaanderen verwacht iedereen Matthias Diependaele voor het Vlaamse en Anneleen Van Bossuyt voor de Kamer. 

Genoteerd: Toch een deal over ‘groene fiscaliteit’ bij Vivaldi.

• Het was een deeltje van het grotere plan voor fiscale hervormingen, dat minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) er niet doorkreeg in de federale regering: het ‘vergroenen’ van de fiscaliteit. Gisteren besliste de federale ploeg van Alexander De Croo (Open Vld) om dat luik toch wel uit te voeren. Dat schrijven De Tijd en De Standaard.
•  Concreet gaat het over de zogenaamde “vergroening van de investeringsaftrek” voor bedrijven. Daarbij gaat het basistarief dat zelfstandigen en kmo’s nu krijgen om hun investeringen af te trekken omhoog: van 8 naar 10 procent. Daarnaast komt er een tarief van 13,5 procent voor technologie in octrooien of onderzoek en ontwikkeling en zelfs een aftrek tot 40 procent voor allerlei investeringen in groene (energie-)projecten.
•  Zoals ook bij de grotere discussie over de fiscale hervorming lag de MR dwars tot op het eind. Maar vicepremier David Clarinval (MR) kreeg wat toegevingen, zoals dat hoger algemeen tarief en de steun voor fossiele brandstoffen voor vrachtwagens, en ging finaal dan toch akkoord. Het geheel kost de staat 100 miljoen euro per jaar, een ‘cadeautje’ voor de begroting van de volgende regering: het gaat in vanaf 2025.

Genoteerd (2): Vooruit haalt Freya Van den Bossche weer van stal.

• De timing was niet bepaald optimaal, op een moment dat alle aandacht naar het stikstofakkoord van de Vlaamse regering ging: vanmorgen hield Conner Rousseau een persconferentie in Gent, om zichzelf als lijsttrekker voor het Vlaams Parlement voor te stellen, maar vooral om Freya Van den Bossche te onthullen als kopvrouw voor de Kamer.
• Dat is ook niet zo’n verrassing: wie het wat volgt, weet al veel langer dat Van den Bossche een absolute vertrouwelinge is van Rousseau, en dat haar rol dus wel versterkt zou worden. Bovendien heeft Van den Bossche zich na jaren uit de spotlights wat geheroriënteerd richting de zachtere maar ook ethische dossiers. Daarop wil Vooruit nu inzetten: abortus, euthanasie en draagmoederschap.  
• Het is meteen een manier om de meer progressieve kiezers aan te spreken, die ook in de vijver bij de liberalen zitten, maar zeker bij de christendemocraten. Die zijn beiden toch eerder zinkende schepen in de peilingen. Door dat ethische thema met Van den Bossche te pakken, hoopt men die centrumkiezers binnen te halen.
• “Ik ga proberen zoveel mogelijk mensen te verenigen rond die thema’s en wil laten zien hoe groot het draagvlak is om de regels aan te passen aan de realiteit. Er is al tien jaar een stilstand in ethische dossiers. De maatschappij is veel verder geëvolueerd in die thema’s dan de politiek”, zo stelde Van den Bossche.
• Daarmee zet de partij ook duidelijk de aanval in op cd&v, die binnen Vivaldi volledig het abortus-dossier bevroren hield. Dat thema komt onvermijdelijk terug, het is zelfs de vraag of het in de Kamer, waar op het eind van de legislatuur de zaken wat losser worden, en zeker straks na de verkiezingen in lopende zaken, het abortus-dossier überhaupt kan tegengehouden worden. In de Kamer is er immers een duidelijke meerderheid voor hervorming, alleen ligt die niet binnen Vivaldi, maar op links via PVDA. Vooruit wil zich naar eigen zeggen “niet langer laten gijzelen door cd&v”.
• Rousseau trekt dus de Vlaamse lijst, en sprak daarbij ook bombastische taal: “Er staat veel op het spel bij de verkiezingen in 2024. Het zal met extreemrechts zijn of het zal met Vooruit zijn. Als het met extreemrechts is, dan gaan we terug naar de middeleeuwen op het vlak van ethische thema’s, op het vlak van holebirechten, abortus en euthanasie.”
• Tegelijk wel opvallend: ondanks het feit dat Vooruit het erg goed doet in de peilingen, en dus ruimte voor vernieuwing heeft, valt Rousseau zo wel terug op dezelfde gevestigde namen die al een tijdje meegaan. Want naast opnieuw Frank Vandenbroucke (Vooruit) als kopman, is er nu dus Van den Bossche, maar ook in Antwerpen Caroline Gennez (Vooruit) als lijsttrekker. Van witte konijnen, nieuwkomers met “naam en reputatie”, een trend die er in het verleden bij Vooruit zeker inzat, is voorlopig geen sprake. (cv/ddw)