Hoe groter mijn kabinet, hoe meer macht? Nieuwe politieke zeden en gewoonten ten spijt, lijkt dat nog steeds de redenering in de Wetstraat. Cijfers van de Vlaamse en Brusselse regeringen, over het aantal kabinetsleden voor hun ministers, schetsen een bijzonder kwalijk beeld: zowel bij Jambon I als Vervoort III zijn de budgetten voor medewerkers het afgelopen jaar weer gestegen. Met 340 kabinetsmedewerkers heeft de regering van het Brussels Gewest zelfs een belachelijk groot waterhoofd. Maar ook de coalitie van Jan Jambon (N-VA) heeft steeds grotere kabinetten, daar zit men nu aan 288 medewerkers: een forse stijging. Federaal had Vivaldi bij de start liefst 838 kabinetsmedewerkers, een stijging van het budget van 25 procent. De oppositie dringt daar aan op een update van die cijfers, maar die krijgt ze voorlopig niet.

In het nieuws: De Vlaamse kabinetten groeien voor derde jaar op rij.

Opvallend detail: Het zijn Hilde Crevits (cd&v) met 45 medewerkers, en Bart Somers (Open Vld) met 41 kabinetards, die het meeste volk hebben. Minister-president Jambon zelf doet het met 35 mensen.

• Wat we zelf doen, doen we beter, is de oude boutade van de Vlaamse regering. Maar de nieuwste cijfers over het aantal kabinetsmedewerkers van de Vlaamse regering wijzen niet helemaal in die richting. Oppositielid Chris Janssens (Vlaams Belang) vroeg een update, en daaruit blijkt dat die Vlaamse ploeg in 2021 nog een beetje verder opzwol, qua medewerkers.
• Zeker ten opzicht van 2019, het jaar waarin Jambon I startte, is er een groot verschil: toen had de Vlaamse regering in totaal 231,8 voltijdse medewerkers. In 2020 klom dit naar 265,9 voltijdse krachten, om dan nog een klein beetje bij te groeien tot 266,95 FTE’s, of voltijdse medewerkers. Dat vertaalt zich in totaal in 288 personeelsleden op die kabinetten, of gemiddeld 32 medewerkers per minister. Die kosten in totaal 23 miljoen euro belastinggeld.
• Opvallend zijn het dus de viceminister-presidenten die de grootste kabinetten hebben: naast Crevits en Somers heeft ook Ben Weyts (N-VA) een kabinet van 38 mensen.
• Zeker Somers, die als minister van Binnenlands Bestuur van de Vlaamse regering de Vlaamse ambtenaren onder zich heeft, krijgt kritiek van Vlaams Belang en Janssens. Bij die administratie verdwenen vorig jaar 419 jobs. “Als minister bevoegd voor het overheidspersoneel heeft hij een voorbeeldfunctie, maar hij weigert te besparen op zijn eigen kabinet. Terwijl hij wel 41 medewerkers heeft”, zo stelt Janssens.
• Vlaams Belang hekelt hoe dan ook het feit dat het Vlaamse niveau, met die stijging, eigenlijk doet wat de N-VA Vivaldi net verwijt: te grote kabinetten hebben. “Blijkbaar wordt deze trend met N-VA aan het hoofd ook op Vlaams niveau verdergezet”, zo zegt Janssens. “Er moet dringend werk gemaakt worden van een afslanking van de kabinetten en een hervorming van het systeem.”

Opgemerkt: De vergelijking met de Brusselse regering is wel pijnlijk: daar gaat het aantal medewerkers nog crescendo.

• De Brusselse minister van Begroting Sven Gatz (Open Vld) communiceerde vanmorgen in La Libre de cijfers van de Brusselse regering-Vervoort III. Die tonen een beeld van een ploeg die, voor een gewest van ruim 1 miljoen inwoners (en niet eens met de gemeenschapsbevoegdheden dus) wel héél veel medewerkers bezighoudt.
• Zo heeft minister-president Rudi Vervoort (PS) zelf liefst 76 medewerkers, tegenover de 35 man bij Jambon dus. Gemiddeld heeft een Brussels kabinet 43 medewerkers. In totaal tikt de Brusselse ploeg aan tot 340 man, op acht ministers en staatssecretarissen.
• De kostprijs is wel vergelijkbaar met die van Vlaanderen: 23,1 miljoen euro. Die steeg door van 21,2 miljoen in 2020. Maar dat cijfer bedriegt: er zijn immers 158 medewerkers ‘gedetacheerd’ of geleend uit de administraties. Die kosten op de begroting veel minder, maar het is uiteraard ook de belastingbetaler die de rekening daar op het eind ophoest.
• Van die 23 miljoen is zo’n 2.235.000 euro voorzien voor de salarissen van ministers en staatssecretarissen, zo geeft Gatz mee. Een gemiddelde Brusselse minister verdient dus 279.000 euro per jaar, of 23.288 euro bruto per maand, zo schrijft La Libre.
• Met die cijfers van het aantal medewerkers is Brussel zonder twijfel koploper. In de Vivaldi-ploeg zit het gemiddelde, volgens oude cijfers, aan 41,9 medewerkers per minister. En zelfs in de Waalse regering zijn er plafonds op dat aantal: zo mag Waals minister-president Elio Di Rupo (PS) maximum 68 FTE’s hebben, en zijn ook de kabinetten van de viceminister-presidenten beperkt tot 55 medewerkers. De Waalse regering zit wel ruim boven de 400 medewerkers in totaal.

Ingezoomd: Vivaldi legt ondertussen een rookgordijn rond de federale kabinetten.

• Bij haar start ging de nieuwe federale ploeg het ‘anders’ zou doen en een frisse wind laten waaien in de Wetstraat. Meteen waren de fors gegroeide kabinetten een valse noot, om de partituur te laten starten. Want Vivaldi trok het budget voor die kabinetten op met bijna 25 procent, van 56 miljoen euro, naar liefst 68 miljoen euro per jaar, eind 2020.
• De uitleg was behoorlijk onderkoelde realpolitik: er waren nu eenmaal meer partijen in deze coalitie, en dus zijn er meer vicepremiers, die elk een batterij medewerkers nodig hebben om de andere ministers te ‘controleren’. Elke vicepremier mag en kan zich immers bemoeien met wat collega-ministers in de federale ploeg uitvoeren, en erop toezien dat alles gebeurt waar ook zij in de kern hun fiat over geven. Een systeem van wederzijds wantrouwen: klassieke machtspolitiek in de Wetstraat.
• Zo tikte het aantal medewerkers aan van 769 mensen bij de regering-Michel naar 838 stuks voor De Croo I. Daarbij schermde men wel met het feit dat er meer ministers zijn in de Vivaldi-ploeg: ook al een ‘breuk’ met het verleden overigens. Een hele reeks federale regeringen, sinds Verhofstadt II, deden het telkens met minder ministers in de totale ploeg. Niet Vivaldi, maar daardoor daalde het gemiddeld aantal kabinetards wel, van 42,7 per minister bij Michel tot 41,9 voor De Croo.
• Ondertussen heeft de federale ploeg nog geen update gegeven van de huidige cijfers. Al sinds december 2021 vraagt Kamerlid Sander Loones (N-VA) daar om: hij stuurde toen elke minister een vraag om een actualisering van het aantal medewerkers. De reden was simpel: in zijn State of the Union van oktober 2021 kondigde premier Alexander De Croo (Open Vld) een “besparing van 1,11 procent aan bij de administraties en instellingen”, voor 2022.
• Maar geldt dat dan voor de kabinetten, en vooral: is ze dus al bij het personeel doorgevoerd? Enkel vicepremier Pierre-Yves Dermagne (PS) en staatssecretaris Sammy Mahdi (cd&v) gaven antwoord, de rest van zeventien ministers verwees allemaal door naar de premier zelf, “hij zou algemeen antwoorden”.
• “Hierop kan nog geen antwoord gegeven worden, daar er nog betalingen hangende zijn. (…) Er zijn nog een aantal onzekere factoren, zoals de impact van COVID. En de lonen en werkingsmiddelen werden inmiddels ook geïndexeerd ten gevolge van inflatie”, zo liet De Croo weten aan Loones. Die laatste bleef aandringen, waarop nog een antwoord volgde, op 17 mei: “Concrete besparingen kunnen maar worden gerapporteerd wanneer ze beslist zijn“, zo wimpelde De Croo het toen af.
• Loones schakelde ondertussen Kamervoorzitter Éliane Tilleux (PS) in, om toch een concreter antwoord (dus de huidige cijfers) te krijgen. “Het Parlement moet behoorlijk geïnformeerd worden, dat is fundamenteel”, zo reageert hij.

De essentie: Een vicieuze cirkel wordt niet zomaar doorbroken.

• Wie bestuurt eigenlijk? Werkt een minister met een administratie, en een minuscule beleidscel en wat communicatiemedewerkers, of heeft hij/zij behoefte aan een hele hofhouding, inclusief staf die eigenlijk zelf het beleid maakt, de wetten schrijft en parlementaire vragen beantwoordt?
• Grofweg kan je Europa opdelen in twee modellen:
  • Het Noord-Europese model, met Nederland als groot voorbeeld, waarbij administraties grotendeels de lijnen uitzetten, en ministers een veel kleinere invulling aan dat ‘beleid maken’ geven. Dit veronderstelt compleet neutrale administraties, die dan ook loyaal de beleidskeuzes van de ministers uitvoeren.
  • Het Zuid-Europese model, met de Franse cultuur van grote kabinetten als voorbeeld. Hierbij zijn het telkens wisselende ploegen die veel meer doen dan de grote lijnen uitstippelen: ze maken actief deel uit van het dagelijks beleid. Dat gaat gepaard met een erg gepolitiseerde administratie, waarin elke grote machtspartij haar ‘pionnen’ heeft. Die moet, als ze van een andere kleur is, gecounterd worden door de eigen kabinetsmedewerkers.
• De Belgische politieke kabinetscultuur is erg gelijklopend met die van de Fransen. Zeker zo’n kabinet van een vicepremier dient dus om eigenlijk ‘defensief’ op te treden en vooral in het oog te houden of topambtenaren, kabinetschefs en dus collega-ministers niet buiten de lijntjes kleuren, of zaken erdoor duwen waar men het niet eens mee is. Regeren met een gezonde portie wederzijds wantrouwen tussen coalitiepartners én de administratie dus, en met een erg duur politiek model als gevolg.
• Al jaren ligt dat model onder vuur. Binnen de Vlaamse regering was er, ooit, wel de ambitie om het anders te doen, en meer de ‘Nederlandse’ toer op te gaan. Maar tegelijk is de Vlaamse administratie ook uitgegroeid tot een bastion van politieke benoemingen, waarbij het moeilijk vol te houden is dat de topambtenaren compleet ‘neutraal’ hun job doen. Het effect is dat ook de Vlaamse regering haar kabinetten dus wel wat kleiner houdt (alles is relatief in België), maar dat ze die ook niet afgeschaft krijgt, zoals Nederland.
• Ten slotte nog één bedenking: met de kabinetten komt ook een cultuur van hofhouding rond de ministers en staatssecretarissen. Welke gezonde kmo van een dertig, of zelfs zestig medewerkers in de privésector heeft een eigen kok in dienst, of chauffeurs voor de topmedewerkers? Dat lijkt niet meer van deze tijd, al willen politici dat zelf moeilijk horen.
• Bovendien is er de laatste jaren, met de forse opkomst van sociale media, nog een heel nieuw team aan communicatiemedewerkers en huisfotografen/-videomakers, die permanent in het kielzog lopen van de minister, bijgekomen in het ministeriële organigram. Besparingen op dat vlak zijn zowat het laatste waar politici aan willen denken.

Genoteerd: Bij cd&v slechts één kandidaat: Sammy Mahdi.

• Wie van bij cd&v vanmorgen op Twitter nog niet openlijk de ring kwam kussen van de nieuwe cd&v-baas, moet te rade gaan bij zichzelf: zowat heel de partij haastte zich om felicitaties over te maken. De koning is immers dood, leve de nieuwe koning.
• Want Sammy Mahdi won de race zonder problemen: er heeft zich vanmorgen immers geen enkele tegenkandidaat gemeld. Dat past overigens wel in de beste cd&v-traditie: de race van 2019 was eerder de uitzondering dan de regel.
• Toen beet Mahdi nog in het zand tegen Joachim Coens (cd&v), maar de voorzitter gaf vervroegd zijn mandaat terug. Alleen duurt het interregnum nog even: pas eind volgende maand loopt de procedure intern af, en kan Mahdi op de gezinsdag van de partij officieel aangeduid worden.
• Dat geeft hem nog een paar weken om zijn eigen staf te kiezen: verwacht wordt dat hij toch een nieuwe wind zal laten waaien op de Wetstraat 89.
• En uiteraard moet ook nog een cruciale benoeming gebeuren: wie volgt hem op als federaal staatssecretaris voor Asiel en Migratie? Na de Boerenbond, die het zitje veroverde voor Jo Brouns (cd&v) in de Vlaamse regering, kan Mahdi voor die federale keuze mogelijks wat meer zijn eigen stempel drukken. 

Om te volgen: De EU-top in Brussel.

• Vanmorgen nog druk extra overleg onder de EU-diplomaten, om vanmiddag toch maar met een consensus te kunnen komen over het zesde pakket sancties tegen Rusland. De discussies lopen al weken stroef: de Commissie kwam initieel met een reeks heel stoere verklaringen, maar een pak Europese landen heeft toch reserves bij een verdere boycot, als het over olie en gas gaat.
• Daarbij voerde Hongarije het verzet aan, maar ook landen als België waren niet onverdeeld gelukkig met een te ‘harde’ reeks maatregelen. Meermaals liet premier Alexander De Croo (Open Vld) verstaan “dat de Europese bevolking niet getroffen mag worden”.
• De consensus zou erin kunnen bestaan dat olie dat per tanker komt (het merendeel van de Russische crude) wél onder sancties zou kunnen komen, terwijl dat niet het geval zou zijn voor pijplijnen. Toevallig loopt één van die grote pijplijnen naar … Hongarije.
• Hoe dan ook: geen spectaculaire maatregelen zoals een compleet verbod dus. En dat is een zoveelste lastige horde, in een situatie waarbij de Baltische staten en Polen steeds harder tegenover Frankrijk en Duitsland komen te staan.
• Die eerste groep staat radicaal aan de kant van de Oekraïners en wil dat Europa stopt met maandelijks miljarden euro’s aan de Russen te betalen voor gas en olie. Maar de Fransen en Duitsers zijn gematigder, willen hun economie niet lam leggen, en willen vooral dat er vrede komt met de Russen. Duitsland beloofde bijvoorbeeld zware wapens aan Oekraïne, na weken met de voeten slepen, maar men aarzelt nog steeds ze effectief te leveren.
• Een nieuwste incident draait rond de haven van Odessa. Daar zitten enorme voorraden graan te wachten op verscheping, maar de Zwarte Zee is geblokkeerd door de oorlog. Zowel Frankrijk als Duitsland probeerden om met Poetin te praten, en zo dat graan te laten verschepen. Maar dat vergt concessies, en dat willen de Polen en Balten helemaal niet. Daar vallen telefoontjes tussen Frans president Emmanuel Macron, Duits kanselier Olaf Scholz en Russisch autocraat Vladimir Poetin slecht, en wil men in de plaats dat er meer zware wapens aan Volodymyr Zelensky worden geleverd. Die laatste zal vanavond ook nog spreken op de top, via videoverbinding.
• Overigens denkt de EU ook aan een alternatief, om het graan weg te krijgen uit Odessa: men zou een transport over land uitwerken: een soort landbrug van ‘green lanes’ waarbij vrachtverkeer vlot heen en weer kan vanuit Oekraïne naar de EU-havens.

In detail: Komen er nu specifieke energiemaatregelen uit de EU-top?

• De Belgische premier Alexander De Croo (Open Vld) is al langer aan het aandringen op actie, vanuit Europa. Daarbij sprak hij van een aantal zaken, zoals het collectief aankopen van gas, en ook een prijzenplafond in te voeren. “Als de vrije markt niet meer werkt, moet je ingrijpen”, verkondigt de liberaal nu al een tijdje. Met die boodschap vertrok hij ook naar de Europese top in Versailles, maar daar besliste de EU niets, over dat soort collectieve aanpak in de energiecrisis.
• Opvallend daarbij: de premier vindt, niet onterecht volgens een hele stoot economisten, dat het verlagen van de btw op gas en elektriciteit, “geen structurele maatregel is”, zo liet hij gisteren nog verstaan bij VTM. Dat is opvallend, want uitgerekend dit weekend kwam Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert met de boodschap dat hij nu wél voor zo’n permanente verlaging op de btw op elektriciteit is. Eerder was hij daar tegen.
• Een collectieve aanpak dus, met ‘groepsaankopen’, en een prijzenplafond, wil De Croo. Dat lijkt ook nu niet evident te worden, zo bericht Politico. Daar quoten ze topdiplomaten die “niets zien bewegen”. Het is immers vrij duidelijk dat de Duitsers, de Denen en ook Nederlanders, de meer ‘liberale’ landen binnen Europa, niet staan te springen voor zijn plafond op de prijzen. De groepsaankopen komen mogelijk wel, al valt af te wachten in welke vorm dat is.
• Overigens moet België zwaar aan de bak om meer geld uit de verdeling van de pot van het Europese ‘RepowerEU’-plan te slepen. Daarin zit nog eens voor miljarden Europees steungeld, om de groene revolutie versneld door te duwen in Europa. Maar België komt voorlopig bijzonder bekaaid uit de discussie, de verdeelsleutel zit niet goed, zo vindt staatssecretaris voor Relance Thomas Dermine (PS).

Ondertussen: Vivaldi maakt zich op voor nog eens een rondje bikkelen over Defensie.

• Het is ook een onderwerp vandaag en morgen op de EU-top: defensie. Daar wil premier De Croo nog eens zijn stokpaardje lanceren: meer collectieve aankopen, meer ‘return’ voor de samenleving, en meer nadruk op een EU-defensie-industrie, eerder dan de Amerikaanse wapenfabrikanten.
• De Europese Unie is immers druk bezig, door de Russische agressie, zich te beraden over haar ‘strategische autonomie’, en daarbij hoort een eigen defensieluik, al past dat wel onder de paraplu van de NAVO. De vraag is echter of dat toverwoord van ‘strategische autonomie’ in praktijk niet betekent dat Europese landen hun wapens kunnen bestellen bij de Franse wapenindustrie, in plaats van de Amerikaanse of Britse. Daarover zal nog een hartig woordje gepraat moeten worden.
• Hetzelfde geldt voor Vivaldi, dat woensdag opnieuw een discussie over het defensiebudget op de agenda heeft staan. Dan komt de kern opnieuw bijeen, al belooft de discussie niet meteen makkelijker te worden. De groenen gingen al heel hard op hun strepen staan, en zeggen ‘neen’ tegen het op termijn optrekken van het defensiebudget naar 2 procent.
• De Croo trok dit weekend daartegen van leer: “Meer en meer partijen zijn het met de verhoging tot 2 procent eens. Wie de voordelen van de NAVO wil hebben, moet ook bijdragen”, zo stelde hij fel. Daarbij voelt hij zich gesteund door de Vlaamse socialisten van Vooruit, die ook op die lijn zitten.
• Maar de PS, de grote broer van Vooruit, ziet dat anders. Vanmorgen sprak de minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) zich uit over de zaak, op de RTBF: “Een verhoging van het budget kan. Alleen mag dat niet ten koste gaan van de koopkracht, de sociale zekerheid en de openbare dienstverlening.”
• En daarbij een klassieker tegenwoordig, in de koker van PS-voorstellen: die extra uitgaven moeten niet in de begroting worden opgenomen, zo stelt ze voor. Dat is een discussie die op EU-niveau moet gevoerd worden, maar zou meteen elke frictie kunnen wegnemen: een uitgave die je niet moet opschrijven in je begrotingscijfers, lijkt voor de politiek vaak geen ‘echt’ probleem.
• Ook voor groene investeringen wil men die logica doortrekken, net zoals dat nu het geval is voor grote infrastructuurwerken. Maar zo holt men meer en meer de geloofwaardigheid van het begrotingswerk uit. In Wallonië wordt zo liefst 4 miljard, naast een totaal van 15 miljard euro ‘echte uitgaven’, uit de begroting gehouden.
• Overigens gaan de groenen doodleuk verder met hun hernieuwde assertieve opstelling binnen Vivaldi. Deze morgen legden Petra De Sutter (Groen) en Georges Gilkinet (Ecolo), de twee vicepremiers van de groenen, samen een nieuw belastingvoorstel op tafel: een scherpere effectentaks. “De grootste vermogens ontlopen deels die taks”, zo stellen ze in een persbericht. Daarnaast zou een hogere werkzaamheidsgraad dan in totaal, met de nieuwe taksen, 3 miljard moeten opbrengen. Dat geld willen ze uitgeven aan een belastingverlaging voor werkenden. Over defensie-uitgaven geven ze nog mee: “Niet prioritair op dit moment.” Premier De Croo heeft nog werk dus. 

Houdt u vast: Morgen grote staking. Rijden trein, bus en tram?

• Een goede test morgen, voor de zogenaamde ‘minimale dienstverlening’. Die omstreden wet, ingevoerd door de centrumrechtse regering-Michel, voorziet dat openbaar vervoer ook bij stakingen moet gegarandeerd moet blijven.
• Maar morgen gaat ‘de blok erop’, en staakt men bij De Lijn, de NMBS en de MIVB. Dat belooft dus een krachtmeting. De Lijn komt met “een alternatieve dienstverlening”, maar de oproep aan de reizigers liegt niet: “Indien mogelijk moet u een alternatief voorzien, zoals telewerken, carpoolen, fietsen of wandelen.” De Brusselse MIVB kondigt “zeer zware verstoringen” aan.
• Het protest gaat uit van de drie bonden, al is enkel bij het ABVV echt sprake van een “stakingsdag”, de andere spreken van een “actiedag”. De actie draait rond “meer koopkracht, meer respect voor de sociale dialoog, meer investeringen in de openbare sector en meer respect voor de overheidspensioenen”.
• Ook in het onderwijs en bij de VRT staakt men, de ambtenarenvleugel van het ABVV, het ACOD spreekt nu al van “erg veel stakingsbereidheid bij het personeel”. Ook in veel gemeenten en steden zal het personeel staken.
• Bij de PS, een regeringspartij, steunt men de actie. “We moeten uit het debat weg rond de vraag of er te veel ambtenaren zijn in België. Wij willen dat de publieke diensten goed gegarandeerd zijn en blijven. Ik steun dus ook de syndicale actie van morgen”, zo gaf PS-kopman Thomas Dermine mee aan LN24 vanmorgen.