De regering Wilmès II is dood, leve Vivaldi. Maar wie gaat de zaak leiden? Die cruciale vraag raakt van bij de start niet beantwoord. Aan tafel vrijdag, op wat nota bene een glorieus vertrekmoment had moeten worden, kwam een scherpe rivaliteit tussen de PS-kopman Paul Magnette en z’n MR-evenknie Georges-Louis Bouchez andermaal boven. Die stonden met getrokken messen tegenover elkaar, over het leiderschap van dit nieuwe project, dat zich uitgerekend als ‘respectvol’ en ‘anders’ afficheert.

In het nieuws: Egbert Lachaert (Open Vld) volgt zichzelf op als opdrachthouder, maar krijgt er Conner Rousseau (sp.a) bij.

De details: Met Rousseau en Lachaert blijven de twee grootste families aan zet.

• Het moet gezegd: Egbert Lachaert (Open Vld) heeft een rit die absoluut niet gereden was, tot een goed einde gebracht. Eindelijk in deze maandenlange formatie is een opdrachthouder erin geslaagd een werkbare meerderheid rond zich te verzamelen, om een heus regeringsproject van start te laten gaan.
• Evident was dat allerminst: Lachaert zelf moest een bocht vanjewelste nemen, ten opzichte van z’n eigen achterban, die hem niet als voorzitter had gekozen om met de groenen in zee te gaan. En hij moest balsem op de ziel zoeken, voor al wie vergaand betrokken was in het paars-gele project, dat hijzelf nota bene had laten ontsporen: Paul Magnette (PS) en Conner Rousseau (sp.a), maar evengoed Joachim Coens (CD&V) van de christendemocraten, die gehoopt en gedroomd hadden van paars-geel.
• Maar dat lukte uiteindelijk toch, en gisteren kon Lachaert gloriëren, op een wel erg presidentiële persconferentie in de Kamer. Perfect tweetalig, en met het compleet aangepaste lexicon van een staatsman sprak de Merelbekenaar de natie toe. Hij kondigde daar zowaar een hervormingsproject voor de komende tien jaar aan: het leek even alsof de ambitieuze jaren van Open Vld, gekend voor dergelijke bombastische taal, onder het premierschap van Guy Verhofstadt (Open Vld) terug waren.
  • ‘We gaan op een andere, respectvolle en positieve manier aan politiek doen. Ik denk dat dit het cement is tussen de partijen die elkaar gevonden hebben.’
  • ‘Na maanden van stilstand kunnen we weer hoop brengen in de politieke wereld om het land, zijn burgers en bedrijven opnieuw vooruit te helpen.’
  • ‘De hervormingen zullen tijd nodig hebben. We bouwen aan een relanceproject voor de komende 10 jaar en verwacht resultaten in de tweede helft van het decennium.’
• Lachaert had alle redenen om tevreden te zijn: z’n missie was gelukt, maar tegelijk blijft hij nog even langer in het brandpunt van de belangstelling. Hij kreeg van het Paleis immers een lichte promotie, en gaat voortaan als ‘preformateur’ door het leven: een job die hij moet delen met Conner Rousseau (sp.a).
• Opvallend was dat Lachaert die benoeming verkocht als een ‘klein zoenoffer’ voor de Vlamingen , ‘omdat die geen Vlaamse meerderheid hebben’: het zijn immers twee Nederlandstalige opdrachthouders. Een schoonheidsfoutje dat onnodig de aandacht legde op die Vlaamse minderheid, maar vooral een weergave van de feiten die toch niet bepaald strookte met wat zich enkele uren daarvoor had afgespeeld.

De essentie: Hoe vermijden de Vivaldisten dat dit straks een ‘vechtcoalitie’ wordt?

• Los van de euforie na de ‘maanden stilstand’ is er de harde vaststelling dat dit, opnieuw, slechts een ‘preformatie’ is. In het jargon van de Wetstraat wil dat zeggen dat nog steeds een echte formatie niet zou worden aangevat. In realiteit klopt dat niet: al veel langer wordt er wel over teksten onderhandeld, en gaat men in de diepte. Dat zullen Lachaert en Rousseau nu verder doen, als zouden ze formateurs zijn.
• Overigens was dat al wat het geval in de periode van Lachaert zelf: hij presenteerde al begrotingstabellen, een oefening die normaal pas echt in de formatiefase aan bod komt.
• Maar iedereen maakte zich op om deze keer met een heuse formateur, of een duo formateurs, van start te kunnen gaan: mensen die de regering dan ook ‘maken’, die smeden aan een compromis, aan de synthese, om ze daarna ook permanent uit te dragen en de ‘behoeder’ van een regeerakkoord te zijn. Met andere woorden: een premier voor de ploeg.
• Alleen, daarover ging het grondig fout, vrijdag op het collectieve overleg van de zeven partijen.
• Overigens moet voor de volledigheid hier vermeld worden dat het in feite een overleg was met acht partijen. Maar cdH werd hardhandig de deur gewezen: de drie andere Franstalige partijen maakten duidelijk dat voor Maxime Prévot (cdH) aan tafel weinig te zoeken was. Zijn partijtje van vijf zetels, dat mathematisch niet nodig was, zou weinig tot niets gekregen hebben in de dans van de bevoegdheden. En ze zouden vier jaar in de regering hoogstens ‘getolereerd’ worden.
• Voor die vernederende rol bedankte Prévot uiteindelijk feestelijk, al wenste hij op zijn persconferentie de Vivaldisten ‘alle succes toe’. Om maar te zeggen: een snoeiharde oppositie moeten we straks niet gaan verwachten van de Franstalige christendemocraten.
• Vooral voor CD&V is dat alweer een nederlaag: Coens en co hadden nochtans de afgelopen dagen ervoor gepleit om hun familie mee te nemen, om zo ook de eigen positie te versterken. Maar het argument dat de komst van cdH ook de eigen CD&V overbodig maakte, mathematisch dan, speelde blijkbaar mee. Alleen kan de vraag dan gesteld worden waarom alle andere families aan tafel dan wel ‘één en ondeelbaar’ zijn.
• Tussen de zeven brak vrijdag vervolgens de etterbuil open over een cruciale kwestie: de leiding van het project. Daarbij kwamen oude spanningen volop boven:
  • Eén ding bleek bijzonder duidelijk: Paul Magnette was klaar om de rol van formateur in volle kracht op te nemen. De PS-voorzitter is met 19 zetels aan tafel veruit de grootste, en bovendien de leider van de grootste politieke familie. Daarbij stak hij ook verdere ambities niet meer weg: het premierschap is wel degelijk een optie voor de PS.
  • De reactie van de MR-voorzitter was heftig: de kat kwam op de koord. Bouchez wil duidelijk op geen enkele manier de Zestien gunnen aan z’n rivaal Magnette.
  • Maar aan Vlaamse kant was er evenzeer rivaliteit. Want een Vlaamse eerste minister zou, met een minderheid aan Vlaamse zetels, de zaak behoorlijk kunnen verlichten. En na de episodes van Elio Di Rupo (PS) en Charles Michel (MR) is het na negen jaar tijd voor een Nederlandstalige eerste minister, zo vinden velen.
  • Wat verder ook absoluut meespeelt: het premierschap levert een portefeuille extra op aan Vlaamse kant. Immers, elke taalgroep heeft in principe zeven posten. Maar met de premier erbij wordt dat acht: dan krijgt Groen bijvoorbeeld niet één, maar twee ministers, net als sp.a.
  • Alleen: komt het premierschap dan Open Vld toe, of CD&V? Ook daarover doken wederzijdse veto’s op: de liberalen gunden het Koen Geens (CD&V) absoluut niet, terwijl de christendemocraten het onder geen beding aan Alexander De Croo (Open Vld) willen geven.
• De discussie sleepte uren aan, met Ecolo, Groen en sp.a als toehoorders in een pijnlijk schouwspel waarbij de veto’s heen en weer gingen. En omdat het om de carrières van enkele mensen aan tafel ging, was het wel een bijzonder hard spel.
• Zelfs consensusvoorstellen zoals Magnette, in combinatie met een verlenging voor Egbert Lachaert, werden geblokt door Bouchez: zo belandde uiteindelijk Rousseau op de stoel van wat ondertussen ook opnieuw was afgezwakt tot ‘preformateur’. Op die manier blijven wel de rode en blauwe families, de twee grootste, de pen vasthouden.
• ‘Dit is niet de manier waarop Vivaldi van start moet gaan‘, zo stelde een betrokkene. ‘Bijzonder droef om het op die manier te moeten laten starten’, duidde een andere bron. Want iedereen besefte: het contrast tussen het ‘respectvol en positief’ ten opzichte van elkaar staan, wat de Vivaldisten naar buiten toe afficheren, en wat zich tussen vier muren afspeelde, was toch bijzonder groot.
• En hoewel aan Vlaamse kant er geen enkele marge is om elkaar de Zestien te gaan gunnen, tussen Open Vld en CD&V, zit het essentiële conflict niet daar: de relaties tussen Coens en Lachaert zijn hecht, de afgelopen weken liepen de twee elkaars deur plat. Het gaat ook niet over de persoonlijke carrières van beiden. Tactisch hebben ze bovendien nu op korte termijn dezelfde bekommernis: de toorn van de N-VA komt straks op beiden te liggen, ze zitten dus in dezelfde schuit, ook al met de situatie in de Vlaamse regering.
• CD&V toonde zich dan ook bereid om het formateurschap (en uiteindelijke premierschap) aan Magnette te laten. Dat de grootste de zaak leidt, en de cohesie verzekert, is normaal in een goed werkende regering. Bovendien is Magnette perfect tweetalig en zo communicatief veel sterker dan z’n partijgenoot Elio Di Rupo (PS) was.
• Maar het ongemeen scherpe veto van Bouchez legt een open zenuw bloot, die al lang voor grote onstabiliteit zorgt in heel het politieke spel: de rivaliteit tussen PS en MR. Uiteindelijk mislukte paars-geel ook op datzelfde conflict. De PS wilde de MR eruit houden, en gebruikte de N-VA en met name Bart De Wever (N-VA) als forse verbale sloophamer. Dat liep faliekant af, maar nu zitten diezelfde Magnette en Bouchez eens te meer aan dezelfde tafel.
• Maar het dreigen zo licht ontvlambare toestanden te worden aan Franstalige kant, die regelrecht leiden naar een nieuw kibbelkabinet. Onder een zwakke Franstalige premier zetten CD&V en N-VA regelmatig onderling het kot in brand, tijdens Michel I. Het omgekeerde is straks perfect denkbaar, met een Geens I of veeleer De Croo I.

Opvallend: Verschillende voorzitters houden zich alweer niet aan enige discretie.

• CD&V-voorzitter Coens was vanmorgen te gast op het nieuwe format van Michael Van Droogenbroeck van de VRT. Tussen de ontbijtkoeken door legde die daar toch wel héél gedetailleerd bloot waarover onderhandeld wordt en wat CD&V al ‘binnen’ heeft, zeker op vlak van abortus. Dat blijft vreemd opkijken in deze fase: voorzitters die on the record zo uit de biecht klappen.
• Voor Coens is het akkoord rond het ethische best te verdedigen: alle toekomstige hervormingen op ethisch vlak worden samen besproken, door de coalitiepartners. Met consensus. En wat abortus betreft: daar komt een wetenschappelijke commissie, die het huidige paars-groene voorstel moet doorlichten, en daarna wordt ook daar in consensus beslist, aldus Coens.
• Eén pijnlijke bedenking alvast daarbij, aan tafel gemaakt bij andere onderhandelaars: CD&V kan straks eisen wat het wil, maar doordat ze de facto met paars-groen nipt een meerderheid hebben, ook zonder de Vlaamse christendemocraten, dreigt Coens straks met de rug tegen de muur te staan in Vivaldi. Want verlaat CD&V dan het nieuwe project, met nieuwe kabinetten, voor een zaak als abortus? ‘Veel is dat dan toch niet waard’, zo merkt men nuchter op.
• Coens onderlijnde daarnaast z’n andere stokpaardje: een staatshervorming. Die komt er nu nog niet, ‘het is immers geen constituante, dit parlement’, maar ze ‘zal voorbereid worden’. Wel komen er twee ministers die bevoegd zijn, om de besprekingen te leiden. Maar daarover is dus absoluut inhoudelijk geen consensus binnen Vivaldi: onder meer MR en de groenen willen de federale staat versterken. Coens ziet een ‘duidelijkere coördinerende rol‘ in sommige dossiers wel zitten voor het federale, maar wil verder vooral meer zaken regionaliseren.
• Opvallend wel: hij nodigde vanmorgen meteen toekomstige oppositiepartij N-VA uit ‘om de komende staatshervorming mee voor te bereiden’. De grote vraag is of er nog veel samenwerking met N-VA mogelijk zal zijn, zelfs binnen de Vlaamse regering.
• Maar hoe Coens nu verder onderhandelt, terwijl hij z’n kaarten zo bloot op tafel gooit, is alvast raadselachtig: het blijft een vreemd schouwspel om volgen, die regeringsvorming.
• En Coens was dus heus niet de enige die zich nog roerde in de media: Georges-Louis Bouchez dook toch ook nog even op, bij RTBF, om daar de zaak van Sophie Wilmès (MR) als premier te verdedigen: ‘Ik kijk naar de goede peilingen en ik kijk naar het werk van Sophie Wilmès. Je kunt niet zeggen dat ze de functie die ze vandaag uitoefent, niet zou verdienen‘.
• Ook daar veel ‘smoke and mirrors‘: in realiteit claimt de MR niet langer de Zestien, maar is er vooral dus nu het manifeste veto tegenover de PS-collega.

En nu: Rousseau en Lachaert hebben één week, om de zaak verder uit te diepen.

• De jonge sp.a-voorzitter trok ook naar de studio’s, van onder meer de VRT, om z’n zaak te gaan bepleiten, en Vivaldi wat zuurstof te geven.
  • ‘Ik ben enthousiast dat ik samen met Egbert Lachaert het vertrouwen gekregen heb om een progressief project te maken om ons land uit de grootste gezondheids- en economische crisis na de Tweede Wereldoorlog te leiden’, stelde Rousseau.
  • ‘Na maanden stilstand kunnen we eindelijk vooruit en ga ik keihard werken om snel een sterke regering op de been te brengen die werk maakt van een betere gezondheidszorg, betere lonen en pensioenen en een land waar iedereen zich veilig voelt.’
  • Ook de discussie over een ‘gebrek aan Vlaamse meerderheid’ wilde Rousseau meteen counteren: ‘Ik ga opkomen voor de Vlamingen en alle Belgen. De Vlaming mag op beide oren slapen. We zullen er alles aan doen om met hun wil en problemen rekening te houden.’
• Achter de schermen is te horen dat Lachaert en Rousseau er alles aan willen doen dat dit een vlotte samenwerking wordt. Want als er één ding is dat beiden manifest delen, is het dat ze zelf geen ambities koesteren voor de Zestien, en dat ze af willen van het gekibbel om de posten: ook die oefening zal dus in alle rust aangepakt worden. Het wordt dus hoe dan ook een week van drukke Vivaldi-werkzaamheden.
• Maar uiteraard blijven tussen beiden nog een paar serieuze struikelblokken, vooral inhoudelijk. De grote bezorgdheden van CD&V (abortus) en de groenen (de kerncentrales) lijken weggenomen. Na een heftige meeting van donderdag, kwam men vrijdag eigenlijk verrassend makkelijk tot een afkoeling en oplossing van die conflictueuze dossiers (al moest toen de discussie over het premierschap wel nog komen natuurlijk).
• Maar tussen liberalen en socialisten staat er nog een heel grote olifant in de kamer: de fiscaliteit. Het is en blijft ondenkbaar voor de rode familie dat er niets gebeurt op vlak van belastinghervormingen. Al jaren is men vragende partij, vanuit linkse hoek, van bij de vakbonden ook, om vermogens meer te gaan belasten, en op z’n minst een verschuiving van de fiscale druk te realiseren, van arbeid naar vermogens.
• Alleen, de liberalen hebben een heilige schrik van dat thema: zij zien het echt niet zitten om alweer wat rest van hun geloofwaardigheid op vlak van fiscaliteit te grabbel te moeten gooien.
• Dat gaat onvermijdelijk tot interessante discussies leiden tussen Rousseau en Lachaert, die nu samen de pen vasthouden.

The big picture: Dit kan nog moeilijk misgaan.

• Vivaldi is na deze week wel een politiek feit. De samenstelling is bekend, en de wil is er bij de zeven voorzitters om dit project te doen lukken.
• De casting blijft een huizenhoog probleem: de patstelling van gisteren rond de Zestien krijg je niet zomaar weg.
• Maar ook: de manier waarop een ploeg start, de dynamiek die ervan uitgaat, de authenticiteit ook van woorden als ‘respect voor elkaar’ en op een ‘andere manier aan politiek doen’, die voornamelijk de breuk moeten maken met de als ‘agressief’ weggezette partij N-VA, het zit nog niet helemaal lekker.
• Marketeer-partijvoorzitter Patrick Janssens (sp.a) herinnerde regelmatig vriend en vijand aan een ijzeren wet in de communicatie: ‘You have one chance to make a first impression‘. Als de Vivaldisten dat goed laten doordringen, beseffen ze meteen hoe schadelijk een openlijke discussie over ‘de postjes’ vandaag al is.

Om te volgen: De houding van de (toekomstige) oppositie.

• Wat krijgen we de komende jaren aan tegenwerk? Wel, Vlaams Belang wachtte gisteren alvast niet met een duidelijke lijn uit te zetten, in een perscommuniqué:
  • ‘Dat Vlaanderen opnieuw een linkse, hoofdzakelijk francofone en anti-Vlaamse regering door de strot geramd wordt, is onaanvaardbaar’, was de commentaar van Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken en fractievoorzitter in de Kamer Barbara Pas (Vlaams Belang).
  • ‘Het Vlaams Belang belooft alvast keiharde oppositie wanneer opnieuw zal blijken dat het de Vlamingen zullen zijn die mogen opdraaien voor de kosten’, stelde Tom Van Grieken.
  • ‘Een loserliga-bis met als enige programmapunt de Vlamingen verder als een citroen uitpersen, zullen we met alle democratische middelen bestrijden.’
• Die reacties zijn niet moeilijk te voorspellen. Veel essentiëler wordt de houding van N-VA: hoe staan zij de komende weken ten opzichte van hun coalitiepartners Open Vld en CD&V, in de Vlaamse regering? Die cruciale knoop zal de N-VA-top zelf moeten doorhakken.
• Maar dat het een paar heftige weken en maanden worden, eens Vivaldi gestart is, van oppositie van het ‘Vlaamse front’ van N-VA en Vlaams Belang, in de federale Kamer, lijkt haast onvermijdelijk.