In de volksmond wordt de renteopslag bij banken ook wel risicopremie genoemd, deze premie komt nog bovenop de gebruikelijke rente. In de regel zal er sprake zijn van renteopslag als vastgoed gefinancierd met behulp van een hypothecaire lening. Voor een kredietnemer kan een renteopslag in bepaalde gevallen voordeliger en duidelijker zijn bij het lenen van geld dan gedurende de volledige financieringsperiode een evenredig hogere rente te betalen. Deze hangt doorgaans af van de ontwikkelingen op de financiële markt.
Kredietwaardigheid en risico-opslag
De reden waarom een kredietverstrekker gebruik maakt van een renteopslag kan sterk uiteenlopen. Zo zijn er financiële instellingen die het rentebedrag voor een lening onder andere af laten hangen van de capaciteit om een lening volgens afspraak terug te betalen (kredietwaardigheid). Op het moment dat er aan het uitlenen van een bepaald bedrag veel financiële risico’s zijn verbonden voor de kredietverstrekker dan zal deze naast de reguliere rente ook een renteopslag van een paar procentpunten rekenen. Met andere woorden: de renteopslag is een vorm van een beloning voor de bereidheid van de kredietverstrekker om een zeker risico te lopen bij het uitlenen van geld.
Er kan worden gesproken van een verhoogd kredietrisico voor een financiële instelling als:
- er niet voldoende zekerheid is met betrekking tot het inkomen van de aanvrager van de lening of het krediet,
- de aanvrager van een lening of een krediet een reputatie heeft als wanbetaler,
- de familiale situatie van de aanvrager van een lening of een krediet zorgwekkend genoemd kan worden door bijvoorbeeld relatieproblemen of zelfs een echtscheiding.
Een groot deel van de informatie die noodzakelijk is om de kredietwaardigheid van een kredietnemer te kunnen schatten, krijgt de financiële instelling van het CKP. Dit is een register dat wordt beheer door de Nationale Bank van België en waar het gros van alle leningen en kredieten wordt bijgehouden. Ook wordt op een zwarte lijst bijgehouden welke kredietnemers te boek staan als wanbetaler.
Renteopslag als gevolg van waardedaling van woningen
De prijzen op de huizenmarkt zitten de laatste jaren duidelijk in een neerwaartse gang. Om die reden kan een financiële instelling zelfs aan een hypothecair verbonden woning een renteopslag verbinden zonder dat de hypotheek zelf verandert. De financiële instelling loopt hiermee een fors risico, zeker op het moment dat er een (gedwongen) verkoop plaatsvindt.
Bij een (gedwongen) verkoop zal de kredietverstrekker namelijk rekening moeten houden met een lagere verkoopprijs dan het bedrag dat nog openstaat bij de hypothecaire lening. De renteopslag wordt als middel achter gehouden om een extra vergoeding te krijgen voor een mogelijk sterke vermindering van de waarde van het huis dat met de betreffende hypotheek is betaald. Gelukkig zullen kredietverstrekkers maar zelden gebruik maken van een renteopslag.
Renteopslag bij aflopende rentevaste periode
De jarenlange malaise op de huizenmarkt is er de oorzaak van dat hypotheek en waarde van de woning vaak niet in evenwicht is. Voor een kredietverstrekker betekent dit een risico op onvoldoende opbrengst om het restant van de hypotheek af te betalen als de woning wordt verkocht. Financiële instellingen hebben zich tegen een dergelijk risico ingedekt door voor nieuwe hypotheken een renteopslag in te bouwen.
Voor de bezitter van een eigen huis van wie op korte termijn de rentevaste periode afloopt, kan dat mogelijk vervelende gevolgen hebben. In de regel zijn financiële instellingen na het aflopen van de rentevaste periode contractueel bevoegd om de opslag te rekenen. De eventuele negatieve publiciteit waarmee de renteopslag gepaard kan gaan, heeft er echter aan bijgedragen dat kredietverstrekkers hier slechts zelden toe overgaan.