Een eliteteam van de Russische inlichtingendienst FSB, met specialisten in chemische wapens, heeft oppositieleider Alexei Navalny drie jaar lang van heel nabij geschaduwd. Tot op het moment dat hij bijna het loodje legde vanwege een vergiftiging met het zenuwgas novitsjok. Dat zijn de bevindingen van maandenlang speurwerk door onderzoekscollectief Bellingcat.

Navalny is momenteel nog steeds aan het herstellen in Berlijn nadat hij op 20 augustus in Siberië vergiftigd werd met novitsjok, een zenuwgas uit het Sovjettijdperk. De Europese Unie heeft voor de aanslag sancties uitgevaardigd tegen de baas van de FSB, Alexander Bortnikov. De FSB is de opvolger van de KGB, de beruchte geheime politie ten tijde van de Sovjet-Unie.

Bellingcat, een collectief van onderzoeksjournalisten en datawetenschappers, doet onderzoek aan de hand van publiek beschikbare gegevens. Op basis van telefoondata, vluchtgegevens en metadata bracht Bellingcat in kaart hoe FSB-agenten Navalny fysiek schaduwden op meer dan 30 reizen van en naar Moskou. Dat gebeurde al sinds 2017, kort nadat Navalny voor het eerst aankondigde zich kandidaat te stellen om president te worden van Rusland.

Dokters als spionnen

De onderzoekers identificeerden een elite-eenheid bestaande uit zes tot tien agenten, die de handel en wandel van de uitgesproken Kremlincriticius constant en minutieus opvolgden. Opvallend: de geheim agenten die Navalny achtervolgden waren artsen en toxicologen van opleiding. De commandant van de eenheid stond in direct contact met de top van het FSB, en met het wetenschappelijk instituut achter het omstreden novitsjokprogramma van de Russische overheid. Telecomdata tonen aan dat de communicatie tussen die drie actoren intensiveerde wanneer Navalny aan het reizen was, en dus geschaduwd werd.

Eén van die reizen van het gezin Navalny deed afgelopen juli de Russische enclave Kaliningrad aan. Toen werd de vrouw van Navalny onwel. Experts zeiden destijds dat haar symptomen overeenkwamen met de vergiftiging van een lage dosis novitsjok. Minstens drie leden van de FSB-eenheid reisden op hetzelfde moment naar hetzelfde afgelegen gebied. Dat blijkt uit openbaar beschikbare vluchtgegevens.

Op dezelfde manier tonen vluchtgegevens aan dat Navalny op de voet gevolgd werd, door twee kleine FSB-teams, tijdens zijn bijna fatale Siberiëreis.

‘Sancties niet misplaatst’

Bellingcat werkte voor dit onderzoek samen met CNN, de Russische onafhankelijke nieuwswebsite The Insider en het Duitse magazine Der Spiegel. De Amerikaanse nieuwszender CNN schrijft dat het ‘niet met zekerheid kan bevestigen’ dat de FSB Navalny vergiftigd heeft, ‘maar de activiteiten in juli en augustus suggereren dat de Europese sancties tegen Bortnikov en niet misplaatst zijn’.

‘We kunnen niet telkens een gerechtelijk onderzoek openen wanneer iemand aan de dood ontsnapt.’

Russisch president Vladimir Poetin legt uit waarom hij geen onderzoek opent naar Navalny’s vergiftiging.

De Russische overheid ontkent elke betrokkenheid. Er werd zelf nog geen officieel onderzoek geopend naar de vergiftiging van de oppositieleider. Het gebeurde namelijk op Russisch grondgebied, dus kan enkel het Kremlin dat bevelen. Er is weinig kans dat zoiets gaat gebeuren, Poetin zei afgelopen vrijdag nog: ‘We kunnen niet telkens een gerechtelijk onderzoek openen wanneer iemand aan de dood ontsnapt.’

Navalny zelf kondigde de bevindingen van het onderzoek aan op zijn YouTube-kanaal. Op zijn website richt hij zich persoonlijk aan de FSB-agenten: ‘Ik wil een paar woorden zeggen tegen de FSB en de politiediensten: schaam je je niet om voor dit systeem te werken?’